ҚАРА ӘМІР

ЗОНАДА

Екеуі де үнсіз. Келіншек жігітке қарай бұрылып, оны құшып алқымынан иіскеп, құшырлана қысқысы келіп еді, бірақ олай етпеді. Қорықты. Шотмаңдай, қалың қабақ жігіттің түсі суық. Жігіт болса төбеге қарап шалқасынан қимылсыз жатыр.

• — «Сарыағашты» әкел, бар, — деді әлден уақытта қалпын өзгерпестен. Бұл орнынан көтеріліп халатына қол соза беріп еді, әмірлі үнмен:
• Солай бара бер, — деп күңк етті. Суды шалқалай жатқан қалпы қылқылдатып жұтып орталап барып тоқтады.
• Бүгінгі автобуспен кетемін, ақша керек, — деді киініп жатып. Келіншек әкеліп берген ақшаны қалтасына салып алған жігіт есік аузына барғанда артына бұрылып:
• — Қайтып келген соң соғамын, — деп бұған тағы бірдеңе айтуға оқталғандай сәл қадала қарап, қалың қастарын керіп ойланып тұрды да, үндеместен қоштаспай шығып кетті.

Әзиза үнсіз ғана оның артынан есікті жауып алды. Ас үйге барып жартысынан аздау қалған арақты шәй кесеге жартылай құйып алды да тартып жіберді. Ашырқанбастан есеңгірегендей ескі орындыққа сылқ етіп отыра кетті. Содан қимылсыз ұзақ меңірейіп отырды. Келіншектің қос жанарынан аққан жас бүйрек бетімен төмен сырғып бара жатты.

Ол Әмірді Арыс өзенінің бойындағы «Социализм» ауылына келін болып түскеннен таниды. Онда Әмір сегізінші класты жаңа бітірген бозбала болатын. Әзиза келін болып түскен үйден кейінгі үшінші үйде тұратын. Отбасында оншақты жаны бар Әмірдің әке-шешесі мақташы болғандықтан көктемнен күзге дейін, мақта жиылып алынғанша таңның атысы, күннің батысы мақталық алқапта жұмыс істейтін де, үйде қалған үбірлі-шүбірлі бала-шағаға осы Әмір мен әпкесі бас-көз болатын. Үй шаруасын да екеуі тындырып, тамақ-шәйін де өздері пісіретін. Бұл көрші болғандықтан олардың үйіне жиі бас сұғатын. Сонда Әмірдің бірде тамақ жасаса, бірде кішкентай інісінің жаялығын, не дамбалын жуып, тіпті бірде ертелетіп сиыр сауып отырғанын да көрген. Ол мектепте де жаман оқымайтын сияқты еді, әрі күрестен мектеп атынан түрлі жарыстарға барып-келіп жүретін. Мектеп бітіретін жылы көктемде аудан орталығындағы үлкен бір жиында күреске шығып «Урал» мотоциклін жеңіп әкелген. Әкесі көрші-қолаңға жуып, мәре-сәре болып қуанған. Бірақ, кейін әкесін сабап, сол мотоциклін мініп қашып, сатып жібергенін де естіген.

Мектептен соң Әмір жүргізушілік курсты бітіргенімен ешқайда жұмыс істемей әскерге шақырылғанша ауылдағы ең төбелесқор бозбаланың бірі ретінде аты шығып, бос сенделіп жүрді. Өзінің қатарлары түгілі ересектер де одан қаймығатын. Содан ол армияға кетіп ауыл тыншыған. Өзінен бірнеше жас кіші сол Әмірмен араға біраз жыл салып жолығамын, көңілдес боламын деп ойлап па, ол кезде Әзиза.

Әзиза келін болып түскен үйінде төрт жылдай тұрып екі сәбилі болды. Бірақ ынжық күйеуі мен енесінің қыңырлығына шыдамай ақыры ажырасып төркініне келген. Ата-анасының үйінде мұнымен екі баласынсыз да ауыз жеткілікті. Сосын масыл болмайын деп іліккен жұмысты жасап, сауда істеп тиын-тебен тауып жүрді. Итшілеп іліккен затпен сауда жасап жүргенде бір таныс әйел Жезқазғанға барып сауда жасауға шақырды. Тауар айналымын жақсартып алғанша біраз қаржы беріп көмектесті. Алғаш алыс жерге шығып көрмегендіктен елегзігенімен кейін үйреніп кетті. Саудасы да жақсы, үйіне әжептәуір қаржы да жіберіп тұрады.

Бір жолы базарда сауда жасап тұрғанда ортадан биіктеу бойлы, кең иықты, қоюлау қара қасты жігіт Әзизаның көзіне жылы ұшыраған. Есіне түсе кетті, Әмір екен. Соқтауылдай келісті жігіт болыпты. Бұл өзі шақырып алып сөйлесті. Бірге тұратын көрші әйел Түркістанға тауарға кеткен еді, Әмірді кешке үйіне шақырып, шымкентшелеп палау жасап берді. Екеуі «жүздетті», ақыры ол қонып қалды. Барлық бәле содан басталды. Әмір Жезқазғанда көп кідірмейтін, бірде Қарағандыға, бірде Шымкентке, енді бірде тағы басқа жағында жүре беретін. Бірақ Жезқазғанға келген сайын мұның базардағы орнын сырттан байқастап, қасындағы әйел жоқ болса үйіне келіп қонатын.

Алғашқы кезде тегеурінді жас жігіт еркексіреп жүрген жас әйелге жақсы болып еді. Тамаққа тойдырып, қасына қондырып, қалтасына аздап ақша салып беретін. Бір жолы бес мың теңгесі жоғалды. Әмір келгенде содан сұрап еді, оның көзі шатынап кетті. «Екінші рет бәлеңді маған жапсаң бауыздай саламын», деп шаппалы қанжарын мұның тамағына тақап, «маған қажет болса бес мың емес, елу мың теңгені өзің қалтама салып бересің, түсіндің бе», дегенде оның отты көздері жыртқыштың жанарындай қанталап кеткендей болған. Зәресі ұшқан Әзиза мына түрімен әкесін сабамақ түгілі өлтіре салудан да тайынбас, деп ойлаған.

Қорқып қалғаны сонша арбалғандай соның айтқанынан шықпайтын болды. Осы Жезқазған базарында қызулау екі жігітпен бір өзі төбелескенін де көрген. Әмір өзімен тұрқы шамалас әлгі екі жігітті аяусыз ұрып-теуіп жайратып салып, ештеңе болмағандай жөніне кеткен. Сондағы сұсты түрі тіпті кісі шошырлық еді. Бүгін де, міне, қызылкөзденіп келді де тамақ-арақ ішіп, мұны төсекке алып ұрып жәукемдеген соң ақша алды да кетті…

Бұл кезде Әмір Бетпақдаланың ұшы-қиыры көрінбейтін маң даласында оңтүстікті бетке алып артынан шаңын шұбалтып кетіп бара жатқан «Кабз» автобусының ішінде қалғып отырған. Автобустың алдыңғы екі-үш орындығында кәрі-құртаң, жас балалы кісілер, арт жағындағы сәкіленіп киіз төселген жайдақ орындарда қалғандары сығылыса жайғасқан. Ең артта алашамен жауып қойған мал терілеріне таяу жерде, бұрышта жамбастай отырған Әмір жанындағы отыздардағы келіншектің өзіне басын сүйеп пысылдап ұйықтағанына қарап әлдене ойланған күйде.

Жезқазғаннан шығарда екі-үш құрбысы «жолашарлатып» шығарып салған бұл келіншек мұның жанына өзі келіп жайғасқан. Әрдеңені айтып мұны сөзге тартпақ болып еді, ыңғай бермеді, бірақ өзіне сүйкене жайғасып жатқан масаң келіншектің мықынынан мытып-мытып жіберді. Ол да мекірене сиқырлы көздерін төңкеріп, қылымси қарады. Көп ұзамай машинаның ырғағымен қалғи бастаған келіншек мұның иығына басын қойып алды.

Жезқазған – Қызылорда тасжолының орта тұсынан өтіп, күн бата автобус жол жиегіндегі шәйханалардың біріне келіп тоқтады. Екі киіз үй мен тоқал там түрінде салынған екі үлкен бөлмесі бар жатаған үйге жолаушылар бөліне орналасып тамақтанды. Әмір жанындағы келіншекпен өзгелерден бөлектеу отырып, тамақпен бірге бір жартыны бөле ішіп, танысып алды. Кішігүл қайтадан қызыңқырап көп сөйлеп, Әмір көбіне тыңдаумен отыр. Бұл түркістандық келіншек Жезқазғанға тауар әкеліп таныстарының көмегімен көтере сатып, қайтып келе жатқан беті екен. Жынды судың қызуымен көңілді отырған Кішігүл Әмірге көзін сүзе қарап:

• Оншақты жас үлкен деп менсінбей отырмысың? Қатынның жасы емес қылықтысы тәтті болады, біліп қой. Қазіргі кезде жас жігіттер өзінен он-онбес жас үлкен әйелдерге «тиіп» алып жатыр ғой. Бірақ, менің байым өзіме жетеді, сен «мынауский любовник» болсаң жарайды, хе-хе-хи-хи, — деп ерсілеу күлді. Әмір отты жанарымен жалт қарады да, көзін дереу тайдырып әкетті.

Бұлар таңғы бестерде Түркістанға жетті. Әмір мен Кішігүл қалаға кіреберісте түсіп қалды. Шеткеректегі топ ағаштың түбіне барып жолдағы шәйханадан алған арақты ішіп, арасында ойнастық жасап дегендей біраз болды. Жезқазғаннан шыққалы ішіп келе жатқан Кішігүл жол соққаны бар, арақтың күші бар, таңғы ұйқы қысты ма, бір кезде қылжиып ұйықтап қалды. Әмірдің де күткені сол еді, келіншектің ышқырынан жоғарырақ буылған шүберек белдігінің түйрегішін ағытып, екі бөлек буылған ақшаның бір бөлегін қалтасына салып алды да киімін қағынып қалаға апаратын тас жолмен жаяу аяңдап кетті.

Кішігүл оянғанда күн арқан бойы көтеріліпті. Дереу етегін жапты, басы «зырқылдап» зілдей болып көтертпейді. Ол басын көтеріп жанында жатқан сусынды қылғытып тамағын жібіткендей болды. Сосын ақшасы есіне түсіп белдігін сипалап еді, бір бумасы жоқ. Жүрегі «зу» ете қалды, жетпіс мыңын алып кетіпті. Желігемін деп жүріп жер қапқанын түсінді…

Бұл кезде Түркістаннан жалдаған таксимен Шымкентке қырық шақырымдай жердегі туған ауылының тұсынан зулап өтіп бара жатқан Әмір балалық шағында талай шомылып, балық аулап, жиделі тоғайында асыр салып ойнаған Арыс өзенінен өтетін көпірге жеткенде алыстан жасыл желек арасынан ағараңдап көрініп қалып жатқан үйлерге сағынышпен қарады. Сол ақшаңқан үйлердің әнебір тұсындағысында әке-шешесі мен бауырлары барын ойлағанда көңілі босап, көзі шыланғандай болды. Бірақ бойын тез жиып алды.

Шымкентке кіреберістегі Қатынкөпірден түсіп қалды. Осында Ташматбек деген әскерде бірге болған жігіт бар. Армияда Әмір оны талай таяқ жеуден қорғаған, оған араша түсемін деп «шалдардан» таяқ та жеген. Бірақ қайтпас қайсарлығы мен төбелескіштігінің арқасында ақыры оларды мойындатқан. Әмір деген аты мен қараторылығына қарап «Черный Эмир» деген лақап ат берген олар бұған тиіспейтін болған. Бұл болса жерлесін де жанынан қалдырмай қорғап жүрді. Ташмат болса бұған беріле қызмет жасады. Әскерден оралған соң да Әмірді кездескен сайын үйіне апарып, мырзасындай күтіп, қалағанының бәрін орындайтын.

Ташматты «Шаттық» мейрамханасының маңынан тапқан соң бұлар оңашалау барып шашлықпен сыра ішті. Әмір досының ағаларының бірі есірткімен айналысатынын білетін, соны сұрады.— Әмір-әкә, оны өзім-ақ тас қыламын, — деген одан мұны күтпеген Әмір таңырқай, тесірейе қарады. Шот маңдайлы биік қабақтың астынан қадалған өткір көзден тайсақтап, шыдамаған Ташмат:

— Сізге «ағайыншалап» арзан берем, — деп жалпақтай жөнелді.

Әмір оған қанша есірткі алатынын айтып, жолығатын жерді келісіп, қанша қиылып үйіне шақырғанымен «шаруам бар» деп кетіп қалды. Былай шыққан соң «ендігі жерде бұдан аулақ жүрмесем милицияның көзіне түсіп, қосақ арасында қоса кетіп қалуым мүмкін екен» деп ойлады.

«Балықшыны балықшы алыстан таниды» демекші бұл Жезқазғандағы есірткімен айналысатын бір топтың жігіттерін таниды. Солармен аздап байланысы бар, Кішігүлден түсірген ақшаға есірткі апарып соларға өткізіп қаржысын еселеп алмақ. Алғаш армияда дәмін татып көрген есірткіні бұл өзі де сирек те болса қолданатын. Жезқазғандық есірткішілермен сөйтіп жүріп танысқан, бірақ «есірткіні қашан тоқтатам десем тоқтата саламын ғой, айында-жылында сирек тұтынғаннан ештеңе етпес, қойып кетуге қашанда ерік-жігерім жеткілікті ғой» деп өзінің көңілін жұбатады. Бұл осылайша ойлана жүріп Шымкенттен Созақ арқылы Бетпақдаламен Жезқазғанға тура тартып кететін «камазшылармен» сөйлесуді жөн көрді. Түркістан арқылы кері қайту қауіпті, әйтпесе, ол жақтан Жезқазғанға жүретін автобус та, газель де жеткілікті. Есірткімен үлкен жолмен жүруге жүрексінген Әмір Жезқазған арқылы Орынборға көкөніс апаратын камазшылармен кететін болды.

Қызыл «КамАЗ» автомашинасы Созақ ауданының Арқаға қарай шығар тұсында асфальт біткен соң даланың жайдақ жолына түсіп Қарақойынды бетке алып, соңынан шаңын шұбалта жүйіткіп келеді. Кабинада екеу отыр. Рульдегі секпілбет сары Сансызбай, жолсерік — Әмір. Арт жақтағы қуыста Равшан есімді жігіт демалып жатыр. Шоферлардың әдетінше Сансызбай сөзшең екен, екі көзі жолда болғанымен аузы дамыл таппай әңгімені соғып келеді.

• Фельд деген фамилиямыз немісше демесең әке-шешем, аға-қарындасым, өзім де қазақ болып кеткенбіз. Өзімнің шын атым — Сансызбай, ағам – Төлеген, қарындасым – Қарлыға, қазақпен құдандал болып кеткен сарыағаштық неміспіз. Бір ай болды көкөніс тасып жүрміз. Тауар – Равшандыкі, машина менікі, бірлесіп тірлік қылып жүрген жайымыз бар. Орынбордан бір жергілікті қазақ тауып алғанбыз, сол тауарымызды ақшасын бірден төлеп көтере сатып алады да, ертесіне-ақ кері қайтып кетеміз. Барғың келсе Орынборға апарып қайтайын, Равшан Жезқазғанда қалады, бір тығыз шаруасы шығып тұр. Әскерде жүргенде жүк машинасын айдаған болсаң Бетпақтың даласында мені ауыстырып біраз жер машина жүргізсең жетеді. Бір өзім-ақ барып қайта аламын, бірақ ақша жүрген жерде жолсеріктің болғаны қауіпсіз, оның үстіне шаршағанда машинаны ауысып айдайтын адам болғаны тіпті жақсы ғой. Әжептәуір ақша төлеймін, жүр менімен Орынборды көріп қайтасың.

Әмір күні бойы Сансызбайды тыңдаумен келеді. Кейде ғана оның сұрағына қысқа жауап береді. Өзін Жезқазғанға шахтаға жұмысқа тұруға бара жатырмын, Арыс қаласында жалғыз шешеммен тұрамын, деп таныстырды да қойды. Ал әскерде машина айдағаны рас еді. Сансызбайдың ұсынысына ойланып қалды. Жезқазғанда әкеле жатқан тауарын өткізгеннен басқа шаруасы да жоқ, сондықтан Орынборға барып қайтса да болады.

Жезқазғанға жеткен соң Равшан «Менің шаруам болып тұр, сен Сансызбаймен Орынборға серік болып барып қайт, онбес мың төлейміз» деді. Бұл қалаға бір сағатқа барып қайту керектігін сосын жолға шығуға қарсы емесін айтты. Аналар келісті.

Көп ұзамай қызыл «КамАЗ» ұлытаулатып Орынборды бетке алып, зулап бара жатты. Ұшы-қиыры көрінбейтін сайын далада бірлі-жарым қарсы кездескен көлік пен алыстан көрінген қыстау мен шағын ауылдар болмаса, басқа ештеңе жоқ. Тіпті Орынборға дейін бұларды тоқтатып құжат тексеріп, жөн сұраған да ешкім болмады десе де болғандай. Бірлі-жарым кідірткендермен Сансызбай сөйлесіп, әпсәтте ары қарай тоқтаусыз кете барады. Орынборда да шаруаларын тез бітірді.

Қайтып келе жатқанда Арқалық пен Ұлытаудың арасында «Ковыльный» деген егін совхозының тұсына келгенде неге екені белгісіз Әмірдің басына бір зұлым ой келді. Жолсерігін ретін тауып өлтіріп, оның мол ақшасын алып бір жағына қарай тайып тұрғысы келді. Бірақ, аңқылдап әңгіме соғып келе жатқан Сансызбайдың бейкүнә жанарымен жанары кездескен сәтте жүрегі дауаламай, арам ойын орындаудан кібіртіктей берді. Жезқазғанға жеткен соң Сансызбай:

— Жұмыс таба алмасаң, түсті металмен айналыс, таныс жігіттер бар, қаласаң жолықтырам, — деді. Бұл оның ойын түсінгенімен жауап бермеді. Өзіне тиесілі ақшасын алды да «Жезқазғаннан ары-бері өтіп жүрсіңдер ғой, қажет болсаңдар өзім тауып аламын» деп қоштасып қалаға кірді.

Әзизаның қасындағы әйел осында екен, бұл оған өткенде қалдырған сөмкесін алдырды да, ештеңе айтпастан кетіп қалды. Жолдан шаршап келгеніне қарамастан есірткімен айналысатын жігіттерді тауып алып, тауарын өткізді. Керек болып қалар деп бірнеше дозасын өзінде қалдырды да, әлгі жігіттердің сайрандауға шақырғанына рахметін айтып, Жезқазғанның орталығындағы «Шаруа» базарына барды. Осында сауда жасап жүрген бірнеше жерлесі бар. Солардың арасында бес-алты жас үлкендеу болғанымен өзімен жақсы сыйласатын, кезінде бұл сияқты күрескен Ғали деген жерлесіне келді. Келіншегі мен жас баласы бар ол базар маңынан екі бөлмелі пәтер жалдап тұратын, бұл реті келгенде соның үйіне қонатын. Бүгін де Ғалидың үйіне қонып шықпақ болып, шайнамасымен бір шөлмек арағын алып соған келді. Ғали бұны қуана қарсы алып, ауылдың жаңалығын сұрап жатыр. Бұл күні кеше ғана келгендей сөйлеп, дорбасынан шөлмегін шығарды. Сауда жасайтын сөренің артқы жағын ыңғайлап жіберіп Ғалидың сөрелес көршісі үшеуі жартылықты жәукемдеп тастады. Ғали да бір шөлмек алдырды, Әмір тартына ішіп отыр, өзгелер қыза бастады.

Ғали әжетханаға кетіп еді, артынша сол жақтан шу шықты. Үш-төрт  жігіт Ғалиды ортаға алыпты, бұл келе төбелеске кіріп кетті. Алғашқы екпінмен екеуін ұрып жығып үшіншісіне ұмтылды. Бетінің бір жағын қан жуып кеткен Ғали орнынан тұрып үлгерді. Ұзынтұра біреуімен төбелесе жүріп Әмір әлгінде өзі құлатқан біреуінің орнынан тұра бергенін байқап бас-көз демей екі-үш мәрте теуіп өтіп, қайтадан қылжитты. Ұзынтұра пышағын жалаңдатып ұрып құлатар жерге жақындатар емес. Сөйткенше сау ете қалған милиционерлер бұларды бассалып, қолдарын бұрап екі машинаға салып алды. Машина жүре бергенде бағана бұлармен бірге ішкен Ғалидың сөрелес көршісі мұның сөмкесін әкеліп берді. Бұл алғысы келмегенімен ойында ештеңе жоқ әлгі жігіт қоймай беріп кетті.

Милицияға келген соң арақ ішкендері, төбелескендері үшін хаттама толтырылып, есін әлі жия алмай отырған біреуін ауруханаға жөнелткен соң, қалғандарынан есірткі табылып, қамауға алынды. Бұның сөмкесінен де есірткі табылып, Ғали ғана босатылды. Төбелесіп бір адамды жарақаттап ауруханаға түсіргеніне қоса есірткі табылғаны бұған қиын болды. Ғали сырттан қанша әрекет еткенімен жолын таба алмай, ақыры ісі сотқа кетті.

Әмір Жезқазғандағы СИЗО-ға, уақытша қамау орнына түскен күні тағы төбелесіп қала жаздады. Бұны кіргізіп камера есігі жабылған соң өзінен ірілеу бір дәу бұған тисе сөйлеген.

