БАЯН ӘБІЛҚАЙЫР: «БӘЛКІМ ШЕТЕЛДЕ БАҒАЛАНАТЫН ШЫҒАРМЫН»

Баян өз әлемі бар, бұйығы жүретін бойжеткен. «Досым да, жан сырымды ақтаратын сырласым да сурет өнері» дейді. Оның ішінде графикалық портрет салудың шебері. Жас таланттың айтуынша, қаламынан туған әр кейіпкердің көзінде, болмысында өзінің ішкі көңіл-күйі мен табиғаты жасырынып жатады…

— Баян, сенің бірқатар суреттеріңмен әріптесіңнің парақшасы арқылы таныстық. Көпшілік оқырман сенің талантына тәнті болды. Басқа туындыларынды да көруге қызығып едік, еш жерде жарияламаған екенсің. Өзіңді, өнеріңді жасырын ұстауыңның себебі бар ма?

— Иә, мен әлеуметтік желіде оқырман жинап, портреттерімді бөлісе бермеймін. Ең алдымен суретті өзім үшін саламын. Әдетте адамдар ішкі сезімдерін бөлісу үшін дос, жақын адамын іздесе, мен бірден қағаз бен қалам жаққа қарайлаймын. Екіншіден, кәсіби суретшілік білімім жоқ. Өзімді ашық көрсетпеуіме бұл да үлкен кедергі боп тұр. Басқалар сынайды ма деп батылым бармайды.

— Қазір әлеуметтік желіде арт стиль, анимациялық бағытта салған жанрларымен елге танылған жастар көп. Оларға қаншалықты жылы пікір білдірілсе, сын да қатар айтылады. Тіпті кейбірі қабілеттерін бизнеске айналдыруда. Саған мүмкін бір ғана қадам жетпей тұрған шығар?

— Мүмкін. Мен сурет өнеріне бет бұрғалы сынды жиі естимін. Алғашында ешқандай қолдаушым болған жоқ. Журналистиканы оқып жүріп сурет салғаның не? Өзін хиджаб киесің, ертең ақыретте адам бейнесін салудың сұрауы бар екенін білесің бе? Оданда дипломдық жұмысыңды жазсаңшы, пайдасыз іспен айналыспай! – дейтіндер өте көп болды. Жоғары оқу орнын бітіре сала Түркияға құжаттарымды тапсырдым, бірақ ол жақтан журналистикадан соң бірден бұл саланы оқуға рұқсат бермеді.

— Неге Түркияны таңдадың?

— Ең алғашқы суреттерімді 4 курсымда сала бастадым. Нағыз дипломдық жұмыс жазып, оқуды абыроймен бітірейін дейтін уақыт. Ал мен түске дейін сабақта болып, түстен кейін кітапханада отырып сурет саламын. Өзімді жауапсыз сезініп, кінәлі санасам да, іштегі бір күш қағаз бен қаламға тартатын да тұратын.
Кітапханада өз қиялыммен отырған күндердің бірінде түрік ұстазымыз менің өнеріме ерекше назар аударды. Өмірімді бірінші рет сол кісіден сурет өнеріне қатысты оң көзқарас пен кәсіби кеңестерді естідім. Қаншама адамдардың арасынан өнерімді қолдаған өзге ұлт азаматы әсер етті ме, шетелге кету туралы ой сол кезде оралды. Түркия мен біздің Ахмет Ясауи атындағы халықаралық қазақ-түрік университетінің арасында тығыз байланыс болғандықтан осы мемлекетті таңдадым. Бәлкім, шетелге кетсем бағаланар едім деген ой әлі де маза бермейді.

— *Бірақ, шыны керек, сенің суреттеріне қарап отырып кәсіби білім алмағаныңды аңғару қиын…*

— Мен жай көз алдыма не елестеді, соны бейнелей беремін. Тіпті суретшінің өзіндік қолтаңбасы болу керектігін де сол түрік ұстаздан естіп едім. Алғаш рет орындыққа інімді отырғызып қойып портретін салдым. Дәл қазір не сезіп тұрмын соны қиялдан туған образ арқылы ақтара саламын. Кейде танысқан адамымның психологиялық ішкі күйін дәл сеземін де, дереу кейіпкеріме айналдырамын. Мен тек түйсігіме ғана сенім артып қалам сілтеймін. Соңғы уақытта қоғамдық проблемаларға үн қосқым келген. Жалаңаш қыздың бейнесі арқылы педофил құрбанының қираған жан жарасын жеткіздім. Мұны көрген адамдар, әсіресе үлкен, орта буын өкілдері қатты сынға алды. Сүйегімнен өтетін сөздерден соң еңсем басылып, енді бұл тақырыпқа бойламасқа бекідім.

