ТӘУЕЛСІЗДІК ЖЕТІСТІКТЕРІ: ҚАЗАҚ ҒАЛЫМДАРЫНЫҢ ЖЕМІСТІ ЖҰМЫСЫ

Ғылым саласының алдында тұрған жаңа міндеттерді шешу үшін қазіргі уақытта ғылымды дамыту жөніндегі ұлттық жоба және «ғылым туралы» Заңға өзгерістер енгізу пакеті әзірленуде. Ғылыми қызметкерлерді ел үшін іргелі, стратегиялық зерттеулер жүргізетін ҒЗИ базалық қаржыландыру тізбесіне қосу (бұрын тізбеге тек инфрақұрылым бойынша шығыстар мен әкімшілік персоналға ақы төлеу ғана кірген) қызықты ұсыныстардың бірі болып табылады, сондай-ақ басқа да ұсыныстар енгізіледі: ҒЗИ-дағы корпоративтік басқару мәселелері, ҒЗИ басшыларын тағайындау кезіндегі ашық конкурс, ғалымның жеке жетістіктеріне байланысты жалақыға үстемеақылар жүйесін әзірлеу және басқалар.

Қазіргі уақытта ғылыми саланы дамыту, оның нәтижелілігін арттыру мемлекеттің бірінші кезектегі және өзекті міндеттерінің шеңберіне кіреді. Қазақстан Республикасының Президенті Қ.К.Тоқаев ғылымды қаржыландыруды едәуір ұлғайтуды тапсырды. Мәселен, 2020-2022 жылдарға арналған ғылымды қаржыландыру көлемі екі есеге ұлғайды, ал 2025 жылға қарай ЖІӨ – нің 1% — ына дейін (қазіргі уақытта-0,12%) ұлғайту жоспарланып отыр. Мемлекет басшысы 2020 жылғы 1 қыркүйектегі Қазақстан халқына Жолдауында ғылымды дамыту мәселесіне ерекше тоқталып, Үкіметтің алдына мынадай міндеттерді қойды:

• әлемнің жетекші ғылыми орталықтарында жыл сайын 500 ғалымды тағылымдамадан өткізуді қамтамасыз ету, сондай-ақ «Жас ғалым»жобасы бойынша зерттеулерге жас ғалымдарға 1000 грант беру;
• ғылымды қаржыландыру үшін ірі кәсіпорындардың қаражатын тарту; жалпыұлттық ғылыми басымдықтарды негізге ала отырып, ғылым мен технологияларды дамытуға күрделі салымдардың 1% — ын бюджет арқылы бөлуді орталықтандыруды қамтамасыз ету;
• ұлттық деңгейдегі қолданбалы мәселелерді шешу үшін ғылымды тартуға бағытталған елдің ғылыми-технологиялық дамуы бойынша жеке бағдарламалық құжат әзірлеу.

Көріп отырғанымыздай, Тәуелсіздік жылдарында ғылыми саланы мемлекеттік қолдау мақсаттылық пен жүйелілікпен ерекшеленді және отандық ғалымдардың зерттеу жұмыстары үшін мүмкіндіктерді кеңейтуге және тұтастай республика ғылымының дамуын ынталандыруға бағытталды.

Соңғы деректер республиканың ғылыми саласындағы оң өзгерістерді көрсетеді. Мәселен, Қазақстанда соңғы онжылдықта ғылыми қызметкерлердің саны 2009 жылғы 15,8 мыңнан қазіргі уақытта 21,8 мың адамға дейін тұрақты өсуде. Жастардың ғылымға келу үрдісінде де өсу байқалды – жас ғалымдар зерттеушілердің жалпы санының 37,5% — ын құрайды, ал 2010 жылы олардың саны 24% — ды құрады.

Қазақстанның ғылыми әлеуетінің жемісті дамуының ең жарқын көрсеткіші отандық ғалымдардың өзекті әлемдік проблема – коронавирус пандемиясына қарсы екпені шығаруы. Осылайша, ғылыми-зерттеу институтының ғалымдары жұмысының жоғары нәтижелерінің арқасында Қазақстан өзінің COVID-19 вакцинасын жасаған әлемнің 5-ші еліне айналды.