• Эй, «чернявый чурбан», кел мында! – деген отыздардағы сары жігіт. Бұл түрме, зона туралы әңгімелерді талай естіген, бірақ алдын ала тергеу изоляторында зонадағыдай тәртіп бар деп ойламаған. Бұл жерде түрлі қылмыс жасап түскен күдіктілер тергеуде жауап беріп, қайтсем жазамды жеңілдетем деп сотқа дейін болады. Сондықтан мұнда түрменің қылмыскерлер ойлап тапқан заңсымақтары бола бермейді. Әйтсе де, түрмеге талай түсіп жүрген тісқақандар, сары ауыз балапандай жаңадан, бірінші мәрте түскендерді әурелеп, қоқан-лоққы жасау да бар сияқты.

Өзіне қарай сөйлей таянған дәу сарының денесіндегі «суреттеріне» қарағанда түрмеден түрме қоймай түгендеп жүрген, талай мәрте сотталған біреу болар. Бұл өзіне қарай талтаңдап жақындаған одан қаймықпай қасқая қарап, иығын алға салып «келсең кел» дегендей төбелеске ыңғайлана бастады. Ортаға алпыстардағы істік мұрын шал түсті.

• «Доғарыңдар, бауырластар», бұларың болмайды. Миша, бұл да енді бізбен тағдырлас, сондықтан төбелесу жарамайды, татулық керек. Әрқайсымыз да ертеңгі күніміз не болады, қанша жыл арқалап, қанша тостақ «баланда» ішеміз, деп басымыз қатып отырғанда мұның қажеті жоқ, доғарыңдар, — деп тоқтау айтып ортаға түсті. Дәу сары да Әмірдің қаймықпай айқаса кетерін байқаған соң ба, әлде шалдың сөзіне тоқтағаны ма «жарайды әзірге тірі жүре тұр» деп орнына қарай кетті. Бұл бос орынға жайғаса беріп еді, шал өзінің қасындағы орынға шақырды. Шалдың лақап аты «Сито» екен, бұған «кімсің, не үшін қамады?» деген аздаған сұрақтар қойып мән-жайды қысқаша сұраған соң, мазалаған жоқ.

«Сито» шалдың түрменің тәртібі, зонадағы қылмыскерлер жайлы, өзінің түрмедегі тіршіліктері жайында айтқандары кейін Әмірге үлкен пайдасын тигізді. Ол алғашқы алты ретінде адам өлтіру, тонау, зәбірлеу, ұрлау сияқты қылмыстары үшін сотталыпты. Жетінші рет міне, Жезқазғанға келіп, осында жасаған ұрлығы үшін сотталмақ. Бұл қалаға келгеніне жеті айға жетпей, өзі сияқты кәрі-құртаңның азын-аулақ жиғанын ұрлаймын деп жүріп ұсталыпты. Бұған тиіспек болған Миша деген дәу сары үш рет сотталған екен. Енді осында бөлесіне келіпті. Электрик бөлесі екеуі ішінде металл сымы бар кабель ұрлап жатқанда ұсталыпты. Ал мына бір жас баланың аты Александр, фамилиясы Сұлтанәлиев. Онсегізге жаңа толған метис жігіт те Қаражалдағы бозбалаларға арналған колонияда екі жыл отырып шыққанына екі ай өтпей жатып қайтадан темір тордың арғы жағынан шығыпты. Біріншісінде достарымен жеңіл автокөліктердің магнитофонын ұрлап жүріп ұсталып, сотталған екен. Енді міне, қасына өзі сияқты екі серігін қосып алып мектептен қайтқан балаларды қорқытып тиынын, киімін тонап жүрген жерінен қолға түсіп, сотын күтіп жатыр. Бір сөзбен айтқанда, камерадағылардың арасында бұрын түрме көрмеген Әмір ғана болып шықты. Дегенмен, өзін ұстауы мен сұстылығы, жұмбақтығы өзгелерді санасуға мәжбүр еткендей. Ешкім де бұған ештеңе демейді.

«Сито» шалдың шын есімі Валентин Герасимович, ол бірінші мәрте Ресейдің Ростов облысындағы туған қалашығында кешкі мектепте оқып жүріп топтала төбелесу барысында екі жақты ажыратып қуалай бастаған милиционерлердің біріне абайсызда пышақ салып алып сотталыпты. Төбелес кезінде қарсы жақтың бір жігіті кастетпен мұның дәл аузынан ұрып төрт тісін сындырып түсіріпті. Милиция келіп қалып, екі жақтың ондаған жігіттерінің арасына түсіп, ажыратып жатқанда әлгі өзінің аузын бұзғанды көре салып, пышағын сілтеп қалғанда олардың ортасына киліге берген милиционерге «кірш» етіп қадалады. Милиционер сол жарақаттан көп ұзамай қаза болып, бұл онекі жылға сотталады.

• Бірақ, әлгі төрт тісімді сындырған Жораны жиырма бір жылдан соң кездестіріп тура төрт тісін сындырып қолына бергем, артық та кем де емес тұп-тура төрт тісін, дәл өзі сындырған менің тістерім сияқты тістерін сындырып бергем, деп «Сито» шал иығын қомдап, орнынан қоқилана қозғалақтап қойып, тісі сирек иегін көрсете қиқылдап рахаттана күліп алды. Бұл «жиырма жылдан соң Жораны қайдан, қалай кезіктірдің?» демей-ақ, шал әңгімесін қайта жалғады.
• Кезекті рет түрмеден шыққан соң, бірге отырған танысыма еріп Қарағандының жанындағы Майқұдық деген жерге келдік. Оның сонда әйелі, пәтері бар. Екеуміз де сантехник болып жұмысқа тұрдық. Ол кездің милициясы айналайын еді ғой, маған жатақханадан орын әперіп, жұмысқа тұруыма көмектесті. Жұмыс дейтін алып бара жатқан жұмыс та жоқ, рас кейде жертөлеге түсіп сыз жерде су кешіп тұрып жұмыс істеуге тура келетіні бар. Ал тұрғындардың пәтерінде жұмыс жасау рахат еді. Үй иелері арағын, екі-үш сом ақшасын беріп алғысын айтып риза болып қалатын.

Бірде кезекті бір пәтерге келдім. Ойымда түк жоқ, асханаға өтіп су аққан құбырды көріп жатқам, ту сыртымнан аяқ дыбысы естілді. Бұрылдым да, аңырып қалдым, Жора. Тісім есіме сап ете қалды, қайдан еске түскенін құдай білсін. Әлгінде есік ашқан әйелі маған бір жарты әкелуге ме, әйтеуір сыртқа шығып кеткен. Несін айта берейін, «газовый» кілтпен бір соғып құлаттым да, үстіне мініп алып, тістеуікпен төрт тісін қинап отырып жұлып, жұлынбаған жерін сындырып бердім. Ақыры сол төрт тіс үшін төрт жыл арқалап төртінші рет сотталып кете бардым.

СИЗО-да көп болған жоқ, тергеушісі іскер болып кездесті ме, әлде барлық мәселесі анық болғандықтан ба, әйтеуір ісі сотқа тез-ақ жетті. Әмір осылайша алғаш рет сотталып, төрт жыл арқалап кетіп бара жатты. «Сито» шал айтқандай «баланданың» дәмі тартса адам қайта-қайта соттала беретін көрінеді. Бірақ, одан құдай сақтасын, Әмір бұл өмірге түрмеде отыру үшін емес, адамша рахат тұрмыс кешу үшін келді ғой. Сондықтан осы жолғы жазасын аман-есен өтеп шықса, қайтып түрмеге түспеуге тырысары анық. Бірақ, болашақты алдын ала болжау қиын, не болары кезінде белгілі болады ғой.

Терезелері қымталып, темірмен торланған арнаулы вагонда бір топ жазаға кесілген қылмыскер қатаң күзетпен келе жатыр. Вагон іші қапырық болғандықтан Әмір терезеге таянып, тордың арғы жағынан сайын далаға сығалай қарап тұр. Бір нүктеге қарап, ой тұңғиығына батқан жігіттің есіне өткені түсіп, ой елегінен кинолентадай тізбектеліп өтіп жатыр, өтіп жатыр…

Әке-шешесі қара жұмыскер – мақташылар. Өзінен үлкен бір әпкесінен басқа жеті іні-қарындасы бар. Өздері қырыққа енді жетсе де сонша баланы неге туа бергенін құдай білсін. Мұның бала кезінде әкесінің анасы – Құрбанкүл әже тірі еді. Сол кісі ес біліп қалған әпкесі мен Әмірге көп тәлім-тәрбие берді. Әсіресе, әпкесі әжесіне қатты еліктеп өсті, мұның жадында да әжесі айтқан ақыл-нақылдар көп жатталып қалды. Бұл алтыншы класта оқып жүргенде әжелері қайтыс болды. Шешесі жетінші баласын жаңа босанған, одан кейін төрт жылда тағы екі бала туды. Бірақ әжесіне сеніп кеткен бе, әлде колхоз жұмысынан қолдары босамай ма, әке-шешесі бала тәрбиесімен айналысу дегенді білмейтін, бұлар бір-бірін, үлкендеуі кішілерін бағып-қағып өздері жетілді.

Әмір жетінші класқа дейін сабақты да жақсы оқыды. Үй шаруасының қайсысын болсын тап-тұйнақтай етіп орындайтын, іні-қарындастарының жаялықтарын жуып, жеңіл-желпі тамақ та пісіретін. Қатар-құрбылары кейде мұны кекетіп «бала бағушы», «озат сауыншы» деп мазақтауын да естіп қалып жүрді.

Бір жолы мұның сиыр сауып отырғанын кластас екі қыз бен күрес секциясына қатысатын Ерман деген бала көріп қалған. Солардың мазағына, әсіресе, Ерманның қыздардың алдында қоқилана мұны әбден әжуалағанына намыстанған Әмір қандай күш әсер еткені белгісіз, анадай жерде мәз болып жыртыңдасып тұрғандарға жетіп барған. Бойы өзінен ұзын, денесі де ірілеу, әрі екі жылдан бері күреске қатысып жүрген Ерманнан бұрын сескеніп, қорқақтаңқырап жүретін. Бұл жолы жетіп келген бетте құлақ шекеден қонжитып, оны жерге жалп еткізді. Әмірден соншалықты батылдықты күтпеген ол қиқалаңдап орнынан көтерілгенімен бұған қарсы ұмтылмады. Қайта бұл оған төне түсіп «Енді бір мазақтағаныңды естісем тура өлтіріп тастаймын» деген қара көздері от шаша, қабақтары түйіле. Қыздар да жым болған. Әмірдің кісі шошырлық сұсты түрін бәрі де бірінші рет көріп тұрғандықтан зәрелері қалмай қорқып кетіп еді.

Екі-үш күннен кейін Арыс өзеніне екі інісін ертіп барып шомылып жүрген Әмір өзен жағалап өздеріне қарай келе жатқан үш-төрт баланы анадайдан байқаған. Оларды көре сала екі інісіне «Дереу үйге қарай зытыңдар, мен арттарыңнан жетемін, болыңдар, тез,тез!» деп жүгіртіп жіберіп, өзі көнетоздау шолақ шалбарын киген. Әлгілер мұны қоршай тоқтаған. Ерманнан басқалары бұдан бір-екі класс жоғары оқиды. Бастап келген Ерманның ағасы Берман бұған тиісе сөйлеп, інісіне қол жұмсағаны үшін «тұмсығыңды даладай қылып, суға тұншықтырайын ба, осы» деп кіжінген. Әмір өзінің қайтсе де таяқ жерін сезген, бірақ батылданып «Ақысы кетсе Ерман өзі бірге-бір шығып есесін қайтармай ма» дей бергенде Берман құлаштай періп жіберді. Басынан-ақ сақ тұрған Әмір бұлтың етіп бұғып қалды да өзі қарсы жұдырық сілтеді. Әмір қарсылық жасайды деп күтпеген Берманның бетіне «былш» еткен жұдырық мұрнын даладай етіп қанатып кетті. Басқалары бұған жан-жағынан жабыла кетіп ұрып, тебе бастады. Бұл шегіншектей жүріп төбелесуге әрекеттенгенімен, қаумалаған ересектеу балалар сабап тастады. Бұл тиген соққыдан ба, сүрініп пе, құлап түсті, сосын етпетінен жатқан қалпы екі қолымен басын қорғаштай берді… Аналар болса тепкілеуін қояр емес, тек ат тұяғының дүрсілімен қоса «Өй жетпіс жеті әкеңнің аузын… өлтіремісіңдер!» деген Шота ақсақалдың қатқыл үні шыққанда ғана тұра қашқан.

Жалаң аяқтарымен тепсе де денесі ауырып, басы мең-зең болып қалған Әмір жүрелей отырып, аузы-мұрнының қанын сүрте бастады. Шал ат үстінен түспей сөйлеген қалпы сәл кідірді де «шу, жануар» деп торы дөненін сипай қамшылап жөніне жүріп кетті. Бұл есін жия алмай әлі отыр. Кенет екі інісі жүгіріп келді. Сөйтсе, олар анадай жерде жиде талдардың арасынан бұқпантайлап бәрін көріп тұрыпты. Сонда кіші інісінің, ұмытпаса үшінші класта оқитын «Берманды кейін біз де жабылып ұрамыз, ия» дегені әлі есінде. Бұл да солай ойлаған. «Қайтсем де олардан ақымды аламын» деп күбірлей кіжінген.

Сол жолғы төбелестен кейін күрес секциясына қатыса бастады. Үш-төрт айдың ішінде өз салмағындағы бір-екі жылдан бері қатысып келе жатқан балаларды түгелдей жеңіп шығып, шопақ құрлы көрмейтін болған. Бірер жылдан кейін оқушылар арасындағы талай жарыстарда жүлде алды. Мектепті бітіретін көктемде аудандағы бір айтулы жарыста Әмір жасы бар, ересегі бар өз салмақ дәрежесіндегі балуандарды түгел жығып жеңімпаз атанды. Бас жүлде – үшаяқ мотоциклді сыйлыққа алған.

Мектеп бітірген соң жаттықтырушысының «сенен нағыз балуан шығады, тек жаттығудан қалма» дегенін тыңдамай жаттығуға баруды сиретіп, өзі сияқты селтеңбай жастармен көше тоздырып, текке жүрді.

Әмір жоғарғы кластарда оқып жүргенде-ақ өзінің қатыгезденіп бара жатқанын аңғарған. Бірақ, бозбалалар ортасында солай болмасаң тағы қиын, алдыңда тұрған ағаң да жоқ қорған болып, қамқорлық жасар. Сөйтіп жүргенде әскер қатарына шақырылды. Әскер қатарында да әлділер, намыстылар адам қатарында қалып, жасықтар мен қорқақтар талай кемсітулерге ұшырайды. Бірте-бірте мына қатыгез өмірде «ә» дегенге «мә» демесең, өзіңді қасқырша ұстамасаң өмір сүру қиын сияқты көрінді. Әлділер мен айлалылар қалауынша өмір сүріп, рахатқа батып, басқалар жәй тіршілік ететіндей еді бұл үшін…

Ойы бөлініп кетті. Ту сыртынан естілген дыбысқа жалт бұрылды да, шалт қимылмен соққыдан құтылып кетті, екіншісінің тепкен аяғынан жалтарып үлгере алмады. Артқа шегіне бере тиген тепкіден құлап түсті. Үстіне төне бергеннің қолынан біз сияқты ұзын бірдемені байқап қалып, соған жармасты. Сөйткенше апыр-топырға жетіп келген айдауылдар қолдарындағы резеңке шыбыртқымен бас-көз демей үшеуін де ұрып, жасқап, ажыратып жіберді. Бірақ, ерекше ештеңе бола қоймағандай әрқайсысын орнына қарай қақпақылдап таратты да қойды.

Мұны жазаламақ болып жүрген өткендегі Жезқазған базарында өзі соққыға жығып ауруханаға түсірген жігіттің жақтастары екенін артынан білді. «Сито» шал да «Сен ұрып ауруханаға түсірген жігіттің «зектер» арасында адамдары бар, абай бол» дегені рас болып шықты. Бірақ этаппен кетіп бара жатқанда жау келіп бас салар деп күтпеп еді. Әмір сақтанып, айдалып бара жатқандардың арасынан өзіне жақтас табуға әрекет етті. Сол түні көршісімен сөйлесіп сыр тартып көрді. Жаман жігіт емес сияқты. Бірақ тұйық, өзімен өзі отырады да қояды. Қайта бойы тапалдау шымыр денелі, бидай өңді жігіт мұнымен шүйіркелесіп, «Сақтанбасаң болмайды» деп жатыр.

Қазбек есімді бұл жігіт абайсызда адам өлтіріп сотталыпты. Мектепте жүргенде күреске қатысып, кейін ол да тастап кеткен екен. 1986 жылғы Желтоқсандағы қазақтардың Мәскеу билігіне қарсы көтерілісінен кейін әскер қатарына барған қазақ жігіттерін орыс «шалдар», тіпті офицерлерге дейін ата жауындай көріп, кемсітуге тырысқаны белгілі. Қазбек сол аласапыран жылдары армияға барыпты.

Әскери бөлімнің бір ротасындағы бес қазақтың ішіндегі намысқойы болған Қазбекті рухани сындыру үшін «шал» жауынгерлері бар, әпербақан офицерлері бар көресісін көзіне көрсетіпті. Талай мәрте «қараңғы бұрышқа» апарып тепкілеп, сәл сылтаумен «гауптвахтаға» тығып, «кезексіз наряд» беріп асханаға картоп тазалауға, ыдыс жууға салыпты. Қазбек бәріне шыдапты.

• Жігіттің басына не келіп не кетпейді дейсің, мен бір жылдай ротадағы бүкіл орыстың ызасын келтіріп, діңкесін құртып қанша ортаға алып соқса да, жазаласа да бетім қайтпай, қасарысып жүре бердім. Сосын біртіндеп өздері де шаршады ма, жалықты ма, мені ақыры жайыма қалдырды. Бірақ, менің жынымды қоздырып, жаныма тигені әскерде жүргендегі көрген қорлықтарым мен азаптарым емес, бір жерлесімнің алғашқы күндерден-ақ бізден бойын аулақ салып «шалдарды» сағалап, соларға жарамсақтануы болды. Талай орыс сол жерлесімнің арқасында «қазы-қарта, шұжық» дегеннің дәмін біліп, арақтарына шайнама етті. Ол елден қазы-қарта, шұжық алдырып «шалдар» мен офицерлерге беріп жан бағатын.

Екеуміз жақын туыс болмағанымен, бір ауылда туып бірге өскен, бір класта оқыған рулас жамағайын едік. Мектептен соң Жәйремдегі құрылыста қара жұмысшы болып бірге жұмыс жасап, әскерге де бірге шақырылғанбыз. Міне, сол жігіт әскери қызметіміз басталысымен әскерге жаңадан келген сарыауыздар ретінде, әрі қазақ болғанымыз үшін құқай көріп қинала бастаған кезде ретін тауып «шалдарға» жағымпазданып, бізден бөлініп кетті. Басқаларымыз таяқ жеп, азап көрсек те тобымызды жазбадық. Екі жыл екі күндей өтіп елге оралдық.

Әлтай есімді әлгі сатқын жерлесім ештеңе болмағандай ортамызда жүре берді. Әскерде жүргенде «елге аман жетсек сатқындық жасағанын достарымыздың алдында бетіне басып, өзін бір итше тепкілеп, сабармын» деп кіжінуші едім. Ауылға келген соң өштігім басылып, «бейшара жүре берсінші» дегендей болғам. Бірақ, әскер туралы әңгіме бола қалса Әлтай бұрынғыдай үндемей отыруды қойып, біртіндеп әскерде бастан кешкен «нешетүрлі оқиғаларын» жыр ғып айтуды шығарды.

Әрине бір ротада қызмет еткендіктен мені де қосып қояды. Бір-екі рет ішкен кезінде оңашада жылап менен әскердегісі үшін кешірім сұраған-ды. Мен «өткен нәрсені қозғамай-ақ қоялық, жарайды» дегенмін.

Бір класта оқыған, қатар жүрген жігіттердің алды үйленіп той-томалақ жиі болады. Ондайда ішкен соң әртүрлі әңгіме, оның ішінде әскердегі қызықтар да айтылады. Мен араларында болсам Әлтай қанша ішсе де әскер жайлы әңгімеге араласа бермейтін. Кейінгі кезде мен басқалардан оның әскердегі түрлі «ерліктерін» естіп, өтірігіне жыным ұстайтын болды. Бірде оңашалап «енді ондай өтірігің туралы естісем, әскерде шын мәнінде қандай болғаныңды жігіттерге айтамын, өзіңді аямаймын», деп ескерттім. Ол тыңдамады, ақыры қызулау кезімізде бір күні сөзге келіп керісіп қалдық. Көптен ұруға ілік іздеп жүрген мен аямай өлтіре сабап жібердім.

Ертеңіне үш жігітті ертіп «Жигулимен» үйге келіпті. «Есік алдында сөйлесеміз» деп шақырғасын алаңсыз шыққам, сыртта үш досы қосылып төртеулеп жабылып кетті. Өздері қызыңқырап алған, жабылып біраз ұрып, тепкілеп алды. Мен бір құлап, бір тұрып жүріп ақыры үйге қашып кірдім. Артымнан ауыз бөлмеге қуа кіргендердің бірінде пышақ, бірінде шоқпардай таяқ. Мен ішкі бөлмедегі әкемнің мылтығын алдым да атып шықтым.

• Атам! Әкеңнің аузын ұрайын, шығыңдар үйден! Кетіңдер! – деп айғай салдым. Әлтайым арақтың буымен батырланып алыпты:
• Атып көр, қане! Қолыңнан келмейді, — деп шоқпарын ыңғайлап алға адым басты. Мен шүріппені басып қалдым.