— Өз ортаңның қарсылығына қарамастан серік етіп келе жатқан сурет өнері саған не берді? Шығармашылық адамы ретінде қандай жетістікке жеткізді?

— Бұған дейін ата-анам не дер екен деп қалам ұстауға жүрексінетінмін. Енді ішкі қарсылығым да өсіп, ештенеге қарамастан сала бердім. Мен әулетімізде жоғары оқу орнын тәмамдаған жалғыз қызбын. Бала күнімде салған талай суретті ата-анам мұсылмандыққа жат санап жыртып тастады. Әлі күнге дейін сол ұстанымда. Алайда, мен сурет салған сайын Алланың құдіретіне, оның шеберлікпен жаратқан әр пендесіне таңғала түсемін. Ішкі тыныштық тауып, сабырым нығайып, шүкірлігім артады. Студент кезімде күйгелек, әр айтылған пікірден астар іздеп, ойланып, салым суға кететін де жүретін. Қазір әр сынның астарынан мән іздеймін, қажетінен қорытынды шығарамын. Маған мұндай жан үйлесімін сыйлаған сөзсіз сурет өнері. Сурет менің жан серігіме айналғанын әлдеқашан мойындағанмын. Қолыма қалам ұстағаннан өзімді еркін әлемде қалықтап жүргендей сезінемін. Мидағы шектеулер, ауыр ойлардан азат етеді, тіпті депрессиядан да осы ермегімнің арқасында шықтым.
Адамның портретін салу – ең алдымен, оның ерекше табиғатын ұғыну. Осы жанр арқылы мен әр тұлғаны терең зерттеп, өзімді табуға ұмтылып жүрмін.

— Ендігі мақсаттар мен ұмтылыстар туралы не айтасың?

— Мен журналистика факультетін бітіргеннен кейін «Асыл арнада» жұмыс жасаймын немесе Түркияда магистратура бітіріп, оқу орнында сабақ беремін деп ойлағанмын. Бірақ төртінші курста, суретке бет бұрған соң ойым өзгерді. Сөйтіп өзімнің өнерімді қолдаушыларды іздей бастадым. Бар ойым суретке ауды. Біржола осы жолға түсссем деген ойға бекідім. Бірақ карантин, басқа да себептер болып бәрі жарты жолда қалып тұр. Дәл қазіргі сәтті Түркістан қалалық әкімдігінің баспасөз қызметіндемін. Нанымды журналистикадан тауып жүрмін. Өз мамандығыма деген құрметім ерекше. Десе де, іште орындалмаған армандар аласұрады. Түсімде үнемі үлкен көрме өткізіп жатқанымды көремін.

— Сенің өнерінді бағалаушылар мен табалаушыларға айтарың бар ма?

— Жақсы сөз айта алмасаң үндеме! Алдында тұрған адамды түсінбей жатып анализ жасауға асықпа! Бұл тек сурет өнеріне ғана қатысты емес, барлық салада кездесетін жағдай. Бір өкініштісі, жаңашылдықты қабылдай алмай жатқан буын біздің ересектер. Әрине, олар бала кезінде көп психологиялық травмалар алып, мүлде өзгеше көзқараспен өсті. Енді санадағы сол кері әсерлер жаңалықты қабылдатпайды. Мен оның бәрін түсінемін. Түсінемін де неге мен жарты жолдан тоқтауым керек! — деп алға жылжи беремін.

Өнерімді бағалаушыларға үлкен жүрекпен алғыс айтамын! Өнер адамына керегі тек қолдау ғана екенін ұмытпайықшы.

— Баян, жан сырыңды ақтарғанына рақмет! Сен талантсың! Тек алға жылжи бер!

Сұхбаттасқан

Аяулым ТАСТАНБЕК.