Әліпбидің жұртты «жеңілдеткен» жаңа нұсқасы

ТАҒЫ БІР ЖАҢА ӘЛІПБИ

Осы аптада Батыстың бірнеше басылымы 20 ақпанда жарияланған қазақ әліпбиінің латын графикасындағы жаңа нұсқасына қатысты комментарийлер жариялаған әрі әліпбидің алдыңғы нұсқасын «сиықсыз» деп атаған.

Ұлыбританиялық The Times газеті «Апострофтың апаты» деген мақаласында «апострофтар сиықсыз болатын. Оларды қалдырса, клавиатураны көп рет қосымша басуға тура келіп, ал кей сөздер екі есе ұзарып кетер еді. Жұрт оларды қолданып көріп, мүлде жақтырған жоқ әрі әжуаға айналдырды» деп жазған.

Қазақстан президенті Нұрсұлтан Назарбаев «Совет одағы тұсында коммунист болған», ал ол күйрегеннен кейін жаңа ұлтының «әкесіне» айналды. 2015 жылы ол 98 пайыз дауыс жинап, қайта сайланды. Ел басшысының мұндай танымалдығы оған күрделі реформалар жүргізуге мүмкіндік береді. Президент Назарбаев былтыр күзде кириллицадан бас тартып, қазақ әліпбиін латын графикасына көшіру туралы шешім қабылдаған. 1928 жылы Кемал Ататүрік Түркия үшін лезде шешім қабылдағаны сияқты 2025 жылға қарай Қазақстан қазіргі әлемге қосылады, — деп жазған The Times.

Бірақ Ұлыбританиямен салыстырған мақала авторының жазуынша, егер премьер-министр Тереза Мей бір күні парламентте «бес жылдан кейін британ басылымдарының барлығы, мектептегі бүкіл сабақтар, жол белгілерінің бәрі грек әліпбиінде жазылатын болады» деп жарияласа, мұның арты «аласапыранға ұласар еді».

The Times басылымы «Соңғы айлар ішінде Қазақстан президенті «ұсқынсыз» әліпбиді екінше мәрте өзгертті» деген тағы бір мақаласында әліпбидің латын қарпінде бекітілген жаңа нұсқасына қатысты «Бұл жолғы енгізілген ең басты өзгеріс – қазақ тіліне тән дыбыстарды белгілеуде пайдаланылатын апострофтарды алып тастап, оларды әріптердің төбесіне қойылатын диакриттік таңбаларға ауыстырды. Апострофтарды қазақстандықтар мүлде жақтырмаған болатын, өйткені оларды теру үшін клавиатураны саусақпен қосымша басуға тура келеді әрі өздері сиықсыз көрінген» деген комментарий жариялаған.

Ағылшын тілінде шығатын EurasiaNet сайты «Қазақстан әліпбиін ауыстырып жатыр. Қайтадан!» деген мақаласында әліпбидің алдыңғы нұсқасы қалай енгізілгенін жан-жақты сипаттап, жаңа нұсқаның «тағы да халықпен ақылдаспай» жарияланғанына назар аударған. «Бұл нұсқасында жұрт әбден әжуа қылған апострофтарды лақтырып тастап, олардың орнын кейбір негізгі әріптердің төбесіне қойылатын акуттар басты. 20 ақпанда әліпбиді өзгерту туралы жарлыққа президент Нұрсұлтан Назарбаевтың қоғамға ескертпей қол қоюы алдыңғы нұсқасын жұрттың жаппай мысқылдауына жауап болғаны анық. […] Назарбаев ұстанымын әдеттегідей қоғаммен ақылдаспай өзгерткенімен, адамдардың реакциясын «жеңілдеп қалды» деген сөз тіркесімен сипаттауға болатын сияқты» деп жазған EurasiaNet.

BBC жаңалықтар сайты Азаттыққа сілтеме жасаған «Қазақстан әліпбиін тағы өзгертіп жатыр» деген мақаласында жазуынша, кей қалаларда жаңа әліпби үлгісінде жазылып қойған тақтайшаларды енді қайта ауыстыруға тура келеді.

Америкалық Newsweek журналы «Бұл ел Сталин күшпен таңып, 80 жыл [пайдаланған] әліпбиін өзгертіп жатыр» деген мақаласында өткен ғасырдағы Қазақстанда пайдаланылған әліпби түрлеріне тарихи шолу жасаған. «Сталин тұсында енгізілген әліпбиді пайдалануды тоқтатуға тырысқан әрекеті өз режимінің негізгі әріптесі Ресейге қарсы бағытталған әрекет емес дегенді Назарбаев талай мәлімдеген» деп жазған Newsweek.