Ол кеудесінен біреу жұдырықпен қойып жібергендей қайқаң етіп, артқа шегіне беріп, құлап түсті. Қасындағылары зәрелері ұша сыртқа қарай тұра қашты. Мен не істегенімді, не істерімді білмей есеңгірегендей тұрып қалыппын. Қолымда мылтық, екі көзім еденде шалқасынан түсіп кеуде тұсынан жылымшылап қан ағып жатқан Әлтайда. Есіктен көршілер ме, әйтеуір біреулер кіріп жатқан сияқты, көзім қарауытып жасаурап бара жатқандай болды.

Сол күні-ақ милиция келіп тұтқындап, Жезқазғанға алып кетті. Әке-шешем мен іні-қарындастарым аңырап қала берді. Алдын ала тергеу изоляторында бес айдай жаттым. Өзімді қорғап атқанымды ескерді ме, жеті жылға соттады, деп өзінің жайын баяндады.

Бұлар мінген пойыз Солтүстік Қазақстанда орналасқан қылмыстық жаза өтейтін түрмеге жақын теміржол бекетіне келіп тоқтады. Қолдарын желкесіне ұстаған сотталушылар кезекпен вагоннан жүгіре шығып, перронда айдауыл солдаттар қоршап тұрған алаңқайға жүрелей отырып жатыр. Бәрі түсіп болған соң екі арнаулы машинаға салып, көп ұзамай түрмеге де жеткізді.

Тікенек сым тартылған биік қоршаулы зонамыз осы екен. Ауыр темір қақпа ашылып бұлар ішке кірді. Қоршау ішінде бірнеше барақ, тағы бір ғимараттар орналасыпты. Бұларды қатарға тізіп қойып түгелдей бастады. Әр тұтқын өзінің аты-жөні мен сотталған статьясын дауыстап айтып, өңкиген, қызыл шырайлы офицер нұсқаған жаққа қарай өтіп, тізіліп сапқа тұрып жатыр. Түгелдеп болған соң жаңадан келгендерді барақтарға бөлді. Осылайша Әмірдің зонадағы өмірі басталды.

Бұлар арнаулы киім алып, төсек орындарын реттеп, барақтарына бой үйретіп болғанша ішке сотталғандар кіре бастады. Бұрыннан барақта тұратындар жаңадан келгендерге сүзе қарап өтіп жатыр, бұлар да жатырқай қарап қалуда. Бір кезде төр жаққа жаңадан келгендерді кезекпен шақыра бастады. Кезегі келіп Әмір де барды. Түрі кавказдыққа ма, тіпті қазаққа да аздап ұқсайтындай, айналасында бірнеше нөкері бар біреу жауап ала бастады. Негізінен сотталу себебіне байланысты сұрақтар қойды. Жауап беріп тұрған Әмір атын орысшаға ыңғайлап «Эмир» дегенде айналадағылар елеңдесіп қалды. Біреуі:

• Немене, шынымен әмірмісің? Арабсың ба? Ха-ха-хи… – деп ыржалаңдап келе жатыр еді басшысы алая қарап тыйып тастады да, бұған «бара бергін» дегенді аңғартты. Бұл орнына қарай кетті. Іштей сыннан өткендей болып бара жатыр.

Әмір пилорамда ұзын дөңбек ағаштарды тақтай етіп тілушілер бригадасына бөлінді. Екі-үш күн өтпей жатып барақ бойынша «басшы» бұны өзіне тағы шақыртты. «Не болып қалды? Бірдеме бүлдірдім бе? Әлде түрме заңына қайшы бір нәрсе жасап қойдым ба?» деген сияқты күдіктер ойын онсаққа бөлді. «Сито» шал айтқандарды есіне алды. Мұжықтарша жүрген сияқты, ешкіммен көп сөйлесіп, ешқандай әңгімеге де араласа қойған жоқ. «Сонда неге шақырды екен?» Ол ой түбіне жете алмаған қалпы «барақ басшысы» Кубаның алдына келді. Кубаның дағыстандық құмық деген ұлттың жігіті екенін, бірнеше мәрте сотталғанын естіп-білген. Лақап  аты «Куба». Оның бостандық аралы атанған Куба еліне қатысты ма, әлде басқа бір мағынада алынғаны туралы бұл біле алмады. Жұрттың да білетіні әйтеуір – Куба.

Оның жанында нөкерлерінен басқа екі жігіт тұр, көрші барақтың бірінен келген сияқты. Мәселе былай екен. Әмір Жезқазғанда базарда Ғалиды қорғап төбелескенде ұрып ауруханаға түсірген жігіттің зонадағы сыбайлас-достары екен әлгі екеуі. Ол Әмірдің осы зонаға түскенін біліп осындағы достарына бұны жазалауды өтініп, сәлем айтыпты. Содан бұлар мұны жазалау үшін келіп тұр екен. Кубаның талап етуі бойынша Әмір Жезқазған базарында болған төбелес туралы толық баяндап берді. Бірақ аналарға жеткен хабар басқа болды ма, олар мұны жазалаулары керектігін айтып тұрып алды. Куба қылмыс әлемінің заңына сай төрелік айтып мәселені бейбіт шешуіне де болар еді, бірақ, мына кең иықты, қараторы жігіттің қандай екенін көзімен көргісі келді ме, аналардың талабына келісті. Сөйтіп, келген екеудің жастау, денесі ірілеуі Әмірмен жекпе-жек төбелесетін болды.

Екі күннен кейін түрме басшылығы демалатын, тек кезекші офицерлер болатын күні өндірістік цехтың оңашалау жері таңдап алынды. Жас жігіттің әуселесін байқағысы келген Куба төбелестің басы-қасында өзі болатын болды. Әмір де түрмедегі өмірінің осындай талай құйтырқылары мен шырғалаңдары болатынына өзін іштей дайын ұстап жүргендіктен ширыға түсіп, төбелеске дайындалды. Осы төбелес түрмедегі болашағының көп жағдайын да белгілеп беретінін ол сезді.

Жекпе-жек екі барақтан келген бес-алты арестанттың бақылауымен басталды. Қарсыласы көп аңдыспай-ақ шабуылға шықты. Әмір оның екі-үш соққысын қаққанымен, кезекті бір соққысы шықшытынан «сақ» ете қалғанда мұның басы кейін қарай қақшаң етіп шалқақтап, құлай жаздап барып оңалды. Бұл қатты соққыдан жасудың орнына тістене түсіп алға ұмтылды. Көп өтпей бұның жұдырығы да қарсыласына тиді. Тигенде де сол жақ көзінің отын «жарқ» еткізді. Соққының пәрменділігінен нокдаун алғандай шалқақтап, тәлтіректеп қалды. Бұл осы сәтті пайдаланып есін жиғызбай төпеп тастамақ еді, анау оған келтірмей қапсыра құшақтап алып, ұруға мүмкіндік бермеді. Ұстасып қалғандары Әмірге оңтайлы болды, ол белдесе кетті. Анау қара күшке бар болғанымен әдісі болмаған соң  бір қолымен, басымен бұған соққы жасауға әрекеттенді. Әмір күрес әдісіне салғысы келгенімен аюдай қорбаңдаған бәлекетті икемдей алмай біраз әуреленді. Кенет оң жамбасына қарай шығып қалғаны. Ондайды жібере қойсын ба, «әуп» деді де жамбасқа салып жерге «ыңқ» еткізіп алып ұрды. Есін жиғызбай үстіне қонжиған қалпы басы-көзін туралап соққының астына алды. Сөйткенше бүйірі «шым» ете қалғандай болды, бірақ астындағы да талықсып бара жатыр еді.

Бақылап тұрғандар бұны тұрғызып жіберді. Тұрып бара жатып бүйірін сипалап еді, қолына қан жұқты. Жерде талықсып жатқанның сол қолында үшкірленген ұзын шеге тәрізді сымтемірді бұл да, басқалар да көрді.

Куба медтіректе мұның жарасын ың-жыңсыз таңғыздырып беріп, бараққа келе жатқанда:

-Қара Әмір, жараң жеңіл, онша терең сұға алмапты, қауіпті емес. Есесіне ол жігіт келісімді бұзғаны үшін енді мұндағы күні күн болмайды, жігіттер күнделікті жазасын беріп отырады. Ал, сен, енді ештеңеге алаңдамауыңа болады, — деді.

Содан кейін-ақ, Кубаның жанынан орын тиіп, төрге жақындады. Куба атаған соң басқалар да бұны «Қара Әмір» атап кетті. Осылайша Әмір – Қара Әмір атанып зона бойынша болмаса да, өз барағындағы мығым жүретін жігіттердің біріне айналды. Куба көп мәселеге үнемі мұны қатыстырып, «Қара Әмір, сен қалай ойлайсың?» деп сұрап та қояды. Өйткені, бұл жігіттің тек жұдырықтасуға ғана мықты емес, әжептәуір милы екенін байқап еді.

Бірақ, бұл аз сөйлеуге тырысады, көбінесе үнсіз жүреді. Өйткені, зонадағы әр сөзің, әр қимылың мен ісің үшін жауап беруің қажет. Сөзіңді де өзіңді де дұрыс ұстамасаң, сөзің мен ісің сәйкес келмесе, көп ұзамай-ақ орның «парашаның» қасында болады. Куба мен оның айналасындағылар кейбір түрме қызметшілерімен әмпей-жәмпей тірлік істейді. Қою күрең шәйді «шифрлетем» десе де қолдарында. Барақтағы негізгі топ «жолаушылар» мен мұжықтар. «Жолаушы» дегендер негізінен абайсызда қылмыс жасап бірінші мәрте түскендер, өздерін қалыпты ұстай алса, көбінесе ешкім де ондайларға себепсіз әкіреңдеп, қиянат жасай қоймайды. Мұжықтар өздерін лайықты ұстай білетін, басқада жұмысы жоқ, өздерімен өздері жүретіндер. Куба мен нөкерлері де барақтағылардың ешқайсысына бекерден тиісіп, қорлап, басынбайды. Олар сотталушылар арасында қылмыс әлемінің «заңдылықтарын» сақтаушылар, оның бұзылмауын қадағалаушылар. Ал, түрмедегі ең төменгілер «парашаның» түбіндегілер. Олар өздерін дұрыс ұстай алмаған ынжықтар мен сужүрек қорқақтар, өзін өзі сыйламайтын бейшаралар. Басқалар ондайлармен қатар отырып ас ішпейді, қолын алып, бірге жүрмейді. Ең лас жұмыстарды да орындайтын сондайлар.

Кеңес үкіметі құлағанына бірнеше жыл ғана болып, тәуелсіздік алған республикалар есін жия алмай жатқан бір алмағайып, дүрбелең шақ болғандықтан, еркіндікте ғана емес түрмелердегі жағдай да қиын еді. Барақтарда жылу нашар, жөндеу жүргізілмеген, түрме лазаретінде дәрі-дәрмек түгілі дәке жетіспей жатады. Асханадағы тамақ тіпті жұтаң. Міне, осындай қиын кезеңде сотталғандардың арасында неше түрлі аурулар, әсіресе құрт ауру – түберкуллез белең алып кетті. Оның ашық түрімен ауыратындар да көпке дейін барақта тұра беретін, кейбірі лазаретке ауыстырған соң көп ұзамай өліп те жататын.

Әмірдің ең үлкен қорқынышы осы құрт ауруы болды. Антисанитарлық жағдай жайлаған барақтарда күркілдеп жүргендер аз емес. Бұл Кубаға айтып төр жақтағы өз орындарын басқалардан бөліңкіретіп алды. Тамақты да бөлек отырып ішеді. Кубаның арқасында алғашқы жылы-ақ бұл қара жұмыстан құтылған. Оның жанында үндемей жүріп көп нәрсені үйреніп, талай нәрсені көңіліне түйді. Түрмеде қара күштен гөрі көзін тауып, дәлелді, тұжырымдап айтқан сөздің беделі биік екенін байқады. Онда да жәй сөзге шешен болу аз, психолог болу қажет. Айналаңдағылардың, кез-келген адамның психологиялық жағдайын, мүмкіндігін тез әрі дәл байқай білу және әр сәтті ұтымды пайдаланып, айтарыңды дөп, әрі дұрыс айта білуің де керек.

Зонадағылардың көпшілігіне хат, сәлем-саухат алып тұруға мүмкіндік берілген. Әмірде де ондай рұқсат бар. Бірақ  оған алғашқы хат түрмеге отырғанына бір жылдан асқанда ғана келді. Кіші інілерінің бірінің қолымен жазылған хатта әкесі «Сенің адресіңді Жезқазғанда жүрген Ғали арқылы таптық. Сол жақтың милициясы анықтап берді. Қайдан алсаң да рахмет, қатты қысылып, балалар киімсіз мектепке де бара алмай қиналып қалып едік, сен беріп жіберген қаржы әжептәуір демеу болды. Шешең, бауырларың тегіс аман. Темір әскерін бітіріп оралды. Төре әскерде жүр, Семей жағында. Сәлем-саухат қажет десең жазып жібер, саламыз. Кел десең барып қайтамыз. Ал енді не дейін, бұзық болма».

Міне, әкесінің хатпен айтқандары осы. Баяғыда мұның оны сабап, «Урал» мотоциклін сатып, елден қашып кеткені жөнінде «ләм-мим» демегені кешіргені болар. Әлде түрмеде жүдеп жүргенде еңсесін түсірмейін дегендегісі шығар.

Бұл туған үйін, бауырларын есіне алды. Мақташы болып жұмыс істейтін әке-шешесінің табатыны мардымсыз. Үйдің үлкені — әпкесі бұл армияда жүргенде тұрмысқа шығып кеткен. Ұлдың үлкені бұл, бұның жағдайы мынау, түрмеде жатыр. Тетелес інісі Темір армиядан оралыпты, енді үйдің ересегі сол. Бірақ, оның оқу оқып, жақсы қызмет иеленер қабілеті жоқ. Әйтеуір, үйленіп бөлек шыққанша қандай жұмыс істесе де үйге көмегі тисе болғаны. Қайта одан кейінгі інісі Төреден бірдеңе шығуы мүмкін. Ол бұл барда мектепте үздік оқитын, үй шаруасына епсекті, қай істі болсын мұқият, тап-тұйнақтай етіп тындырады. Өзінің сөзі татымды, ойы алғыр болатын. Ол әскерге кетіпті. Сосынғылары әлі мектепте шығар. Ең кенжесі Нұрсұлтанның өзі осы Қазақстанның президенті алғаш мемлекет басшысы болып сайланған жылы туылған болатын. «Жаман иттің атын Бөрібасар қояды» демекші кенжелерінің атын әке-шешесі Нұрсұлтан деп атаған. Бірақ, кім білсін, болашақта оның кім болып, қайдан шығарын, әйтеуір, далбаса үміт те мұның әкесінікі. Елден хат-хабар келгенде осылай туған ауылын, бауырларын ойлайтыны бар мұның.

Түрменің бір-біріне ұқсас сұрқай күндері тізбектеліп, таспиықтың тасындай кезекпен өтіп жатыр. Жыл маусымдары да бірін-бірі қуалай зулап өте шығады. Түрменің баландасын ішкелі үшінші қыс болғанда бұлардың барағына кезекті сотталушыларды әкелген. Екеуі кавказдық екен. Барақтарында бұрыннан үш-төрт кавказдық бар еді. Олар ерекшеленбей жұрттың арасында елеусіз жүретін, іштеріндегі бір дағыстандық қана Кубаға жерлес ретінде жақындап, кейде еркіндеу жүретін. Бірақ, ол да басқалары да ешқашан тұмсық көтеріп, мұрындарын шүйірмейтін. Жаңадан келгендер Шығыс Қазақстаннан екен. Сол екеуі төрдегілерге айбат шекпесе де төмендегілерді, мұжықтарды мазалап, барақтағы басқа кавказдықтарды айналасына топтастырып, еркінси бастады.

Куба олар алғаш келгенде-ақ алдына шақырып алып бұлардың Өскемендегі бір топтасып төбелесу кезінде екі адамды ауыр жарақаттап, сол төбелесті ұйымдастырушылар ретінде, әрі біреуі қарсыласына пышақ салғаны үшін, екіншісі төбелес кезінде соққыдан құлап түскен біреуді аяусыз соққыға жығып, өлімші халге жеткізгені үшін сотталып келгендерін білген. Артынан бұл айтылғандарды анықтап, растығына көз жеткізген. Оған қоса ақшаның күшімен бе, әйтеуір, бұлар жұбын жазбай бір жерге жіберіліп, қатар жүр.

Демалыс күндерінің бірінде түскі тамақ кезінде әлгілердің бірі Әмірді әдейі қағып өтті. Бұл да иығымен итере қағысты. Ә, дегенше екеуі ұстасып, жұлқыласып қалды. Куба екі нөкерімен келіп қалғаннан кейін екеуі бір-бірінің жағасынан қолдарын босатты. Төрт-бес кавказдық та бұларды қоршалай қаумаласып қалыпты. Кубаның қабағын түйе «Не болды?» деген сұраулы көзқарасына анау:

• Мынау, есірткі үшін сотталған сұмырай, өзін бізден биік қойғысы келеді. Мен оны орнына қоямын, әлі. Оның орны «парашаның» жанында, — деді. Әмір әдетінше сұсты көзқараспен тесіле қарап:
• Сөзіңе жауап беремісің? – деді. Куба араласқасын екі жақ тарап кетті.

Әлгі қасындағыларға «Мен оны шибөріше шыңғыртып отырып бауыздаймын, тауықтың басындай етіп басын бұрап жұлып тастаймын…» деп кіжіне сөйлеп бара жатты. Аузы көпіріп қатындарша көп сөйлеп бара жатқанына қарап-ақ Әмір оның мықты еместігін аңғарды. Ол төбелесе қалса істік пе, пышақ па, бір қару қолданатыны белгілі, содан сақтану керек. Егер жекпе-жек төбелесер болса Әмір оны өзінің қалайда жәукемдеп тастайтынына сенімді еді.

Бірде Куба екі нөкерімен көрші барақтың біріне кетті де бұл қасындағы біреуімен біраз әңгімелесіп отырып, сосын күпәйкесін желең жамылып жантая кеткен. Сөйтіп жатып қалғып кетіпті.

Бетіне «былш» еткен қатты соққыдан шошып оянып, орнынан атып тұра берді де, кенет қисая аунап, кереуеттің екінші жағына жерге құлап түсті. Біреудің аяғының астына түскенін сезді де, керзі етіктен ұстай алып бар күшімен бұрай сілкіп қалды. Етік иесі «ах!» деп ышқына айқайлап құлап түсті. Бұл болса әбжіл қимылмен атылып орнынан тұрып үлгерді.

Қапияда бассалған кавказдықтар екен. Кубаның нөкерінде төсегінде тарпа бассалыпты. Екеуі оны төсегінен тұрғызбай соққылап жатыр. Бұған да жабыла кетті. Бірінің қолындағы істік темір жалт-жұлт етіп жалаңдайды. Бұл қорғана шегінді Оң жағынан ұмтылған өткенде өзімен ерегісіп қалғанды шалт қимылдап қақ маңдайдан періп кеп жіберіп, сол жағындағыны жасқап үлгерді. Бірақ қарсы алдындағы бұған қолындағы жасанды пышағын құлаштай сермеп қалды. Бұл бұрыла шегінгенімен оң жақ бүйірі «шым» етіп, күпәйкесін мақтасын сыртына шығара жыртып кетті. Қарсыласы қолын тартып үлгергенше бұл ұмтылып оның қолын қос қолымен ұстай алды да бұра қайырып кеп жіберді. Әлгінің ышқынған даусымен бірге қолындағы істік-сұққысы жерге түсіп, бұғанасы «бырт» еткендей болды. Ол аз болса Әмір оны құлақшекеден бар күшімен бір қойды. Жерге жалп етіп құлаған ол әлсіз ғана тыпырлады да қалды. Сөйткенше бүйірден келген біреуі бұны құлаштай соғып үлгерді. Ұйықтап жатқандағы алғашқы соққыдан сол жақ көзінің оты шығып, қабағы жарылған болатын. Мына соққы да дәл сол көзіне қайтадан тиіп жанарының отын тағы жарқ еткізді де, сәл ғана сыздықтап ағып тұрған қан саулап қоя берді. Көзіне құйылған қаннан көзі мүлдем ештеңе көрмей қалды. Бұл қаша ұрысты. Сол кезде бақауылдар жетіп, Куба да бараққа жүгіріп кіріп келе жатты.

Түрме қызметкерлері қолдарындағы резеңке таяқтарымен жасқай ұрып, айқайлай команда беріп, төбелесіп жатқандарды ұстап алды. Олардың бірнешеуі төсегінде өлімші халде жатқан жігітті, Әмірдің ауыр соққысынан есін жиып үлгермегенді, бетін қан жуып, бүйірінен де қан аққан Әмірді лазаретке әкетті. Қалған кавказдықтарға Куба көздері қанталап «Сендерге хана, сендер енді өліксіңдер» деп жатты.

Куба лазаретке ебін тауып келіп жолығып кеткен. Сол зонадағылар Әмірдікі дұрыс десуде, ал кавказдықтар енді қай зонаға ауыстырылса да, олардың орны парашаның жаны немесе тіпті оларға хана, деген Куба.

Лазареттен соң карцерде жазасын өтеп жүрген Әмір сыртқы дүниемен еш байланыссыз қалды. Күні-түні жалғыздан жалғыз қалу оңай емес екен. Әрі қыстың аязды ызғарына карцер бөлмесінің ішкі қабырғалары қырауланып, киім дымқыл тартады. «Өкпемді суыққа шалдырып құрт ауру болып қалмасам болар еді» деп уайымдаған ол ара-арасында денешынықтыру жаттығуларын жасап, кейде күпәйкесін қымтанып, бұйығып жатып түрлі ойларға беріледі.

Өзін жоғары ұстаймын, ешкімге есемді жібермеймін, мықтылығымды дәлелдеймін, деп жүріп қатыгез қылмыскерге айналып кетпесе болғаны. Бірақ ойлап отырса өздігінен ештеңе де бүлдіре қоймапты, тек өзін қорғап қана әрекет етіпті. Карцерде отырған күндерінде өз өмірін, өзгелердің өмірін ой елегінен өткізуді ермек етті.

Кубаның есімі Құба – ақшыл түс дегенді білдіреді екен. Құмық пен қазақтың тілі өте жақын, ұқсас боп шықты. Қазақша да құба сөзі – ақ, ақшыл дегенді білдіреді. Бірақ, Куба өз тілі – құмықшаны нашар білетіндіктен кейде екеуі қазақ пен құмық тілдерінің жекелеген сөздерінің ұқсастығын салтырып қана қоятын. Сол арқылы өздерінің ата-бабаларының бір кездері бір тілде сөйлегендерін бажайлап, түптерінің туыстығын, өздерінің қандас, жақындығын сезінетін. Ол жалпы аз сөйлейтін, дегенмен бірге отырған жылдарында бірнеше мәрте өз өмірінің кейбір кезеңдері жайлы Әмірге әңгімелеп берген болатын. Алғашқы әңгімесін:

• Мен жетімдер үйіненмін, — деп бастаған. Шын есімі Құбатай ма, Қобытау ма, білмейді. Әйтеуір, бір туысы ма, ауылдасы ма, Астрахандағы жетім балалар үйіне әкеліп өткізгені еміс-еміс есінде. Бірінші класқа сол балалар үйінде барды. Тәрбиешілер де, балалар да мұның аты-жөнін «Куба Дагов» деп кетті. Кейін төлқұжатты да солай алды.

«Жетім бала – тасбауыр» демекші, балалар үйіндегі тәрбиеленушілердің көпшілігі тасбауыр, қатыгез болып өседі. Өзгелердің әке-шешесі, туыстары барын көрген сайын өзінің өмірде тиесілі үлесі аз, жалғыз екенін сезініп, отбасысы түгелдерді жек көре түседі. Куба Дагов сегізінші класты бітірген соң кешкі мектепке барған жоқ. Шоферлық мамандықты таңдады, училищеге оқуға түсті. Бірақ, мамандық алысымен әскер қатарына шақырылды да Иошкар-Ола қаласының маңында ішкі әскерлер құрамында азаматтық парызын өтеді. Орал тауының баурайында орман арасындағы зонадағы қылмыскерлерді күзетті. Куба, әрине, күзетші болып көп тұрған жоқ. Әскери бөлімге жақын жердегі қалашықтан нан таситын автомашинаға жүргізуші болды.  Біржарым жылы өтіп енді жарты жылдан соң «дембелге» кетемін деп жүргенде оқыс оқиғаға тап болды.

Өзімен бірге азаматтық парызын өтеп жүрген Саша деген жігіттің бұлардың әскери бөлімшесінен жиырма шақырымдай жердегі Куба асхананың кезекші офицерімен барып наубайханасынан ыстық нан алып қайтатын қалашықта ғашық қызы бар еді. Бірде бұлар әдеттегідей қалашыққа барып наубайханадан нан тиеп алды. Кезекші офицер қағаздарын толтыру үшін ішке кіріп кеткен. Бұл болса нанды жабық қорабына артып, машинасын наубайхана ауласының қақпасынан шығарып жолға дайындап қойған. Қайдан сап ете қалғаны белгісіз, Саша жетіп келді. Сәл қызулау, көңілді. Ғашығынан келе жатқан беті екен. «Менің ұлым болады. Нақсүйерім жүкті» деді ол қуанышын жасыра алмай, езуі жайыла ыржалаңдап. Сосын жаяу салпақтауға шаршап, ерініп тұрғанын айтып, ала кетші, деп өтінді. «Кабинада офицер отырады, тек нан артылған будка-қорапқа отырмасаң, деген бұл. Саша келісе кетті де, кезекші офицердің көзіне түспейін деп тез автомашина қорабына мінді. Куба оның сыртынан есікті бекітті де, түк болмағандай орнына келіп жайғасты. Бөлімшеге жеткен соң офицер штабтың алдынан түсіп қалды да, бұл асханаға келіп, машинасын артқы жағымен дәл асхана есігіне тақап қойып, «нанды түсіріп алыңдар» деді де өзі казармаға қарай беттеді.

Он-онбес метрдей ұзамай жатып арт жағынан шу шықты. Сонда барып есіне Саша түсіп, кейін қарай тұра жүгірді. Келсе екі жас жауынгер машина қорабын ашып, бүрісіп қимылсыз жатқан Сашаны көріп, не істерін білмей тұр екен. Асхана бойынша кезекші сержант бір бәленің болғанын байқады да, штабқа қарай жүгіріп кетті. Кубаның онымен ісі болған жоқ, дереу қасындағылардың көмегімен былқ-сылқ еткен Сашаның денесін қораптан түсіріп, былайырақ жатқызды. Тамырын басып көріп, жүрегін тыңдап тіршілік белгісін таппады. Бір жауынгерді санитарлық бөлімге жүгіртіп жіберген, бірақ көңілі Сашаның өліп қалғанына сенер емес. Жорта қимылсыз жатқандай болып көрініп, бұл оны «Саша, көлгірсіме, тұр, жетеді, қалжыңды қой, қазір офицерлер келеді, тұр» деп жұлқылап жатыр. Көңілінің ең түкпірінде «Ол өліп қалған, оның ажалына сен кінәлісің» дейді бір үн.

Сөйткенше, екі-үш офицер жетті жүгіріп, медсанбөлімнен дәрігер мен фельдшері де келді. Сашаның денесін санитарлық бөлімге апарды. Ол автомашинаның қорабына толтыра артылған ыстық нанның буына тұншығып өліпті. Қызулықпен ыстық буда балбырап отырып әлсірегенін де білмей қалған сияқты. Ал жаны қиналғанда әрекет етуге шамасы келмеген, кеш болған.

Содан не керек, әскери қызметінің бітуіне төрт-бес ай қалғанда Куба сотталып кете барды.

Түрмеде зор денелі, өзі пысық жігіт бірден-ақ ортасын тапты. Ол орта сол кездері бүкіл Кеңес Одағына аты-шулы, бірнеше мәрте сотталған Мәскеудің қарақшысы «Фокс» деген «вор в законенің» тобы еді. Жас жігіттің байқаусызда болса да адам өлтіріп түскенін білген соң Фокс мұны қасына алып, үкімет заңының әділетсіздігін дәлелдеп, оны нағыз «честный арестант» етіп яғни қылмыс әлемінің заңымен өмір сүруге үйрететуге кіріскен. Осылайша Куба түрмеде болған жылдарында Фокстан қылмыс әлемінің теориясын да практикасын да үйреніп шықты. Түрмеде «ұстазы» оны өмірдің әртүрлі жағдайында өзін қалай ұстау керек, кімдермен достасып, кімдерді жек көру қажет, кімдер нағыз адамдар, кімдер құнсыз пенделер, деген сияқты нәрселерге әбден үйретіп, қылмыскерлікке баулып шығарды. Ол кезеңде қылмыскерлердің зоналардағы беделі мықты, тәртіптері күшті, жоспарлы түрде жас сотталғандардың ішіндегі пысықтауларын арнайы қылмыскерлік өмірге тәрбиелейтін. Тіпті сол бір жылдары қоғамдағы жастар арасында түрмедегі «блатной» терминдерді қолданып сөйлеу әдетке ене бастаған. Жасөспірімдер денелеріне сотталғандар сияқты «суреттер» салдырып алуды мәртебе көретін кез болған еді, ол кез.

Мерзімі бітіп түрмеден шыққанда Фокс оған қаржыдан көмектесіп, Одессадағы бір адресті берді. «Мына адреске барсаң менің Пират деген досым бар, сол саған қамқорлық жасайды. Қаласаң жұмыс, баспана, қатын да тауып береді. Мен де еркіндікке шыққан соң сонда барамын, соңғы сотталғанымда «жазасын өтеп болған соң Мәскеу қаласында тұруына рұқсат етілмесін» делінген. Мені енді Мәскеуге жолатпайды. Есесіне Қара теңіз жағалауында шайқап өмір сүреміз. Пиратты тауып алып менің сәлемімді жеткізсең болды, қалауыңша өмір сүресің» деген Фокс.

Куба Дагов сөйтіп Қара теңіз жағалауындағы әсем қала Одессадан бір-ақ шықты. Одессадан Пиратты оңай тапты. Ол сондағы «законный ворлардың» бірі екен.

Бір айдай алаңсыз сайран салған оны бірде Пират шақырып алып, оңаша әңгімелесті. Ол әдетінше сөзін «Балам, мына пайдалы кеңеске құлақ түр» деп бастап, бұған аты-жөнін ауыстырып жаңа құжаттар дайындатып, бір үлкен мекеменің бастығын тасымалдайтын шоферлық жұмыс тауып қойғанын, Кубаны қарапайым жүргізушілік жұмысқа жіберіп жатқаны ол әлгі бастықтың жәй ғана шофері міндетін атқарып қоймай, күндіз-түні жанынан бір елі қалмауға тырысып, оның қайда барып, не істеп, кіммен сөйлескенін мүмкіндігінше мүлт жібермей мұқият Пиратқа мәлімдеп отыруы тиіс болғандықтан осылай шешкенін айтты.

Сонымен Куба жаңа құжаты бойынша Гаджи Муратов болып шыға келді. Бастығын тасымалдап жүріп мұның ұққаны Пират мұның бастығының мекемесі арқылы Грекия мен Түркияға контрабандалық жолмен түрлі нәрселер жіберіп, жасырын түрде АҚШ долларын алдырып отырады екен. Ол кезде шетелдіктерге арналған дүкендер мен ірі қалалардағы арнаулы дүкендерде ғана доллар қолданылатын. Әрі ол дүкендерде біздің елде жоқ, шетелдерден әкелінген тауарлар да көп болатын. Куба жүз долларлық купюраның бір бумасын Пираттың столының үстінен тұңғыш рет көрген, бірақ қолына ұстап көруге жүрегі дауаламаған. Кейін өзі де долларды қалтасына салып жүретін болды. Кубаның жұмақтағыдай алаңсыз, уайымсыз рахат өмірі екі жылға созылды.

Ақыры бұларды «ОБХС» пен алтыншы бөлім дегеннің арнаулы қызметкерлері бірлесіп ұстады. Пират бес-алты жігітімен тықыр таянғанын сезіп катермен теңіз арқылы шетелдің шекарасына қарай қашып шықпақ болып ұмтылғанымен, шекарашылар алдын орап, қақтығыс кезінде бірнеше жігіті оққа ұшып, өзі бір нөкерімен жараланып қолға түсті. Ал Куба мен бастығы кеңседен шығып келе жатқанда ұсталды.

Тергеу мен сот кезінде бастығы Кубаны жаналғыш етіп көрсетті. «Мұны менің жеке жүргізушім етіп қойып, қит етсе өлтір деп тапсырма беріп қойғандықтан, әрі отбасыңды түгел қырып тастаймыз, деп қорқытқандықтан мен амалсыз олардың тапсырмаларын орындап, заңсыз әрекеттерге жол беріп қойдым, мені мәжбүрледі» деп мүләйімсіді. Бірақ сол бастығы әр контрабандалық операциядан соң өзіне тиесілі ақшаны доллармен алатынын бұл талай көрген. Енді міне, бәрін бұларға қарай аударып, өзі қорқыныштың құрбаны болған адам болып көрінгісі келеді. Бірақ, бұрын сотталғаны бар, жалған құжатпен жүргені бар Куба ештеңе бүлдіріп, тікелей қылмыстық істерге араласпаса да алты жылды арқалап сотталып кете барды.

Омбы облысындағы түрмеде алты жылына тағы екі жыл қосып, сегіз жыл отырып шықты. Сол жылдар ішінде бірнеше «вор законелердің» жанында болды, зона заңдарын меңгеріп, қылмыс әлемінде аздап та болса «авторитет» жинап аты таныла бастады. Пират туралы хабар біліп, кейін бір жолы оның сәлемін де алған. Пират онекі жылға сотталғанымен, кейін соның жартысын да толық отырмастан тамыр-таныс арқылы еркіндікке шығып кетті. Бүгінде ол Одессасында түк болмағандай қайтадан шалқып, сайранын салып жүріп жатыр. Ал мұның сатқын бастығы да қанша мүләйімсігенімен қылмыскерлермен ауыз жаласып, контрабанданы бірге пайдаланғандары дәлелденіп, ол да сотталыпты. Бірақ, Пират сатқандықты кешірмейтін қатал да қатыгез еді, әлгі бастықты зонаға апара жатқан жолда өлтіртіп, поездан лақтыртып жіберген көрінеді.

Куба болса Омбы түрмесінен шыққан соң Қазақстанға  келді. Көкшетауда, Ақмолада тұрды, бірнеше әйелмен заңды некелеспей-ақ өмір сүрді. Бұл жолы бостандықта бес жылдай өмір сүрді. Астықты өлкеде негізінен бидайға байланысты сыбайластық-заңсыздықтарға қатысып, жеңіл табыстар тауып жүрді. Кубаның сотталғанына қарамастан оған астық қоймалары мен қырмандарда еркін әрекет етуге мүмкіндік ашып қойды. Бұл өзі түрлі жолмен тапқан сыбайластарын басқарып, барлық істі жігіттерімен атқарып береді. Бірақ басшылық пен тапсырма облыстық партия комитеті жақтан келетінін бұл сезгенімен, оның кім екенін, қандай қызметте екенін білмейді. Білуге де қызыққан емес. Өйткені, бұл байланысатын адам бұлардың атқарған жұмыстары үшін тиесілі ақыларын уақтылы беріп отырады.

Бірақ, қаншалықты жоғарыдан қамқорлық жасалып, барлық құжаттарды тастай етіп жұмыс жасап жүрміз, дегендерімен ұн комбинатында былық бары ашылып, жасырын түрде жалған құжатпен басқа жаққа жөнелтіліп жатқан мыңдаған тонна ұнның жетіспейтіндігі әшкере болып қалды.

Бірнеше ай бойы бұлардың комбинатына үлкен де жан-жақты тексеріс жасалды. Тексерушілер негізінен басшылық пен бухгалтерия жағындағы жалған құжат, жасырын бухгалтерия деген сияқтыларды тауып, сол жағымен айналысып жатқан. Бір күні күтпеген жерден мұны жұмыста жүрген кезінде тұтқындап түрмеге жатпы. Егер өзіне күдік барын білгенде бұл бірден табанын жалтыратып, тайып тұрар еді, қапыда қалды.

Алаңсыздау жүріп қалғаны ұн комбинатындағы бұның ресми атқаратын қызметі оншалықты жауапкершілігі жоқ, басшылық, қаржылық істермен тікелей байланысы жоқ жұмыс еді. Жоғарыдағылармен ауыз жаласқан басшылық мұны осы қылмыстық іс бойынша негізгі айыпкер етіп көрсетіп құрбандыққа қиған болса керек. Бірақ, бастық пен бухгалтер де қанша тырмысқанымен соттан құтыла алмады. Үшеуі де жеті-сегіз жылдан арқалап сотталып кете барды. Содан міне, отыр зонада. Бірақ бостандықта жүргенде зонада жазасын өтеп жүрген «бауырластарға» талай қаржылай көмектескендіктен Кубаның түрмедегі жағдайы жақсы, «авторитеттердің» бірі.

Әмір жазасының мерзімі бітуге жақындаған сайын өзінің түрмеден шыққан соңғы өмірін көп ойлап, тағдырының қалай қарай бұрыларын болжағысы келіп бас қатыратын. Түрмеге қайтадан түсер ме екен, әлде жолы болып бостандықтан жайлы жағдай қалыптасар ма екен? Қалай болғанда да дұрыстап өмір сүруге тырыспаса болмайды. Ретін келтіре алса ешқандай «серіксіз» жақсылап бір тонаушылық жасап, сол қаржымен жоқ болып кету керек. Сосын басқа бір жаққа барып шағын бір қалашықта тыныш өмір сүріп, елге араға жылдар салып оралу қажет болар…Бірақ  шын өмірде өстіп ойлағаныңдай бола салмайтыны бар. Әлде Куба қақсап айтып жүргендей «серілік» жолға түссе ме екен. Бірақ, «серілік» өмірдің екіжақты қауіп-қатері бар. Милиция бір жағыңнан, ұялас қасқырдай қылмыскерлер екінші жағыңнан үнемі қауіп төндіріп отырады. Иненің ұшында тұрғандай болып өмір кешесің. «Қайда барсаң да Қорқыттың көрі» деген осы.

Түрмеден шыққан соң елге қайтып, үйленіп жұрт сияқты әке-шешесінің, бауырларының жанында өмір сүрсе ше? Бірақ, аш-жалаңаш, жоқшылықта еңсең езіліп күнелткенше, өмір сүрмей-ақ қойғаным жақсы, деген де ойға ұрынады. Ең болмаса өзін бауырларының жолына құрбан етіп, қандай да жолмен болсын, соларға жақсы жағдай жасап, кедейшіліктен құтқарып барып қайта сотталса да өкінбес еді. Өйткені, есейіп келе жатқан іні-қарындастары да ертеңгі күні жоқшылықтан ұрлыққа, қылмыс жасауға бармасына кім кепіл. Бұның өзі де бұзықтау болғанымен бәрі жеткілікті болып тұрса үйінен безіп, қылмысты істерге ұрынып, заңды бұзбас еді ғой. Бәрі де жоқшылықтан, қатар-құрбыңда болып, өзіңде болмағандықтан басталады. Неге басқалар сияқты жақсы киініп, қымбат көлік мініп, еңселі үйде тұрмаймын, дегеннен келіп заңға қайшы әрекеттерге барасың. Ол ісің үшін бірде болмаса бірде тұтылып, заң алдында жауап береріңді де сезесің. Сезгеніңмен басқа амалың да жоқ қой…

Осындай шешуі қиын түйіндей ойлармен басы қатып жүрген Әмірге Куба «общактан ақша бөлініп, сенің ісің оңынан бітеді» деген-ді. «Общак» дегені сотталған қылмыскерлердің көмек кассасы сияқты нәрсе. Оған еркіндікте жүрген сотталғандар шама-шарқынша қаржы құйып отырады. Ірі тонаудан, түрлі алаяқтық жолмен, басқа да жағдайлармен қолдарына түскен қаржының белгілі бір бөлігі әлгі ортақ қалта – «общакка» салынып отырады. Оған түскен ақша тек сол қылмыс әлеміндегілердің өздерінің түрлі мақсатына, түрмеден жаңадан босағандарына алғашқы кезде қиналмауы үшін материалдық көмек ретінде беріледі. Еркіндікте немесе түрмеде отырып істі болып қалған жағдайда содан құтқарып алуға жұмсалынады.

Осы ортақ қалтада әрқашан қомақты қаржы жатуы үшін еркіндікте жүргендер кәсіпкер, коммерсанттардан түрмедегілерге көмек ретінде деп жылу жинайды. Сол сияқты түрмеде карта ойнау арқылы да «ортақ қалтаға» қаржы түсіп жатады. Түрмеде отырып карта ойнап ұтылып, қарыз болып қалған сотталушы еркіндіктегі ақша тауып бере алатын туысына, танысына ауызша, не жазбаша сәлем жолдайды. Сол сәлеммен ұтқан жақтың бостандықтағы адамдарының бірі барып қарыз болғанның сәлем айтқан адамынан әлгі ақшаны өндіріп алады. Көп жағдайда мұндай қарыздың сомасы да үлкен, бірнеше мың долларға дейін жетіп жатады.

Бұлардың барағында да карта ойналады. Кубаның бір «шулері» бар, бірақ ол жайшылықта көптің ішінде жүреді де, карта ойналғанда ғана көрінетін. Сол талайды қарызға батырып Кубаның алдына әкеледі. Ол ұтылғанға қарызды өтеудің әртүрлі жолдарын ұсынады. Бостандықтан ақша, есірткі, асыл бұйымдар, басқа да неше түрлі нәрселер алдыртады. Немесе соларды еркіндіктегі бір мекен-жайға апарып беруді тапсырады. Еркіндіктен «қарыз қолымызға тиді» деген жауап келгенде әлгі қарыздар болған сотталушы қарызынан құтылған болып есептеледі.

Алматының бір жігіті қанша мәрте ұтылса да карта құмарлығын еш қоя алмады. Әр жолы «бірдеме етіп ұтып, қайтарамын ба» деп дәмеленіп ойнайды да, біразын қайтарып қалғанда қайтадан бұрынғысынан да көп сомаға ұтылады. Үйінен, туыстарынан бірнеше мәрте ақша, алтын бұйымдар алдыртып қарызын өтеген кезі де болды. Жеті жылы бітіп еркіндікке шығатын мезгілі жақындағанда әлгінің қарызы қайтадан бес мың долларға жеткен. Ол сонша ақшаны алдыртып үлгермейтінін айтып, бұрынғы қарыздарын үнемі адал, уақтылы өтеп келгенін еске салып, еркіндікке шыққан соң айтқан адрестеріңе қарызды толық жеткізіп беремін, деп ант-су ішті.

Куба оған сынай қарап:

• Жарайды, келістік. Егер алдасаң Алматыда біздің жігіттер жетеді, тіпті төрт айдан соң, амандығын берсе Қара Әмір де еркіндікке шығады. Оған дейін қарызыңды өтемесең өзіңе өзің үкім шығарғаның, тірілердің тізімінен өзіңді сызып тастағаның, түсіндің бе? – деген сөзіне зіл сала айтып. Юсуп қолын жүрек тұсына қойып, басын шұлғи «бәрін де қатырамын, еркіндікке шығысымен қарызды толық өтеймін» деп уәдені үйіп-төгіп кете барды.

Әмірге үйінен хат келген. Өзімен тете інісі Темір үйленіпті. Одан кейінгі інісі әскерден келіп, заңгердің оқуына түсіпті. Әкесі Әмірге «түрмеден босанысымен ауылға кел», депті. Мектеп бітіргеніне екі жыл болған қарындасы сауда-саттықпен айналысып жүрген көрінеді. Бостандыққа қашан шығатыныңды, үйге қашан келетініңді жазып жібер, деп аяқталыпты хат.

Әмір қарап отырса, өзінің әскерден келіп, көрші ауылдың қызын жүкті етіп қойып, оған амалсыз үйленіп, әкесінің қарашаңырағында екі-үш ай тұрып, сосын әйелімен ажырасып, әкесін сабап «Урал» мотоциклін сатып, ауылынан қашып кеткелі де алты жылдан асыпты. Шымкент, Жезқазған, Қарағанды қалаларында әртүрлі топтағы жігіттермен кішігірім рэкетсымақ болып, одан қалса түрлі жолмен тапқан аздаған ақшаны желге шашып, мақсатсыз жүріпті. Дұрыстап ешкіммен жолдас та, дос та болмапты. Аздап аралас-құралас болған жігіттердің ешқайсысымен де шындап дос, сырлас болып жақындаспапты. «Сен маған – мен саған» деген принциппен, қасқырша күн кешіпті.

Келіншегімен ажырасқаннан кейін дұрыстап жігіт болып қыз сүйіп, жүріп те көрмепті. Түрлі жағдайларда қармағына ілінген жеңіл жүрісті қыздарды айтпағанда, бірнеше ай көңілдес болған, өзінен бірнеше жас үлкен келіншек — Әзизадан басқа ешкімі де болмаған екен.

Әмір бұрыннан-ақ жеңіл жүрісті, ішімдік ішіп, темекі тартатын селтеңдеген қазақ қыздарын көрсе суқаны сүймейді. Неге екені белгісіз қазақтың қызына әлем-жәлем боянып, ашық-шашық киініп, жыртыңдап жүру еш жараспайтын сияқты болады да тұрады. Ал орыстың қыздары сөйтіп жүрсе еш ерсілігі байқалмайды, қайта көзге үйреншікті, қалыпты нәрсе сияқты көрінеді. Қалай болғанда да бұл қазақтың жеңілтек қыздарын суқаны сүймей, көңілдес болып қалғандарының өзін кемсітіп ұстайтын. Сондықтан түрмеден шыққан соң да көңілінен шығар қазақ қызы табылғанша бұл үйленбесі анық. Бірақ теріс жолда жүрген адамға қазақтың тәуір қызы қайдан жолықсын, дұрыс өмір сүруге көшсе ғана ибалы қыз кездестіруі ықтимал екенін бұл сезеді.

Ендеше таяуда түрмеден шыққан соң не істемек? Қайда барып қалай өмір сүрмек? Ауылдағы сұрқай да күйбеңі көп кедейлік тіршілікке көндіге алар ма екен? «Сотталған» деген аты бар, ел ішінде тыныш жүру де оңай болмас. Әлде, Кубаның ұсынысын қабылдап «ворлық» өмірге біржолата кіріп кетсе ше? Кубаның сөзі рас болса, бүгінгі заманның «ворлары» баяғыдай қырып-жойып, тонаушылықпен айналысудан кеткен. Ретін келтіріп заңмен «заңсыз» жол арқылы тіл табысып, «ортақ қалтаның» ақшасын айналымға жіберіп, миллиондарды шыр айналдыруға да болады екен. Дегенмен, бұл ол жолға түскен күнде өз ісіңді ашып кәсіпкерлікпен айналыса ғой, деп бұған қылмыс әлемі ақшаны төбесінен құя салмайды. Алдымен қолбалалықта, одан артса орындаушылықта жүретін шығар. Талай «ерегістерге» қатысып, адам өлтіруге де тура келуі, қарулы қақтығыстарда өзі мерт болуы да мүмкін. Тіпті жолы болмай қайтадан түрмеге түсуі де ғажап емес. Әлде бәріне қолды бір-ақ сілтеп ауылға барып мақталықта қара жұмыскер болып тыныш тіршілік етсе ме екен. Әй, бірақ бұл олай өмір сүре алмайды ғой, өмір сүре алмайды, өйтіп. Қасқыр мінезімен қорадағы қойша қалай тіршілік етсін. Бұл қақпанға түскенше, не аңшы мылтығының қарауылына ілінгенше жортуылын тоқтатпайтын жыртқыш сияқты ғой…

Әмірдің еркіндікке шығуын Куба бастаған бірнеше адам атап өтіп, Куба мұнымен оңаша әңгімелесті. Кәнігі қылмыскер жас тарланның бостандыққа шыққан соң қай бағытқа бет аларын білгісі келіп суыртпақтап сыр тартты. Әмір де оңайлықпен сыр аша қойсын ба, «бірінші кезекте елге барып бауырларымды көріп, әкемнің шаңырағында біраз аунап-қунап дегендей еркін өмірге бейімделіп, айналамды байқастаймын. Одан кейінгісін жағдайға қарай көре жатармын» деп екіұшты етіп қойды. Куба «честный арестанттардың» қауымдастығы еркін де молшылықта өмір сүруге, әсіресе, бүгінгі күнде мол мүмкіндік береді. Бұрынғыдай жабайы тағылықпен тонау, қатыгез қарақшылық, орынсыз адам қанын жүктеу дегендер қалғанын тағы да баса айтты. Бүгінде бұрынғы КСРО республикалары, оның ішінде Қазақстан да нарықтық қатынастарға көшуде, яғни жолын тауып, басын істете алған адамдар қан төгіп, банк тонамай-ақ мол қаржы тауып, адамша өмір сүруіне болады. Тек зоналардағы «бауырластарды» ұмытпай «ортақ қалта» қорына қаржымен көмек беріп тұру ләзім.

Ал сол қор сен түрмеден шыққанда алғашқы кезде көмектесетін болады. Әкеңнің үйіне де аздап қаржы бөлеміз, ол осында еңбек етіп тапқан ақшаң болып есептеледі. Онсыз, біздің көмегімізсіз саған еркіндікте қиын тимек. Үйіңе құр қол қалай барасың? Тіпті барарсың, бірақ оншақты жаны бар, оның көбісі әлі кәмелетке толмаған отбасында жағдай жетісіп тұрмағанын өзің де білесің. Қарапайым отбасы түгілі, әжептәуір тұрмысты дегендердің өзі бүгінде тойып тамақ ішіп жүрген жоқ. КСРО құлап, дүние астаң-кестеңі шыққалы жұрт жұмыссыз, жұмыс істейтіндер бірнеше айлап жалақы ала алмай, «горбачевтің талонына» зар болып қалған. Сенің бауырларың, әке-шешең тойып тамақ ішіп жүр ме екен, киімі бүтін бе? Өзің ше, жиырма бестегі нағыз жігіт шағыңда көнетоз киіммен жүрмекпісің. Қалай өмір сүрмексің? Әлде қатқан қара нан жеп, қара су ішіп күн кешуді өзіңе лайық өмір деп ойлаймысың. Одан түрменің аталасы артық емес пе?! Сен сияқты нар жігіттер мұнда да онда да лайықты өмір сүру керек. Ол үшін ештеңеден қаймығып, тайынып қажеті жоқ. Қысқасы, сен сияқты жұдырығы ғана емес басы да жақсы жұмыс істейтін жігітке құр тіршілік ету жараспайды, бір күн болса да қалауыңша, тамаша өмір сүргенге не жетсін.

Бір сағаттан аса әңгімелескенде негізінен сөйлеген Куба болды. Ол өмір туралы әр қырынан айтып келіп, тоқ етерін лайықты өмір сүру үшін нені болсын, тіпті адам өмірін де құрбан етуге тұрады, неге басқа біреулер рахат өмір сүріп сен бейшара болуың керек, жақсы өмір сүру үшін күресу қажет» деп тұжырымдаған. Әмір оның сөзіне біршама ұйып қалғанымен әңгіме соңында «әлі үш-төрт күн бар, ойланып көрермін» деп сырғақтата жауап берді. Куба да асықтырмады, бірақ жас жігітке өзінің әңгімесі үлкен ой салып, қатты әсер еткенін сезді. Ол Әмірден үмітті еді.

Қабырғасымен кеңесе келіп Кубаның ұсынысын жартылай қабылдауды жөн көрді. Куба бостандыққа шыққан Юсуптың айтылған адреске бес мың доллар қарызды апарып бермек түгілі, іздеп барған жігіттерін менсінбей, дұрыс қабылдамағанын айтып «Менің дұрыс өмір сүру жөніндегі ұсынысымды қабылдарсың, не қабылдамассың, бірақ бір тапсырмамды орында, сол Юсуптан ақшаны өндіріп бер. Ол үшін саған ақыңды алдын ала төлейміз. Өйткені, бұл беделдің мәселесі, юсуптар есірмеу керек» деген еді. Бұл түрмеден шығарда «Сол тапсырмаңды орындаймын, одан кейінгісін көрерміз» деп келісімін берді.

Шоферлықтан басқа қолынан келер кәсібі жоқ болғандықтан еркіндікке шыққан соң алғашқы кезде өмір сүріп, бостандыққа үйреніп алғанша біреуді бопсалап болса да көлденең табыс тауып, қалтасына қаржы салып алмаса қиын боларын бұл түсінді. Сондықтан да Кубаның ұсынысын қабыл алды. Өйтпесе, үйелмелі-сүйелмелі бауырларына көмектеспек түгілі өзінің өмір сүруіне адал жолмен нәпаха таба алмай еңсесі езіліп қиналарын, сосын бәрібір ақша табудың заңсыз жолына түсуі мүмкін екенін ойлады. Оның үстіне ұсынысын қабылдап тұрып Кубаға «Мен Юсуптың ғана емес жалпы адам қанын мойныма жүктей алмаймын» деп айтқан. Ол күліп «Өмірде тышқақ лақтың тұмсығын қанатпай-ақ адамша лайықты өмір сүріп, тіпті «законный вор» болып жүргендер де бар. Тек өз өміріңе біреу қауіп төндірген жағдайда амал жоқ, өзің тірі қалу үшін ондай әрекетке баруың мүмкін, әйтпесе, құдай сақтасын, адам өлтірмек түгілі тұмсығын да қанату дұрыс емес» деді, бірақ ішінен «бір ауыздандырса адам өлтіргеннің әкесін сен көрсетерсің, әлі» деп тұр еді.

Сонымен ол берген қаржымен Көкшетауға барып сол жерден атқаратын жұмысы үшін негізгі ақшаны алатын болып келіскен Әмір темір тордан шығысымен-ақ бірден Көкшетауға тартып кетті. Қалаға келген соң айтылған адресті тез тапты. Есікті аққұба әдемі келіншек ашып, ескі танысындай жарқылдай қарсы алды. Бұл келіншек кезінде Кубалармен бірге бидай, ұнмен айналысқандардың бірі екен. Бірақ Кубаның арқасында құқық органдарының көзіне ілікпей аман қалған. Әрі екеуіне ортақ қомақты қаржыны да осы келіншек жасырып сақтап қалыпты. Сосын Кубаның айтқанын қалт еткізбей орындап, одан келген адамдарға «жайылып жастық, иіліп төсек болып» құрақ ұшып қызмет көрсетуде.

Шын есімі – Құралай. Келіншектің сыртқы сипаты, сұлулығы, әсіресе, мөлдіреген жанарлары атына сай келіп тұрғанымен ол Катяға айналыпты. Катяның қала орталығындағы әмбебап дүкенде бір сауда бөлімі бар екен. Үш бөлмелі үйінің іші де үлде мен бүлдеге толып тұр. Жалғыз ұлы Едіге-Едик биыл Ақмолаға оқуға түсіпті. Екеуі біраз шүйіркелесіп, Әмір келіншектің үйіне екі қонғанда білгені осы болды. Ойы бір қонып, Куба айтқан мөлшердегі ақшасын алып, еліне тезірек жету болғанымен құралай көз, еліктей ерке келіншектің ыстық құшағын қимай тағы бір күн қалып қойды. Ұзын бойлы шот маңдай, қалың қабақ, отты жанарлы қараторы жігіт те Катяға ұнап қалса керек. Келіншек мұны Ақмолаға дейін шығарып салды. Сондағы бір дүкеннен ертіп жүріп Әмірді сыптай етіп киіндірді. Әдемі алтын сағатты мұның білегіне тағып тұрып «көзімдей көріп жүргейсің» деді сиқырлана жымиып. Әмір түнгі пойызға отырып оңтүстікті бетке алды.

Ішкі қойын қалтасында Куба бергізген ақша, көңілі жайланып вагон терезесінен байтақ далаға қарап отырған оның ойынан Құралай шықпай қойды.

Сыртқы келбетіне қарасаң қазақтың жыр-аңызында айтылатын нағыз хаса сұлудың өзі. Бірақ сырты қазақтың сұлуы болғанымен, жан-дүниесі әбден орыстанып кеткені байқалып тұр. Жалғыз ұлының әкесі неміс екен, ол төрт жыл бұрын отанына – Германияға көшіп кетіпті. Қанша жалынғанымен Құралай мен баласы екеуі оған ілеспей елде қалыпты. Бірақ Қазақстанды сүйген отаншылдығынан емес, осы жердегі жағдайы жақсы, өмірі тамаша, бизнесі жүріп жатқандықтан, соларын қимай қалған көрінеді. Жаңа жерге барып бәрін басынан бастауға Құралайдың құлқы да болмаған, тәуекелі де жетпеген. Оған қоса қазақша білмегеніне қарамастан осында қалғаны, орысшамен-ақ өмірінің соңына дейін еш қысылмай өмір сүретініне сенімді екен.

Бұл қалжыңдап «Түріңе қараса қазақтың хас сұлуысың, сөзің орысша, неге өз тіліңді үйренуге тырыспайсың» дегенде Құралай «Туғаннан орыстың арасында, орыс мектебін бітіріп, бүгінге дейін айналамда тек сол тілде сөйлеп келе жатқан маған енді қазақша үйрену қалып па. Қазақ тілі сенің Шымкентіңнен Көкшетауға жеткенше мен де кемпір болармын» деп әзіл-шынын араластыра жауап берген. Бұл оңтүстіктің қазағы мен солтүстіктің қазағының сыртқы келбеті де, ішкі дүниесі де бір-бірінен өзгешелеу болып бара жатқанын түйсінген. Оның арты қайда соқтырарын Әмір терең ойлап бас қатырғысы келмеген, жоғарыда бәрін де қатырамыз деп жүргендер қатырар, деген де қойған.

Тамбурда темекі шегіп тұрғанда қызыңқырап алған екі жас жігіт бұған тиісе сөйлеп, шатақ шығарғысы, сылтау тауып бұған ұрынғысы келгенде жайшылықта басынан сөз асырмайтын Әмір төменшіктеп үнсіз тұра берді. Өзі ілінісе кетуге дайын жүретін ол әлгілерден қорыққаннан өйткен жоқ, тек түрмеден шықпай жатып, болмашы нәрсеге бола шатысып, көзге түскісі келмеді. Егер әлгі екеуін төмпештеп алса линиялық милиция жетіп келері сөзсіз. Мұның түрмеден босанып шығып келе жатқаны туралы құжатын көрген соң «қораға тығуы» мүмкін. Яғни миын шірітіп иттей қылып, бір станциядан түсіріп алып, әлде бір қылмысты бұған жапсыра салуы да ықтимал. Сондай әуре-сарсаңнан қашқандықтан ғана ол әлгі екі жарыместі ұрмай-соқпай зорға шыдап қалған еді.

Шымкент теміржол вокзалынан түскен соң перронда тұрып бір темекі шегіп алды да екінші қабаттағы мейрамханаға көтерілді. Тамақпен бірге екі жүз грам ақ арақты қырлы стақанмен сіміріп салып, өрекпіген көңілін басты. Такси ұстап Темірланға тартты.

Туған үйінің ауласының дәл алдына келіп таксиді бір-ақ тоқтатты. Есік алдында онбестердегі бір қыз бала, онекілердегі бір ұл бала және төрт-бестердегі бүлдіршін жүр екен. Олар қызыл «Жигулиден» түскен қымбат киімді, үлкен екі сөмкелі кісіге аңқия қарап қалыпты. Әмір қарындасы мен інісін шырамытты, бұл үйден кеткен бес-алты жылда бауырлары әжептәуір өсіп, тағы бір інілі болыпты. Қарындасы мен ересектеу інісі де мұны шырамытқанымен жатырқаңқырай жақындады. Машинаның тоқтаған даусына үйден әке-шешесі мен тағы екі-үш іні-қарындасы қоса шықты. Қақпа есігінен ішке еніп аула ортасына келіп қалғанда барып алдымен анасы ұмтылды.

• Әмір ғой, Әміржан ғой, құдай-ау! – деген шешесі мұны құшақтай алып, бойын созып маңдайынан сүйіп жатыр. Әкесі үнсіз келіп құшақтап тұрды да:
• Келдің бе, балам?! –деді мейірлі үнмен. Ол екеуінен соң бауырлары да ұяң ғана амандаса бастады.

Шәй қайнағанша бұл екі сөмке толы базарлықтарын үлестірді. Көптен бірнеше жаңа киімді бірден киіп көрмеген әке-шешесі де, бауырлары да қуанып, мәре-сәре болып жатыр. Бұл іні-қарындастарына жобалап екі-үш өлшемнен парлап киімдер ала берген, сонысы дұрыс болыпты, олар өздеріне шағын тауып киіп жатыр.

Екі иығынан демалып, ортаға буы бұрқырап келген сары самаурындағы күрең шәйді жүзімдік көлеңкесіндегі сәкіде бұл әкелген неше алуан мәзірмен сораптай ішіп отырып, сараң ғана әңгіме өрбіді. Өз жайын қысқа баяндаған Әмір үйдің, бауырларының жайын көбірек сұрады. Шешіле сөйлеп отырған шешесі, әкесі көбіне үнсіз.

Кешкісін басқа бауырлары да келді. Мұның оралғанын естіген көрші-қолаң, туыстар да келіп әке-шешесіне «Әмір келіп көзайым болып жатырмысыңдар, ұзағынан сүйіндірсін» десіп дәм жеп шығып жатыр. Қатар-құрбыларының да бірнешеуі келіп, біраз отырып кетті. Жұрт аяғы басылған соң Әмір «Түрмедегі төрт жылғы еңбекақым ғой» деп қомақты қаржы берді. Әкесі қаржыны алғанымен алаңдаған көңілмен бұған қарап қойды.

Әмір ауылда бір айдай демаламын ғой, деп еді, бірақ бір аптадан соң-ақ іші пыса бастады. Сосын кіші інілерін ертіп алып, көрші молда шалдың есек-арбасымен тоғайдан қураған отындық ағаш әкеліп, аралап, шауып жиып қойды. Арыс өзеніне барып суға түсіп, балық аулады. Бала кездегі Ерман мен ағалары өзіне жабылып өзен бойында ұрғанын есіне алды. Сонда ажыратқан Шота ақсақал бар ма, екен? деген ой келді. Шалғымен шөп орып, теректердің бұтағын бұтады, бірақ, ештеңе алданыш болмады. Ақыры Алматыға баруға бел буды. «Түрмедегі біреудің сәлемін туыстарына жеткізуім керек, сосын мүмкін Алматыда қалармын, не Шымкентке оралып бір тірлікпен айналысармын» деген оған анасы шыж-быжы шығып «Ауылда-ақ тірлік істе, үлкенімізсің, үйлен, Алматыда нең бар, сыртта жүргенің аз ба» деп алысқа барамын дегенін жақтырмағанын аңғартты. Әкесі бірдеңені сезгендей ұлына ұзақ қарады да күрсінді, бірақ үндемеді.

Алматыда

Тау бауырындағы әсем қалаға жетісімен Куба берген адресті көп іздемей-ақ тапты. Бірақ есік ашқан әйелге «пәтер іздеп жүрмін» деді. Ішімдіктен беті долырып ісініп кеткен, кешегі ішкен ішімдігінің исі мүңкіп тұрған әйел мұны бірден үйге кіргізді. Екі бөлмелі пәтер екен, соның бүйірдегісін көрсетіп «Қомсынбасаң осы бөлмеде тұруыңа болады, пәтерақыны қымбат сұрамаймын, мен бір өзіммін, күйеуім өткен аптада ғана сотталып кетті» деді. Бұл шығып кеткелі тұрды да:

• Мен ойланып көрейін, кеше қатты тойлағансыз-ау, сірә? – деді әңгіме ауанын басқа арнаға бұрып. Ол бірдеме дәметкендей:
• Айтпа, күйеуімнің бір досының әйелімен екеуміз шер тарқатамыз деп көбірек сілтеп жіберіппіз. Бас құрғыр сынып барады.
• Немене, оның да күйеуі сотталды ма?
• Жоқ. Оның күйеуі ірі кәсіпкер, ол сотталмайды. Соған ілесемін деп қой біздің байғұстың басы шатылып жүргені. Ал Сергей дегенің пысық, ірі коммерсант…

Әйелдің сөзін бөліп жіберген Әмір:

• Басымыздан талай өткен, ішкен күннің ертеңіне бас жазғанша өліп қала жаздайтынбыз, түсінемін. Қазір, басыңызды жазамыз, мен тез әкелемін, — деп шығып, әлгінде жақын жерден көрген дүкенге кетті. Әйел сенер-сенбесін білмей аңырып қала берді. Сәлден кейін Әмір әйелдің басын жазып бере отырып біраз нәрсеге қанықты.

Әйелдің күйеуі Юра екі серігімен бір кәсіпкерді бопсалап бірнеше мың долларға түсірмекші болғанда тұтылып, бірнеше күн бұрын ғана сотталыпты. Ал Сергей болса ертеректе Юрамен бірге түрмеде отырып шыққан жігіт екен. Бүгінде бизнесі өрге домалап, дүркіреп тұрған жайы бар. Юраны талай шаруасына пайдаланыпты. Соңғы кездері Юра көп ішетін болғандықтан оған тіпті кіріптар болып қалған. Не істесе де сол Сергейдің тапсырмасымен істейді. Соңғы істе де соның қатысы бар сияқты, бірақ, Юра мен серігі сотталып, Сергей аман қалды.

Ішілген арақ кешегі іштегі спирт уытын қайта оятқан әйел талай әңгіме айтып, масаң тарта бастады. Бұл Сергейдің адресін біліп алған соң, сонда тартты. Жолда келе жатып «Бұл Сергейің өте қу болды. Өз адресін бермей Юраның адресін бергенін қарасаңшы. Кубаның өзіне осылай басқа адрес беріп жүрген бұдан абайламаса болмайды екен» деп ойлады.

Такси «Казачья станица» жақтағы көшенің біріндегі биік қоршаулы үйдің алдына келіп тоқтады. Бұл таксиді жібермей тұрып темір қақпаның қоңырауын басты, іштен шыққан бұйрабас жігіт Сергейді сұраған бұған үнсіз бастан-аяқ қарап шықты да «күте тұр» деп есікті жауып алды. Әлден соң тез-тез басып келіп есікті ашты. Әмір таксиге «кете бар» деп белгі беріп, аулаға кірді. Сыртынан жұпынылау көрінген үйдің жанында кең аулада екі шетелдік көлік тұр, үйдің іші бай безендірілген, мүлкі де қымбат жиһаздан екен. Орта тұстағы кең бөлмеде үш адам отыр. Төр жақтағы қырықтардағы мұртты орнынан тұрып келіп:

• Кімсің?  — деді де бұл Кубаның жібергенін айтқан кезде, — бұл жігіт біздің бауырымыздың бауыры, қателеспесем аты Қара Әмір деді де мұны дастархан басына шақырды. Дастархан басында негізінен Сергей сөйлеп отыр. Ондағы «бауырластардың» жағдайын сұрап, еркіндікке үйрендің бе, деп қойды. Әлден соң «жолдан келген қонақ жуынып-шайынып алып, тынықсын» деп ұсыныс айтып, ауыз бөлме жаққа қарап «Емеля» деп дауыстады. Әлгінде қақпа ашқан бұйрабас сары келіп мұны ертіп кетті. Сергей орнынан тұрып «алаңсыз демал, шаруаны ертең сөйлесеміз» деп мұны есікке дейін шығарып салды.

Әмір таңертең тыңайып, бойы сергіп оянды. Таңғы ас үстінде Сергей оны біраз мәселеге қанықтырды. Юсуп бес мың долларды әлі бермепті. Мұның жіберген жігіттерін мазақтағандай етіп менсінбей сөйлесіп, бос қайтарыпты. Ол бүгінде бірнеше ағайындарымен бірлесіп асхана-шәйхана бизнесімен айналысатын көренеді. Сергей әзірге өзі оған бармапты. Әмір «Дәу де болса оншақты жылдан бері еркіндікке үйреніп, ісің алға басып, байып алған соң жанға жайлы өмірге дәнігіп, нақты істерден бойыңды аулақ салып, көзге түскің келмей жүрген қусың ғой» деп ойлады ішінен.

Бұрындары өз биліктеріне алған қаланың бір бөлігіндегі бизнесмендерінен де біртіндеп айрылып келе жатыр екен. «Бүгінде бәрі қиындап кетті. Бизнесмендерге «қорғаныш» болғысы келетін топтар көбейді, оның үстіне кәсіпкерлер де сәл қит етсе милицияға жүгіретін болған» деген Сергейдің сөзінен бұл оның «барлық істен» әбден сырттап қалғанын аңғарды. Бірақ, «бауырластар» үшін «ортақ қалтаға» қажет қаржы беруден бас тартқан емес, әрі мұның қылмыс әлеміндегілермен байланысы барын білетін ұры-қары, рэкеттер де Сергейді мазаламайды.

Бұл болса әжептәуір ұйымдасқан топтың тізгінін босатып алған, айналасында төрт-бес сыбайлас-серіктері ғана қалыпты. Басқалары өз беттерінше әрекет етіп, не басқа бір топтарға өтіп кеткен. Бір бизнесменді екі мың долларға бопсаламақ болғанда өзі әзер аман қалып, екі адамы таяуда ғана сотталып отыр. Қысқасы, тобынан да, билігіндегі территориядан да айрылып қалған.

Бір-екі күн осында болғанда Әмірдің байқағаны осы жайлар болды. Басқа топтарда да Кубаны білетіндер бар сияқты. Бірақ, қылмыс әлемі жыртқыштар әлемі емес пе, ол топтардың ешқайсысы да Сергейдің тобының әлсіреп қалғанына қуанбаса ренжімейді. Оның үстіне кейінгі кезде қазақ жігіттері басқаратын топтар Алматыда әжептәуір беделге ие болып келе жатқан көрінеді.

Әмір қалаға шыққанда үнемі жалғыз жүреді. Сергей мен достары мұнымен бірге жұрт көзіне көрінгісі келмесе, бұл да олардан бойын аулақ салуға тырысады. Бұл екі жақтың да милицияның көзіне бірге түсіп қалу қаупінен сақтанған түрі. Ол бүгін де Сергейдің бақшасы арқылы екінші көшеден шықты да, былайырақ ұзап барып таксиге отырды. Сергейдің сілтеуімен Юсуптың қала ішіндегі екі-үш тамақтанатын сауда орындарын сырттай байқастап көрген. Енді Алматы мен Талғардың арасындағы тасжол бойында орналасқан үлкен Керуен сарайды барып көрмек. Бұлардың қайсысы тікелей Юсуптікі екенін білу қиын. Өйткені, олар еншісі бөлінбеген бауырлардай әлгі бірнеше орынды бәрі жабыла ұстап, жұмысын бірлесіп жүргізеді екен. Олардың үлкен басшысы – «паханы» болу керек, деп Денщик деген Сергейдің бір шабарманы көрсеткен адам елулерге келіп қалған, аққұбалау, сақал-мұртсыз, қазақы тақиялы, түрі де қазаққа ұқсап қалған.

Керуен сарай – дәмхана, қонақ үй, гараждары, автотұрағы, кешкі мейрамханасы бар үлкен кешенді ғимарат екен. Келушілер кешке қарай көбейетінін күндіз біраз бақылап кеткен Әмір кешке сырттағы шатырлы столдардың біріне отырып, алыстан Юсупты байқады. Зонадағыдай емес еңсесі түзеліп, маңғаздана жүретін әдет тауыпты. Оны даяшы жігітке сыртынан көрсетіп «Ескі танысың күтіп отыр» деп шақырып келуге жұмсады.

Тұтас шыныланған қабырғадан қасында бір нөкері бар тез-тез басып екінші қабаттан түсіп келе жатқан сұлбасы байқалды да, есік алдына шыққан Юсуп бұл отырған тұсқа қарап тоқтай қалды. Сосын қасындағының құлағына бірдеме деп сыбырлады да өзі маңғаздана басып бұған қарай жүрді. Әмір көз құйрығымен бәрін көріп отырғанымен қозғалмады, дәл қасына келіп «Әмір, Қара Әмір!» деп ақырын ғана дауыстап, құшағын жайғанда барып орнынан көтерілді. Екеуі сағынысқан достарша құшақтасып көрісті. Юсуп ішке шақырғанымен бұл көнбеді, отырған орны оңашалау еді. Әпсәтте даяшы дастарханды дәмге толтырды. Юсуп құлағына сыбырлаған жігіт пен тағы біреуі бұларға онша алыс емес бір столға келіп жайғасты. Оққағарлары ма, інілері ме, әйтеуір, бұларды сырттай бақылаушылар.

Әдеттегі жағдай сұрасудың барысында кездескендері үшін бір-екі мәрте стақан қағыстырып алып қойды. Юсуптың өзі қарызды бере алмай жүргенін, дәмханалар өзінікі еместігін, тек жалақыға жалданып жұмыс істейтінін айтты.

• Куба қайда асығады, бәрібір отыр ғой, күтсін, — деді сөзінің соңын кекесінмен бітіріп. Кубаны кекеткені, Әмірді кемсіткені. Бұл өткір көздерімен от шаша жалт қарағанда Юсуп селк етіп сасып қалды да, бірақ бойын тез жиып алды. Өз территориясында отыр, оның үстіне дәу де болса мұның жалғыз келгенін сезетін сияқты. Оған түйіле қараған Әмір:
• Мен ақымақ емеспін Сергей сияқты күні біткен біреумен байланысатын, «Рыжий алмазды» білетін шығарсың, ісің сонымен болады. Егер шәйханаларың бір-ақ күнде отқа оранып, күлі көкке ұшсын демесең, ертеңнен қалдырмай қарызды қолыма ұстатасың, сонда бейбіт тарасып, бір-бірімізді мүлде ұмытамыз, — деді. Сәл ойланған Юсуп:
• Куба маған «қаразыңды Сергейге бересің» деген, сен онымен зонада әмпей-жәмпей болғаныңмен еркіндіктегі тірлігің бөлек шығар… – деп келе жатыр еді, Әмір зонадағы Кубаның «Қарызды уақтылы қайтармасаң артыңнан Қара Әмір барады» дегенін оның есіне салды. Юсуп бұлталақтауға жібермесін сезген соң икемге келгендей болды. Ертең бұлар Талғар қаласындағы елеусіздеу бір мейрамханада кездесуге келісті.

Cергей Әмірдің айтқандарын тыңдап болған соң: «Талғардағы айтып тұрған мейрамханаң да солардікі, жалпы, бәрі де сенімсіз нәрсе, ол қарызды қайтармайды, басқа бірдеме ойластыруы мүмкін. «Рыжий Алмазың» авторитет болғанымен оларға «не указ» ол, әрі сен оны мүлде танымайсың, біздің де онымен мүлде байланысымыз жоқ. Ең дұрысы, мен екі көмекші берейін Юсупты қолға түсіріп, оңаша алып шығып қорқыту қажет, сонда жаны үшін қарызды қайтаруы мүмкін. Олар да әлсіз емес, бірақ біз олардың адамын бопсалап ақша талап етіп тұрған жоқпыз ғой, өз ақшамызды қайтаруды талап етіп тұрмыз» — деді.

Әмір Юсуппен хабарласып, Талғардағы мейрамхананы білмейтінін айтып, Керуен сарайдың қасында жолығып, сосын Талғарға қарай бірге жүретін болып келісті.

Ертеңіне Юсуп пен Әмір жолықты. Анадай жерде тұрған машинадан түсіп бұлар мініп барған көлікке отырған соң Юсуп:

-Екі мың берем, сонымен қайт, екеумізге де сол дұрыс, — деді. Бірақ, Әмір оған мұндай таза емес тірлікке бармайтынын, ертеңгі күні екеуін ғана алдым дегеніне ешкім сенбей, өзі «қораға» кіріп қаларын айтты. Юсуптың бүйіріне пистолетін тақады да, рөлде отырған Денщиктің иығынан қақты. Жеңіл машина жұлқына қозғалып, жүйітки жөнелді. Арттағы көлік ес жиып қозғаламын дегенше Денщик тар көшелерге кіріп, бұлталақтата бұрылыстармен жүріп, көзден таса болды. Біраз жүріп артындағы қуғыншылардан құтылғанына көзі жеткен соң қиялап тау жаққа қарай бет алды. Қалың алма, алмұрт өскен баудың тасалау тұсына барып тоқтады. Алдыңғы орындағы Дух машинадан түсе қалып артқы есікті ашты. Оның да қолында кезенген пистолеті бар еді. Юсуп қасында отырған қабағы қатулы, өзі қарулы Әмірге бір, сыртта өзіне қару кезенген Духқа бір қарап, шынымен састы. Екі орыс жігіті түсінбесін дегендей қазақша:

— Қара Әмір, мен түспей-ақ қояйын, бәріне келістім, қазірше мына екі түйірді ал, кешкісін қалаған жеріңе қалған үш мың долларды әкеліп беремін, қазір кері қайтайық, — деді жалынышты дауыспен. Сөйтіп қалтасынан бір бума жасыл қағазды шығарып ұсынды. Әмір ол ұсынған ақшаға көз қиығын да салмастан:

— Қалаға қайтамыз, бірақ дәл қазір қарызды түгелдеп қолыма ұстатасың, әйтпесе, өкпелеме. Адам өлтіру Дух үшін тауықтың басын жұлғанмен бірдей ғана нәрсе, — деді. Юсуп бірден келісе кетті. Сосын Керуен сарайға баруды ұсынды. «Менде ақша жоқ, басшымыз сол жерде, содан қарыз алып беремін» деді ол. Бұлар соған келісті де кері қайтты. Әмір Юсуптың өзі туралы «Мынауың өзі біздің қалың ортамызға барып ұсталарын білмей келісті ме, әлде басқа ойлағаны бар ма», деп басы қатып отырғанын сезді. Бұл да олардың ордасына осылай бара салуға келіскенде, олардың бір-екі адаммен келген бұған қарап «көзсіз батыр ма, әлде бірдеме ойлаған қулығы бар ма» деп басы қатып тұрғанда, төтеннен қимылдап өз ойын іске асырып кетеріне іштей сеніп отырғандықтан тал түсте қалың қарсыласының ортасына бара жатыр.

Бұлар трасса жолдың жиегіндегі Керуен сарайға келгенде шаңқай түс еді. Жүргінші аз,  бірен-саран ғана келушілер. Бұларды жас жігіт қарсы алды. Юсуп оған қарап «Біз келдік. Шәдікең осында ма?» деді. Анау басын изеді де ішке қарай кетті. Әмір серіктерімен аз сөйлесіп Духты ертіп Юсупқа ілесті. Екінші қабаттың түкпір жағындағы қызыл ағаштан жасалған есік аузында әлгі жас жігіт тұр екен, бұларға ілтипатпен ескі ашты. Бұның қадала қараған отты көзінен жанарын тайдырып, төмен қараған қалпы есік ашып жатқан жас жігіттің мүләйімсіген түрінен Әмірдің жүрегі жағымсыз бірдемені сезгенімен енді кеш еді.

Іште, кең бөлменің төрінде үлкен столдың арғы жағында биік креслода елулердегі аққұба кісі отыр. Шәдікең дегендері осы болса керек. Ол күлімсіреп орнынан көтерілді. Бұлар бөлме ортасына қарай екі адым аттап үлгермей жатып есік жабылды да, екі бүйірден қару кезенген екі жігіт шыға келді. Дух та қаруын Юсуптың көкжелкесіне тірей кезеніп тұра қалды. Төрдегі басшы орнына қайта жайғасты. Содан кейін бөлме ортасында тұрып қалған Әмірге күлімсіреген қалпы алдындағы орындықты нұсқап «отыр» деді даусын көтерместен. Бұл отырды.

Шәдіқұл тал түсте өзінің бауырына қару көрсетіп, бопсалап, тонамақ болып жүрген жігіттерді қаласа қазір-ақ жандарын жаһаннамға жіберіп, ештеңе көрмегендей, ізін жасырып отырса да болатынын, бірақ өзінің қатыгез еместігін, сондықтан жандарын олжа етіп бұлардың жөндеріне кетуін өтінді. Әмір оның «жандарың сауға, кетіңдер» дегеніне сенбей отыр. Сол себепті де отырған орнынан былқ етпестен, әрі анау қару кезеніп тұрғандар өзіне еш әсер етпегендей байсалды түрде Юсуптың өздеріне қарыз екенін, енді соны төлегісі келмей қашқақтап жүргенін, ал қарызын алмай өзінің осы орнынан тапжылмайтынын айтты. Ең соңына «Оның өмірін біз сол қарыздың көлеміне де бағалап отырған жоқпыз. Бауырыңыз болса істеген ісін мойнымен көтерсін, ол қарыздың жетпегенін сіз төлейді деген, төлеңіз қарызын, сонда кетеміз. Болмаса бізге бөгет болмаңыз, өзіміз шешеміз бұл мәселені», деп шегелей қосып та қойды.

Шәдіқұлдың қабағы шытылып, столының суырмасын жартылай ашып, пистолетін ыңғайлап қойып, даусы қатқылдана шықты.

• Сендерді жіберген Сергей болса, оған «хана», кімге қарсы шығып жүргенін білмей жүр екен. Ал сен екеуің тірі қалуға мен берген мүмкіндікті пайдаланып қалмаған өздеріңе өкінетін боласыңдар. – Осылай деп келе жатқан оның сөзіне қарап бұлардың Сергей сияқтылардан мықты екенін ұққан Әмір шұғыл да шалт қимылсыз өздерінің тірі қалмаулары да мүмкін екенін сезді. Сезді де кенет қабыланша қарғып столдан асып барып Шәдіқұлдың алқымына жабыса кетті. Жартылай ашық стол суырмасына созылған оның қолының сыртынан ұстай алып, қолын пистолетімен оның шекесіне күштеп бұрып тақады. Мұндай шалт қимылды күтпеген басқалар абдырап, оқ атып та үлгермеді. Енді басшысының шекесіне пистолет қадалып тұрғандықтан Әмірді атар атпасын білмей кідіріп қалды. Бұл естерін жиғызбай пистолетті шекесіне батыра түсіп, оның саусағының сыртынан шүріппедегі өз саусағын сәл қысыңқырап тістене сөйлеп ақшаны талап етті.

Шәдіқұл қанша дегенмен сырын білмейтін, таныс емес жас жігіттің мына өлермендік қимылынан шошып қалып еді. Бұл жерден бәрібір тірі құтылмасын сезіп, жаны қысылса қазір ойланбастан шүріппені қаттырақ басып та жіберуі ықтимал. Мына түрімен атып салудан тайынбасы байқалып тұр. Осындай ойлар зәресін алған ол күбірлей басын изеп столдың сол жағындағы сейфті ақырын қимылмен ашып, одан бірнеше бума ақша алып стол үстіне қойды. Онысы бес мың доллардан көп еді. Столдағының бәрін алып кетсе, ертеңгі күні артық ақшаны тонап кеткені үшін жауап беруге тура келерін білетін Әмір Шәдіқұлдың алқымындағы қолын босатып, бір қолымен өздеріне тиесілі ақшаны бөліп алды. Сосын даусын қалыпты сақтауға тырысып «Біз тонаушы емеспіз, өзімізге тиесілі ақшадан артығын алмаймыз. Енді бізді өзің сыртқа, машинамызға дейін шығарып саласың» деді.

Шәдіқұл түнерген қалпы орнынан көтеріліп есікке қарай беттеді. Абдырап, не істерін білмей тұрған қарулы жігіттеріне басын кегжең еткізіп «жолдан былай ығысыңдар, бөгемеңдер» дегендей ишара жасады. Дух та Юсуптың қарынан ұстаған қалпы желкесіне қаруын кезене есіктен шыға бастады.

Бірінші қабатқа түсе бергенде тал түсте мынадай жағдайда бірлі-жарым болса да адамдардың көзіне түсіп қалуға, біреулер қаруды көріп милиция шақырса, мәселе үлкен шуға ұласып кете ме, деп қауіптенген Шәдіқұл кенет тоқтап «Менің адамдарымның бәрі осында қалсын, сені мен серігіңді бір өзім машинаңа дейін шығарып салайын. Керексіз көрініс ешкімге де қажет емес қой» деді. Дух бұған қарап еді, Юсупты жібер, дегенді ишарамен байқатты да өзі қаруын жасыра ұстап, Шәдіқұлды қолтықтап сыртқа беттеді. Серігі де сақтана басып артынан ілесті.

Бұлар машинаға жайғасқан соң Шәдіқұл бұған қолын созды, пистолетін сұрап тұр. Оқшантайын алып қалып қаруын қайтарған ол машина жүре бергенде арттарынан «Енді Сергейге ғана емес бәріңе де «хана», дегенін естіп қалды.

Кешкісін Сергей болған жағдайды естігенде қудай болып бозарып кетті. Әмірге тікелей ұрсып сөйлеуге бата алмағандықтан жалпылама бірдемелерді айтып біраз байбалам салды. «Құрыдық. Олар қазірде елеулі күш, ешкімнен тайсалмайды. Шурик енді бізді аямайды. Басымызға бәле тауып алдық. Сол бес мың долларды мен-ақ беретін едім, бұндай боларын білгенде, енді қайттік?!» деп бөлме ішінде байыз таппай арлы-берлі жүрді де ақыры амалы таусылған адамдай Әмірге бұрылып, даусын бәсеңдетіп «Мүмкін, сен қаладан кетерсің, сені мен білмеймін, деп құтылармын, а», деді бір шарасыздықпен.

Әмір Кубаның бес мың долларына бола қызбалыққа салынып өзін қауіпті жағдайға душар еткенін ұқты. Дух алдындағы стақан толы арағын ашырқанбастан қағып салды да «Серый, қашанғы бұлай бұғып, көлеңкемізден қорқа береміз? Бірнеше жыл бұрын ғана соларың бізден қалай қорқушы еді. Басқасын айтпағанда енді солардан да жүрегіміз ұшпақ па, о несі, ей» деп қолын бір сілтеп орнынан тұрып кетті. Сергей оған алая қарағанымен үндеген жоқ. Өйткені, осы Дух сияқты үш-төрт қана жігіті қалған маңында, басқа сенетін де ешкімі жоқ. Мықты жігіттер аз болған жоқ, біразын өзі ығыстырды, кейбірі қайта сотталып кетті, енді біреулері бұны мещандық өмірді артық көрдің, деп өздері тастап кетті. Бірақ бүгінге дейін бұған тиісіп, басынып көрмеген болса ол Кубаның арқасы шығар. Себебі, сол арқылы қаншама мәрте айтылған көлемде қаржы аударып келеді. Көрінген «рэкетсымақ» келсе де содан аз алмас еді, ал Куба болса бұны қорғаумен бірге «өз адамы» санайды. Бұның баяғыда түрмеге отырып шыққанының өзі де мұны қылмыскерлерден сәл де болса сақтап келеді. Бірақ мына Шәдіқұл-Шуриктен сақтау-сақтамасы белгісіз.

Шәдіқұл кейінгі кезде кавказдықтармен ауыз жаласып жүрген сияқты. Оған қоса мұның территориясына кіріп кеткен түріктермен де бірлесіп алып, мұны жойып жіберулері де мүмкін. «Бауырластар» бұндайда бауырмашыл, біріккіш келеді ғой. Сондықтан қайдағы бір бес «кусокқа» бола бұл бәрінен айрылып, тіпті ажал құшып, жойылып кетуі де мүмкін. Бәрі мүмкін. Енді не істеу керек?! Кейінгі кезде Алматыда күшейіп келе жатқан қазақ жігіттерінің бірнеше тобы бар. Қара Әмірді араға салып, сол топтардың біреуіне шығып байланыс жасап, солардың көмегімен Шәдіқұлмен тең дәрежеде сөйлесуге де болар еді.

Осылай ойлағанымен, бірақ бұлай істеуге Сергейді жалған намысы, өркөкіректігі жібермеді. Екінші жағынан аз ақшаға бола Шурик қатыгездік жасай қоймас деген де үміті бар еді. Стасқа шықса ма, екен. Ол Кубаны жақсы біледі, әрі қаладағы криминал әлемінде оның орны да, беделі де бар. Бірақ болмашы істің тігісін жатқызып бергені үшін ол көп ақша сұрайды, оған артық төлеуге тура келеді. Сергей бір шешімге келе алмай дал болды.

Әмірге тікелей кінә тағып сөйлеуге, немесе үйінен кетіруге батылы жетпегендіктен Сергей кешкі ас үстінде Денщик пен Духты түрлі сылтаумен біраз сыбап алды. Сосын, бәріне де бүгін түнде сақ болуды тапсырды. Кешкі астың соңына қарай ішімдіктің әсері ме, Сергей сәл көңілденгендей болды. Жігіттеріне қарап «Біз Шәдіқұлдың адамдарын шулатпай тұрып Қара Әмір барда алдымен өзіміз билеп отырған аумақта пайда болып, біздің табысымызға ортақтаса бастағандардың «мәселесін» шешіп алуымыз керек. Әйтпесе, берер жылда Куба еркіндікке шыққан соң Көкшетауында қала ма, әлде әсем Алматыға келгісі келе ме, оны бір құдай біледі. Ал Алматыға келетін болса біз иелік етіп отырған территориямыздан айрылып қалсақ, ол аямайды, ол жаман, бастан сипай қоймайды. Әсіресе, бәрін бетімен жібердің, деп мені құртады. Ал мен сендерді аямаймын, жазалаймын», деген Сергей кенет Әмір өзіне қарап қалғандай болып, қараптан қарап қысылды. Соңғы сөзіне шамданып та қалуы мүмкін ғой бұл шотмаңдайдың. Өзі моп-момақан түрде отырады да кенет көзінен ұшқын атып шыға келеді, нендей кереметі барын кім білсін. Бұл түріктермен тіл табысып кетсе, ертеңгі күні Куба келген соң соларға қосылып, бұл қажетсіз болып қалады. Қажетсіз нәрсенің көзі жойылады. Сондықтан да тірі қалып, жойылудың алдын алу үшін осы шотмаңдайды өзіне толық қаратып алу қажет. Ол үшін күні ертең барып Шәдіқұлдан кешірім өтініп, олармен тез татуласып, есесіне түріктерді территориядан айдап шығу қажет. Мынаған қаржылай жағдай жасаса ол өзі-ақ «көмекші-серіктерін» тауып, жинап алады.

Осындай ойларымен болып отырған Сергейдің ойын Емеляның ентіге кіріп «уйгуры» деген даусы бөліп жіберді. Емеля «Не істейміз?» дегендей Сергейге қарады. Әмір, Дух, Денщик үшеуі де бір бәленің боларын сезгендей сақ отыр екен, көрші бөлмеден бері атып шықты. Сергей соларға бір қарады да:

-Кіргіз, — деді.

Сергей сыр бергісі келмегендей төрдегі өз орнына отырды. Есіктен бірнеше адам кіріп келе жатты. Араларында Шәдіқұл көрінбеді. Артынша арық ұзын біреуінің қолындағы дыбысы тұмшаланған пистолеті шошаң ете қалды. Сергейдің басы қайқаң етіп барып бір жағына қарай қылжиды. Дух та әлгіні атып үлгерді, екі жақтан атыс басталып, шам сөніп, бөлме іші апыр-топыр болып кетті.

Бұрын мұндайды кинодан да көрмеген Әмір қорқып кетті. Ол Сергейге қарай пистолет көтеріле бастағанда-ақ көрші бөлмеге қарай ыңғайлана берген. Пистолетпен бұрын атысып көрмегендіктен бе, оны қолына алуын алғанымен атқан жоқ. Қайда, кімге қарай атарын да білмей қалған ол атыс басталысымен бұқпантайлай зып етіп көрші бөлмеге өтті де, ашық терезесінен сыртқа секіріп кетті. Бау-бақшаның ішімен көрші көшеден шығып, біраз жерге дейін жүгіріп барып, сосын ғана үсті-басын ретке келтіріп жүрісін баяулатты. Әдейі такси тоқтатпай қаракөлеңкелеу жерлермен жаяу кетіп бара жатқан оның қалтасында Сергейге беріп үлгермеген бес мың доллар мен Сергей берген пистолет бар еді.

Атыс бұл жүгіріп келе жатқанда-ақ, тез бітіп қалған. Зымыраған екі-үш жеңіл машина көрші көшелердің бірімен зулап бара жатты. Бұл жүрісін жылдамдата түсті. Оқиға болған жерден біраз ұзап шығып барып машина тоқтатты да қала орталығына қарай кетті. Таңға дейін ашық тұратын кафе-барлардың бірінің алдынан түсіп қалды. Кафенің қаракөлеңкелеу бұрышында аздап ішіп-жеп отырып таңды атырды.

Әмір не істеп, қайда барарын білмеді. Сосын тәуліктеп жалға берілетін пәтерлердің бірін жалға алды да, үйден шықпай екі күн бойы жатты.

Ертеңіне-ақ теледидардан Сергейдің өлімі жайлы қысқа ғана «Кеше пәлен деген кәсіпкердің үйінен үш адамның мәйіті табылды. Бизнесменнің әйелі сол күні үйіне қонбағандықтан ажалдан аман қалды. Үйде сондай-ақ үлкен өрт болғандықтан шала күйген мәйіттердің өрттен, не басқа себеппен өлгені анықталу үстінде. Бизнесменнің қылмыс әлемімен байланысты болғаны анықталды. Оқиға барысы тексерілуде» деп хабарланды.

Қатыгез қылмыс әлемінің өлімге соқтырған бір оқиғасына қатысып көрген Әмірге ойланып, нақты бір шешімге келу керек болды. Егер ауылына қайтып, бәрі құрысын, тыныш қана өмір сүрейін десе де енді оған Шәдіқұл да, Куба да мүмкіншілік бермейді. Ал қылмыскерлермен байланысты әлемде қалар болса, бірде болмаса бірде Сергейдің үйіндегідей, одан да сорақы атыстарға қатысуы, не өзі өліп, не талай адамның қанын мойнына жүктеуі де ықтимал. Сондықтан түнде жортқан, жемтік аңдыған бөрілердің өміріне ұқсас тіршілікті таңдар болса, онда басқалар сияқты қатардағы жәй қылмыскер болып қалмай, белгілі бір топ жасақтап алып, қылмыс әлеміндегі өзіне тиесілі орнын тартып алып иеленіп, сол әлемде «авторитетке» айналып, өзгелер өзімен санасатын дәрежеге жетуі керек. Көрінген біреулер үйіңе басып кіріп, Сергей сияқты атып кетпес үшін «вор в законе» болуы керек. Куба айтқандай «ворларды» екінің бірі атып, бауыздап кете бермейді. Қандай қанішер қылмыскер болсын «вор» дәрежесі барлармен санасады. Өйткені, олар қылмыс әлемінің ең жоғарғы «кастасы», яғни ақсүйектері. Солардың бірі болу ғана Әмірдің бел буып отырған мына ісін ақтайды.

Ол кәдімгі адамдардың арасында қанша тырбанғанымен ешқашан бай бола алмасын, ал бай болмаған соң адамша рахат өмір сүре алмасын түсінгендіктен де осы қадамға баруға бекінді. Бұл жол қарапайым адам болудан әлдеқайда қиын да қылмысты, абыройсыз, қауіпті жол. Бірақ  қауіптілігіне қарамастан Әмірге өмір сүрудің ең ыңғайлы жолы сол болып көрінді. Ол біраз осы жолда жүріп байып, бауырларыма көмектессем сосынғысын көрермін, деп есептеді.

Сергей айтқан Стас деген авторитетті іздесем бе екен, деген оймен кафе, мейрамханалардан аздап әңгіме тыңдап, зерттеп байқастап көрді. Бірақ, бұнысы онша нәтиже бере қойған жоқ. Стас туралы жиған мәліметтеріне қарағанда ол осы қаладағы беделді деген қылмыскерлердің қатарында екен. Біреулер оны «заңдағы вор» десе, енді біреулер ол ешқашан «ворлық тәж» киген емес, айлалы жөйіт қой, «бауырластармен» де, құқық қорғаушылармен де тіл табысып алған, мықты байланысы бар, деген мазмұнда әңгімелер айтады. Бірақ, кім болса да бұл Стастың қылмыс әлемінде салмағы бар, кейбір «ерегестерді» шешіп жүрген біреу көрінеді. Әмір оған Сергейге барғандай жетіп барып «Кубадан келіп едім» деп жолыға алмасын білді. Сондықтан басқа жол іздеуді жөн санады.

Ол алдымен бірнеше адамнан болса да өзінің тобын құрып, серіктер тауып алуды, сосын барып басқаларға шығуды ойлады. Көтерме сауда жасайтын базарларды, барахолкаларды аралап жүріп бір топ жігітті байқады. Шетінен мығым денелі, шымыр келген олардың сыртқы келбетінің өзі спортшылар екенін байқатады. «Бұлар мүмкін «Рыжий Алмаз» сияқты біреудің жігіттері болар» деп сырттай байқастап көріп еді, ешкімнің қоластында емес, өздерінше топ екеніне көзі жетті. Содан соң біртіндеп кездейсоқ кездескендей болып солардың бірімен танысты. Сол Алматы төңірегінің жігіті екен, күрестен спорт шебері, бірақ кілемге шығуды қойып кеткеніне бір жылдай болыпты. «Жиырмадан асқаның жаңа, неге күресті ерте тастап кеттің?» деген бұның сұрағына зор денелі жігіт – Дінібек «өмір сүру қиындап кетті, сосын бәрібір олимпиада, әлем чемпионы бола алатын емеспін» деп жауап берді. Әмірге керегі де осындай жауап еді.

• Бауырым, мен де кезінде күрескенмін. Мына қасқыр заманда адамша өмір сүру үшін ақылмен бірге күш-айланың да қажеті көп екенін байқадым. Өмірде бүгінде адал адам аз, әсіресе, байлардың, коммерсант-кәсіпкерлердің көпшілігі кешегі біздің әке-шешелеріміздің маңдай терімен, еткен еңбегімен табылған ел байлығын жырымдап жекешелендіріп, бөлісіп иемденіп алып, соның арқасында маркет-дүкен ашып, шетелдік көлікпен сайран салып жүр. Ал қазақтың момын балалары болса сол әке-шешелері сияқты тырбанып әлі еңбек етуде. Бірақ олар да өмір бойы кедейшілікте ит тіршілік кешетінін білмейді. Намысы бар жігіттер табылса осы қалада мен білетін бір аудан бар, сондағы  кәсіпкерлерге қорған болып жеткілікті мөлшерде қаржы табуға болар еді. Сөйтіп заңды да бұзбастан, кәсіпкерге қорғаныш болған еңбегіміз үшін солардың еркімен берген ақшасымен байып кетпесек те жақсы өмір сүруге болады. Ол территорияның иесі зонада, мен ертерек шыққандықтан әлгі территорияны қамқорлыққа алуды маған тапсырған. Өзіңдей спортшы бірнеше жігітім болса ол жерден жәйдан-жәй «төлем» жинап жүргендерді қуып шығып, өзіміз иеленер едік., — деді сыр тарта қарап.

Сәл ойланған соң алдындағы сырасын басына көтере сіміріп алған Дінібек:

• Ондай тірлік екеуміздің қолымыздан келе қояр ма екен? Оның үстіне рэкеттер қаптаған заманда ондай территорияны кім бос қалдырсын? – деді күмілжіп.

Әмір «Заңды бұзбай-ақ таза табыс табатын мұндай орыннан айрылып қалсақ, ол жерді көп ұзамай басқа біреулер иеленіп алары анық. Бірақ біз ол жердің бұрынғы иесінің атынан территорияға толық қожалық етуге құқылымыз. Қылмыс әлемінде де орынсыз килікпейді. Оларша біздікі дұрыс, сондықтан бізге ешкім қарсы шықпайды» деп мәселені егжей-тегжейлі қайта түсіндіре келіп, «сен спортшысың ғой, өзің сияқты бос жүрген таныс жігіттерің болса ертіп кел, сөйлесіп, ақылдасайық, болмаса амал нешік қоя салармыз» деп қосып қойды. Екеуі тағы кездесетін болып қоштасты.

Әмір жас жігітті өзінің ұсынысы қызықтырғанын сезді. Бір жағынан Дінібектің өзінің басқа жігіттері туралы тіс жармай сыр сақтағыштығын байқатқаны да қуантты. Көңілі өскен Әмір «Бәлемдер, қазақтың астанасында тайраңдаудың қалай боларын көрсетермін мен әлі, сендерге «Рыжий Алмаз» аз болса көп ұзамай «Черный Эмирдің» «черттарын» көресіңдер бұйырса», деп ойлап бара жатты.

Әмірдің спортшы жігіттерге байланысты ойы діттеген жеріне тиіпті. Базарда азын-аулақ тиын-тебен үшін «рэкет» болып жүрген соқтауылдай спортшы жігіттер бірнеше күннен соң мұны тауып алып, өздері жалдап тұрып жатқан жер үйлеріне ертіп барды.

Үш шағын, бір үлкен бөлмеде жеті-сегіз жігіт, екі-үш қазақ қыздары тұрады екен. Алматыдағы кейбір қылмысты топтар туралы естіп-білгендерімен біреуінен басқасы «баланда» ішіп, яғни түрмеге түсіп көрмепті. Қыздар осы жігіттердің тамағын істеп, киімін жуып, бірге көңіл көтеріп, кейде қолға тауар түссе көтерме бағамен сатып беріп, дегендей жан бағып жүргендер болып шықты.

Бұл өзі туралы қысқаша ғана айтып берді де, сосынғы әңгімені «адамша» өмір сүруге бұрды. «Алғашқы кезде қатты, қаталдау қимылдап өзімізді өзгелерге іспен танытып алуымыз қажет, сонда басқалар бізбен санасатын болады. Ешкім де анасынан батыр, не банды болып туған жоқ. Қылмыс әлемінің осындағы Стас деген бір беделдісі менің зонада төрт жыл бірге отырған Куба дейтін досымды жақсы біледі. Егер бірдемеге ұрына қалсақ Куба арқылы Стасқа шығып мәселемізді шешеміз. Қандай бір «ерегесте» болсын Стассыз бізге ешкім ештеңе істей алмайды», деді Әмір.

Бұған жігіттердің көп салынып ішпейтіні ұнады. Барлығы да жиырма-жиырма бестердегі жігіттер. Бір жылдай «сизода» отырып шыққан Шурик спортшы болмағанмен қалтасында баспалы пышақ, сөзі «жаргонмен», пысық жігіт. Шурик болып жүргені аты Шорабай екен. Қысқасы екі-үш күн ішінде Әмір бұл жігіттерді біраз икемге келтірді. Қанша дегенімен романтикаға толы сияқты болып көрінетін өмірге жас жігіттер қызықты.

Бұлар істі территорияны иеленіп алған топтан тартып алу үшін олардың деңгейін зерттеуден бастады. Жігіттердің арасында спортшы болып жүргенде институт бітіріп алған Жұмабек деген пысықтауын Әмір өзіне оң қол етіп алды. Оны жолдастары «Бек» деп атайды екен. Ал бірінші болып Әмірмен танысқан Дінібекті өзгелері алып денесіне қарап «Дию» дейді екен. Түріктерді зерттеп, барлауға негізінен Шурик кірісті. Өйткені ол кіммен болса да тіл тапқыш, өзін талайлар танитын жігіт.

Қарсы топтың арасында сотталып шыққандар біршама екен. Ішіндегі мықтысы Вазиф деген отыздардағы екі рет отырған, оның бірінде «қарақшылық шабуыл жасап тонау» бойынша сотты болған. Жалпы он-онбес адамдық топтың қай мүшесі болсын бұның жігіттерімен салыстырғанда көргені көптеу, тәжірибелері бар сияқты. Бірақ қаладағы қылмыскерлер арасында Вазиф пен Илияз дегендері ғана аздап танымал болғанымен бұның білуінше алып бара жатқан, жұрт санасарлықтай ештеңелері байқалмайды. Жәй «ит жоқ жерде шошқа үреді» дегендей иесіз территорияда сайран құрып жүргендер сияқты.

Әмір қарсы топтың арасында үрей туғызып алу үшін әлгі территорияда «Сергей мен жігіттерін қырып-жойып, оның иелігіндегі аймақты Қара Әмір деген біреу бастаған бандалық топ басып алуда екен» деген сөз таратып жіберді.

Қарсыластары қауесет тарасымен өз каналдары арқылы Қара Әмір деген кім екенін анықтағысы келгенімен алматылық криминалдар арасында ол туралы білетіндер табыла қоймады. Кейбіреулері «Сайтаным біле ме, зонада отырғанда «барақ басшысы» ма, «законник» пе, әйтеуір сондай бір «Эмирді» естігенмін» десе керек, Вазифтер ойланып қалды. Оған қоса біреу туралы жұрт нақты білмесе қауесет те қаулап, аңызға айналып кететіні бар.

Қарсыластарының өрлігін сындырып алған соң бұның жігіттері Вазифтің «салық» жинап жүрген төрт жігітін өлімші етіп сабап, қуып жіберді. Оларға бұл территориядағы дүкендерді енді мазалап келетін болса тірі кетпейтіндері ескертілді. Ертесіне бүкіл бандасын жинап Вазифтің өзі келді. Әмір де жігіттерімен сайланып күтіп алды. «Кездесу» белгіленіп кездесетін қаланың сырт жағындағы оңалашалау жерде екі топтың басшылары бетпе-бет жолықты. Вазиф дәл қарсы алдына келіп тоқтаған шотмаңдай шымыр жігітке:

• Знашит, «Черный Эмир» это ты да, Сергей твая рук дела, да, — деді. Әмір қарсы алдындағы қарны шыға бастаған қарсыласына бастан-аяқ сүзе қарап шықты. Өткір жанарын оның көздеріне тайсалмай қадап тұрып:
• Оның саған қажеті жоқ. Саған тірілердің тізімінде жүру қажет болар, ендеше бұл ауданнан тайып тұр. Қарсы айтарың болса, тұрысатын жеріңді айт, — деді бұл. Вазиф көзін бұдан тайдырып әкетті. Үні жарықшақтанып, жасқаншақтанып шыққанымен «Бұлай болмайды, сен мені білмейсің…» деп келе жатыр еді, Әмір оны қақ маңдайдан періп кеп жіберді. Бұл «төбелестің» басталғанының белгісі еді. Жігіттері де тұра ұмтылып, төбелес қызып жүре берді.

Бұрын «Кім? Не?» деген сияқты сұрақтарды тыңдап алып, реті келсе төбелеске жеткізбей, көбінесе тыныш бітетін «ерегеске» үйреніп қалған Вазиф бастаған жігіттер әй-шәй жоқ бассалған топтасқан төбелесте оңбай таяқ жеп, қару қолдануға да үлгірмей қалды. Бұлардың тегеурініне шыдай алмаған қарсыластарының бірнешеуі машиналарына барып паналап, бірер машина «гүр» етіп оталып, тайып тұрды. Вазифтің үш-төрт жігіті жатқан жерлерінде тұрмай қалды. Басшыларына дейін оңдырмай сабап, төбелес алаңында толық басымдыққа ие болған Әмірдің жігіттері Вазиф бастаған бірнеше жігітінің құлап қалғандарын сүйемелдеп машиналарына мінуіне мүмкіндік берді. Өйткені, Вазиф бұған жеңілгендерін мойындап «артық қан неге қажет» деп жалынғандай болды.

Машинаның алдыңғы орындығында отырған Вазифтің тұмсығына пистолетін таяп:

• Бір кеңес тыңда. Енді менің жолымда тұрма, кездессең атып тастаймын. Жігіттерімнің бәрінде де қару бар және біз ешкімді де аямаймыз. Осыны есіңде ұста, — деді. Вазиф көзі мөлиіп үнсіз тыңдады. Әмір сөз осымен тәмам дегендей оның шоферіне «жоғал» деді, екі машина жүріп кетті.

Әмірдің жігіттері өздері тартып алған территориядағы бизнесмендер мен коммерсанттарға «салықты» бұған дейінгілерден төмен белгіледі. Оларға біртіндеп милиция, салық комитеті, жергілікті билік өкілдері де орынсыз мазалап, артық ақша сұрамайтын болады, тек сендер бізбен ғана іскерлік байланыс ұстасаңдар бәрін өзіміз реттейміз, деген сияқты әңгімелер айтылып, уәделер берілді. Егер бізбен істес болғыларың келмей, құқық қорғау орындарына бару, басқа да жолдарды таңдағандарыңды бұл мөлтек аудан ғана емес, Алматы қаласында бизнес жүргізе алмайтын етеміз. Тіпті дүкендерің, үйлерің, автокөліктерің өртеніп, өздерің оқыстан келген ажалға душар болуларың да оп-оңай, деген сияқты қорқыту сөздері де айтылмай қалған жоқ.

Белгілі бір мөлшердегі салықты кімге төлесе де бәрібір болғандықтан және заң орындарының өздерін қорғауына сенімдері аз бизнесмендер негізінен бұлардың талаптарына көніп, бұларды «қорғаушы» деп таныды.

Көп өтпей-ақ, Әмірдің жігіттерінің жағдайы жақсара бастады. Учаскелік милиционермен бір жігіті тұрақты байланыс орнатып «Саған қарасты учаскеде тәртіп болады, криминалдар жағынан еш проблема болмайды, бәрін өзіміз реттейміз, өзіңнің қолыңды да құр қалдырмаймыз» деді. Оған қоса бұлардың тобындағы бір жігіттің жерлесі, әрі кезінде бірге күрескен жақсы танысы сол аудандағы ішкі істер бөлімінде бастықтың орынбасары, екен. Осылайша аз күнде Әмір мықты спортшы жігіттерден топ жасақтап, шағындау болса да белгілі бір территорияға иелік етіп үлгерді.

Не де болса Стаспен байланыс орнатып, соның ығын паналауға әрекет етейін десе, ол мұнымен ортаға біреу дәнекер болмаса сөйлеспейді. Ал оны білетін мұның танысы Куба. Бірақ Куба Шәдіқұлдың Сергейдің тобына істегенін естіген де болар, әлі тығылып жүргенін білсе ол бұған ренжитіні сөзсіз. Онда Стасқа бұл туралы «малява» — мінездеме хат жазып бермек түгілі көзін жойдырып жіберуге әрекет етуі мүмкін. Сондықтан бірінші кезекте Юсуптармен мәселенің басын ашып алуы керек.

Шәдіқұлдың жігіттері мұны кездестірсе аямасы анық. Олардың Сергейге байланысты батыл әрекеттеріне қарағанда басшыларының Алматыда әжептәуір беделі бар сияқты. Бірақ, Әмір қылмыскерлер арасында өзін танытуы үшін Вазиф сияқты майда шабақтарды емес, осы Шәдіқұл секілді танымалдау біреулерді тізе бүктіруі керек. Сонда әлгі Стастар да танып, білетін, тіпті мүмкін мұнымен санасатын болады.

Бұл Шәдіқұл өзімен санасуы үшін алдымен Юсупты жазалаудан бастауды жөн көрді. Оның лағманханасын анықтап алды. Өйткені, барлық бәле осы Юсуптан басталғаны белгілі. Сергейдің ажалына да кінәлі сол, әрі екіжүзділік жасап қарызын қайтарудан тайқып кеткен де сол, сөзін ұстамай сатқындыққа барған да сол. Ендеше қарызын өтеуден жалтарған «фуфлыжникті», яғни Юсуптай арамзаны жазалағаны үшін Әмір кінәсіз болып есептеледі.

Сәтті күндердің бірінде жігіттерімен таңға жақын үйінде тәтті ұйқы құшағында жатқан жерінде Юсупты бассалып ұстады. Беттеріне маска жапқан жігіттері Юсуптың доллар және теңгедей әжептәуір ақшасын сыпырып тонап алды. Ол үшін Юсупты біраз ұрып-соғып, азаптауға тура келді. Сосын оны үйімен жапсарлас салынған дәмханасының қақ ортасына өлмейтіндей етіп асып кетті. Әйелі мен бала-шағасын да түгел үй ішінде байлап тастаған жігіттері Юсуптың үйінен шыққан соң Керуен сарайға барып, Шәдіқұлды таппай, бірнеше жігітін өлімші етіп сабап кетті. Беттерінде маскасы бар бұларды олар танымаған қалпы таяқ жеп қала берді.

Ертеңіне сәскеде Шәдіқұл шарқ ұрып жігіттерін жауып Әмірді іздеттіріп жатты. Ол өткенде Сергей мен жігіттерін өлтірген соң Әмір де жансауғалап безіп кеткен болар деп, оны ойынан шығарған. Бірақ, бірер айдан соң «Черный Эмир» деген біреу шығыпты дегенде сол Қара Әмір ме екен? деген сұрақ туған, бірақ оншалықты мән бере қоймап еді. Енді міне, бәрін қойып тікелей өзіне шабуыл жасауға көшті. Сондықтан да оны таптырып алып не жойып жіберу керек, не онымен дұрыс қарым-қатынас орнату қажет. Осылайша Шәдіқұл бұны іздеп тапсам не істеймін, деп бас ауыртып жатқанда Әмір таяуда ғана алған шетелдік көлігімен Бек пен Диюді ертіп Кубаға жол тартып кетіп еді.

Бұл зонадағы Кубамен жолықты. Ол Алматыдағы болған істерге негізінен қанық екен. Шәдіқұл Стасқа жол тауып барып сосын Сергейді өлтіртіпті. Әңгіме барысында бұның Шәдіқұлдың тобына тиіскенін естіген Куба тікелей ештеңе демесе де «Соңғы кездері «честный арестанттар» азайып,  сотталғандар арасында «ворлар» заңын сыйламай, ақша үшін әділдіктен алшақ кететін «бауырластар» көбейіп бара жатыр, жастар жағы сәл бір нәрсе үшін қаруларын ала жүгіріп, бір-бірін аяусыз қырып тастайтын болған» деп біраз кейіп алды.

Стас та кейінгі кезде Кубадан сырт айнала бастаған сияқты. Оның үстіне Кеңес Одағы тарап, бұрынғы одақтас республикалар арасында үзілген байланыстардың «бауырластарға» да кері әсері тиіп жатыр. «Бірақ Стас қателеседі, Еуропада бүкіл мафиоздық топтар халықаралық байланыстарын кеңейтіп жатқанда бұрынғы кеңестік кеңістіктегі қалыптасқан байланыстар оңай үзіле салмайды. Ал Стастың еркінсіп бара жатқанына қарағанда енді бәрін бір өзім шешемін деп ойлайтын болар, бірақ оны орнына қоямыз әлі.

Дегенмен Ресей мен Қазақстан зоналарында бір-бірінің қылмыскерлеріне көзқарас бұрынғыдай емес суынып бара жатқандай. Тек бұрыннан тығыз байланысы бар топтар ғана бірлесіп тірлік істеуде. Ал өз «законниктері» мүлде аз Қазақстанда нағыз «бардак». Жас қылмыскерлердің көбісі зонаны көріп қайтқанымен, онда «ворлар» заңын үйреніп шықпағандар, кейбірі түрме көрмеген бұрынғы спортшылар. Олар топ құрып, қару тауып алады да ешкімнің авторитетіне қарамастан, қылмыс әлемінің кодексіне пысқырмастан ойына келгендерін істеуде.  Стас Қара Әмірдің тобын сондайлардың қатарына жатқызыпты, ондай «казахский беспредельшиктердің» көзін құртып, тәртіп орнату керек» депті.

Алдына бармағандықтан ба, әлде Кубадан сырттай бастағандығын естігесін бе, Стастың қыр көрсетіп әрі «казахский» деп тиісе айтқандығынан ба, белгісіз, әйтеуір Әмір іштей Стасқа кектеніп қалды. Оның айтқандарын бажайлай отырып Әмір соңғы жылдары Қазақстан аумағында қазақ жігіттерінің қылмыс әлемінде беделі асып, бірлі-жарымы халықаралық деңгейге шыға бастағаны Стас сияқтыларға ұнамайтынын ұқты.

Әмір Кубамен әңгімеден Алматы ғана емес Қазақстан бойынша дәл қазір әркім, әр топ өз қотырын өзі қасып дегендей, өздерінше тірлік етіп жатқанын білді. Сондықтан да, бұл ешкімге жалтақтамауды, аласапыранды пайдаланып өз тіршілігін өзі жасап, реті келсе бедел жинап қалу қажеттігін түсінді. Киліккен қандай топ болсын, тіпті қандай «авторитет» болсын аямауға бекінді. Бірақ Кубаға еш сыр білдірместен, оны еркіндікке шығысымен Алматыға келуге шақырды. Ол бұған рахметін айтып, қайда барарын әлі шешпегенін, Одессадағы Пират деген досының да шақырып жатқанын айтты. Екеуі жылы қоштасты.

Алматыға қайта оралысымен бұл жігіттерін сақадай сайлап алып Шәдіқұлдың Керуен сарайына өзі барды. Төрт машинамен барған бұларда автоматты қару да бар еді. Оны Кубаның ақылымен, Ақмоладан бір әскерилерден сатып ала келген. Шәдіқұлдың екінші қабаттағы кеңсесіне Әмір бір жігітін ғана ертіп кірді. Қалған жігіттері бірінші, екінші қабаттарда соғысқа сақадай сай дайын тұрды. Шәдіқұл екі адамымен отыр екен. Керуен сарайын қапелімде қарулы жігіттер қоршап алғанын естігенде не істерін білмей сасып қалған. Екі адамымен жан-жақтағы жігіттеріне телефон шалып жатқанда бұлар кіріп келді.

Әмір оның дәл қарсысына барып отырды. Сосын «Егер бейбіт қатар тіршілік етуге көнсең оныңды айт, болмаса «соғыс» іздесең оны айт. Менің отыз жігітім дәл қазір бәріне дайын. Спортшы болғандықтан қаладағы сондай жігіттердің талай топтарымен байланысымыз мықты. Бір-бірімізге қолдау білдіріп отырамыз. Және бәрі де жас жігіттер болғандықтан ештеңеге алаңдамайды. Ал сендерде қатын-балаларыңды былай қойғанда дәмхана, шәйханаларың бар, жоғалтатын нәрселерің көп. «Соғыс» іздесең соның бәрінен айрыласыңдар, күлдеріңді көкке ұшырамыз. Ең бастысы, өмірлеріңнен айырамыз. Ал қай заңды алып қарасаң да Юсуптікі иттік, бәрі соның кесірінен басталғанын ұмытпа», деді.

Әмірдің қаһарлы да сұсты жүзі мен мына айтқан зілді сөзінен Шәдіқұлдың жүрегі шайлығып қалды. Бірдеме айтқысы келгенімен көзі мөлиіп үні шықпай отыр. Дем жетпегендей әлсіз жұтынып, басын изей берді. Отты көздерімен ішіп-жердей қадала қараған қалпы Әмір:

• Келіссең біз кеттік. Ендігі жерде менің жолыма көлденең кезікпе, — деп бұрылып нық басып шығып кетті. Әлекедей жаланған жігіттері де қаруларын оқтала ұстаған қалпы артынан ерді. Мұздай қаруланған жігіттер төрт машинаға отырып жүріп кетті. Екінші қабаттың тұтас әйнектелген шынылы қабырғасының арғы жағынан нөкерлерімен бірге олардың соңынан қараған қалпы Шәдіқұл қала берді.

Алматы криминалдары біртіндеп Қара Әмірді тани бастады. Ол әрине құқық қорғаушылардың да назарына ілікті. Бірақ бұлардың тобы өз территориясына қорғаныш болумен бірге негізінен түрлі жүктерді қорғап жеткізумен айналысты. Дию бастаған үш жігіті үш «КамАЗ» машинасына «қорғаныш» болып Ресейге кетті. Пысықай Шурик те бір қазақ пен ұйғырдың ақбөкен мүйізімен бизнес жасап жүрген жасырын «фирмасымен» келіссөз жүргізіп, олардың Арқадан әкелетін жүгін қорғап барып қайтуға келісіпті.

Әлгілермен сөйлескен Әмір өткен сапарларында Шу мен Мерке тұсында қарулы рэкеттер әкеле жатқан тауарының бір бөлігін тартып алғанын білді. Олардың арасында милиция киіміндегі біреуі болыпты. Жалпы жасырын жасалып жатқан бизнес болғандықтан бұлар заң орындарына шағымдана алмасы белгілі. Сондықтан сенімді жігіттерден жүкті қорғаушылар жалдауға бел буған екен.

Әмір Арқадан киік мүйізін алып қайтушыларды қорғап барып қайтуға ең жас серіктерінің бірі Дайранды ертіп өзі баратын болды. Өзге жігіттер әзілдеп Дайранымыз киік мүйізін қағып, өзіне мүйіз өсіп есейіп «Джейран» болып оралсын, жол оң болсын! деп әпсәтте оған ат тауып берді. Сөйтіп Дайран

 – Джейран болып шыға келді.

Жүк машинасының рөліне бизнесші-киікші Бекболаттың өзі отырды. «Горный гигант» алма совхозынан бірнеше тонна жеміс артып алыпты. Бос барғаннан бұл да тәуір, әрі көз алдауға да бұл дұрыс.

Бұлар жеміс ұрылып қалмасын деп баппен жүргеннің өзінде Жезқазғанға жылдам жетті. Жемістерін көтерме бағамен өткізіп Бекболат пен Джейран оның жүгінің жайын білуге кетті. Әмір де ескі таныстарының кейбіріне жолығып Жезқазғандағы, сондай-ақ туған ауылындағы жағдайларға қанықты. Ғали досы Шымкентке көшіп кетіпті. Баяғыда соны қорғаймын деп төбелесіп, осы Жезқазғанның соты төрт жылға соттап жібергенін есіне алды. Базар жақтағы таныстарын іздемеді. Жұрт көзіне көп түскісі келмеді.

Бекболаттың мұндағы келіскен адамы ақбөкеннің мүйізін кемдеу жинапты. Бірақ, барына қанағат, олар мүйізді қымтай артып болған соң, оның үстіне картоп артып, бетін жасырды. Картоптың құжаты заңды болғандықтан маишниктер тексере қалса бәрі заңға сай. Тек әккі біреулері кездесіп картоптың астын ақтара тексермесе болғаны.

Өздерінше осылай әбден сайланып алып кері қарай жолға шыққан бұлар Жезқазғаннан онша ұзамай жатып, асфальт жолдан бұрылатын жерге жеткенде соңдарынан бір жекеменшік нөмірлі «Жигули» автокөлігі қуып жетіп, алдарын орай тоқтады. Жергілікті рэкеттер болар деп ойлады бұлар. Бірақ машинадан МАИ және кеден офицерлерінің киіміндегі екі адам түсті. Әмір бұлардың «калым» жасап ерігіп жүргендер екенін түсіне қойды. Серігіне қаруыңды ыңғайлап ұста деп ымдады да өзі машинадан түсіп әлгілердің алдынан шықты.

Амандасқан бұған ежірейе қараған олар әдеттегі сұрақтарын беріп тергей бастады. Кеденші машинаны айналып шығып, арт жағынан қорабына үңілді. Сосын:

• Картоптың астында не бар? Оңтүстікке қарай сатуға картоп апара жатқандарың «что-то» күдікті. Аш қорапты, тексереміз, — деді тәмпіш мұрынын шүйірген ол. Әмір:
• Тауардың құжаттарын көрсетейін бе, бәрі заңды… деп келе жатыр еді, маишник бұның сөзін бөліп:
• Сендер, «южандар» құжатын қашанда болсын тас қыласыңдар, оны білеміз. Түсті металды да картоп деп құжаттап алып тарта бересіңдер. Қане, машинаның қорабын ашып, картопты жерге түсіріңдер, астын тексереміз, — деді бұйыра нықтап.
• Жігіттер бізді жолдан қалдырмаңдар, алатындарыңды айтыңдар, алақандарыңа салайық та, жөнімізге кетейік, — деді бұл сабыр сақтауға тырысып. Ана екеуі бір-біріне қарады да кеденші «таксасын» айтты. Сұрап тұрғандары тиесілі мөлшерден үш-төрт есе артық. Әмір бұлармен бейбіт тарқаса алмайтындарын ұқты да айнадан өзін Джейранның бақылап отырғанын білетіндіктен бірден әрекетке кірісті. «Жарайды», деп кеденшіге жақындай беріп, қойнынан пистолетін суырып алып оның құлақшекесіне батыра тіреді де:
• Таста, қаруыңды! – деп ақырып қалды. Мұндайды күтпеген кеденшінің қолынан қаруы түсіп кетті. Маишник «ә» дегенше Джейран жетті автоматын кезеніп. Бекболат та «Жигулидің» руліндегі алаңсыз музыка тыңдап отырған қарапайым киімдегіге оналтыншы калибрлі мылтығын кезеніп жақындай берді. Қарулы бандыға кезіккендерін түсінгенде аналардың түстері бозарып, үндері шықпай қалды. Екі офицердің қолдарын байлап, екі машинаға бөлек-бөлек отырғызды. Өзі «Жигулидің» артқы орындығына жайғасып оның жүргізушісіне «КамАЗдың» соңынан ілесуді бұйырды. Машиналар біраз жүрген соң асфальт жолдан шығып даланың жайдақ жолына түсіп, күншығысты бетке алып кетіп бара жатты. Екі сағаттай жүрген соң тоқтады.

Әмір жол бойы әлгі үшеудің бүкіл мәлімет дерегін «Жигулидегі» кеденші мен қарапайым киімдіден сұрап біліп алды. Алғаш сәл тартыншақтап «жігіттер, бізді жібермесеңдер өздеріңе қиын болады» деп ештеңе айтқылары келмегенімен, асфальт жолдан шығып даланың қойнына тереңдеп кіріп бара жатқандарын байқаған соң, «айдалаға апарып атып тастар» деді ме, шешіліп өздері, отбасы, туыстары, мекен-жайы туралы біраз нәрсе айтып берді. Дегенмен мына бандиттің соның бәрін не үшін сұрастырып келе жатқанын түсінбей, айдалада атып кетер ме, екен? деп бастары қатып келеді.

Айдалада машиналар тоқтады. Әмір әлгілерді сыртқа шығарып қатарластырып тұрғызды. Сосын өздеріне «Жигулидің» екі дөңгелегін ағытқызып алды. Көздері үрейге толып бұның не істегелі жатқанын түсінбей дал болып тұрған үшеуіне қатулы қараған қалпы:

• Ажал тартты ма, адамша келісіп, тарқасуға көнбеген өздерің. Маған үшеуіңді өлтіріп машиналарыңмен қосып өртеп жіберу түкке тұрмайды. Ізімді таптырмай кетемін, — дей бергеннен әлгі үшеуі жамырай жансауға сұрай бастады. Әсіресе, қарапайым киімдегінің қатынша шіңкілдеген даусы ащы-ақ екен.
• Үшеуің де қазақ екенсіңдер, бір жолға жандарың өздеріңе олжа болсын. Бірақ, ертеңгі күні кек қайтармақ болып бірдеме бықсытар болсаңдар өз обалдарың өздеріңе, қатын-бала, туыстарыңның да обалына қаласыңдар. Арнайы іздеп келіп түгел қырып кетеміз. Ал қазір мына екі дөңгелекті біз алып кетіп екі қырдан асқан соң жол бойына қалдырамыз. Жаяу барып соны алыңдар да машиналарыңа әкеліп салып, келген іздеріңмен қайтыңдар. «Южандарға» орынсыз шүйліге бермегендерің дұрыс, олар да қатын-баласын асырау үшін жүр.

Әмір осылай деді де өз жігіттеріне ым қағып, көліктеріне мініп жүріп кетті. Бір шақырымдай жүрген соң екі дөңгелекті жол жиегіне тастап кетті. Алыстан соңдарынан салпақтап келе жатқан үшеу көрінді. «Не де болса өздерін қатты шошытыппын. Екі доңғалақ үшін үшеуі бірдей салпақтап келе жатқаны, әлі естерін толық жиып, өз-өздеріне келе алмағаны. Ендеше, бұлардан бізге келер қауіп жоқ» деп ойлаған Әмірдің көңілі жайланғандай болды.

Шу мен Меркінің арасында Қырғызстанға соқпай Алматыға қарай төтелеп өтетін жолдың бойында бұларға тағы да жол торуылшылар кезікті. Соңдарына түскен иномарка басып озып алдарын орай тоқтады. Одан түскен үш жігіт бұлардың машинасына қарай таяна бергенде Әмір мен Джейран қаруларын кезеніп машинадан қарғып түсті. «Рэкетсымақтар» өздеріне кезелген қаруларды көріп сасқалақтап қалды. Шеткісі қолын қойнына сұға бергенде Әмір оның аяғының астындағы топырақты бұрқ еткізіп атып қалды да:

• Тырп етпеңдер! Келесі оқты маңдайларыңа қадаймын! – деп айқай салды. Джейран да сатыр-сұтыр еткізіп автоматын оқталып тұра қалды. Торуылшылар амалсыз қолдарын көтерді. Сосын біреуі:
• Бауырым, кешір, қателесіппіз, рұқсат етсең біз тайып тұрайық, сендерді мүлде көрген жоқпыз, — деп безек қақты.

Бұл машинадағы Бекболатқа қарап «Өткен жолғылар осылар ма?» деп сұрап еді, ол басын шайқады. Бұл әлгілерге «Аман тұрғандарыңда тайып қалыңдар» деді де машинаға қарай жүрді. Өздерімен адамша сөйлеспей, менсінбей, тіпті атып тастай жаздаған мына шотмаңдай жігіттің тегін адам еместігін түсінген жол торушылар, өз көліктеріне отырды да кейін бұрылып тайып тұрды.

Әмірдің жігіттері өз қарамағындағы территорияға кіріп, кәсіпкерлерін бопсаламақ болған бір-екі шағын топты тәубесіне келтіріп, қайтып жоламастай етіп жіберді. Бұл территорияны басыбайлы иеленгелі әзірге өздерін ешкім де қатты мазалай қойған жоқ. Әлде бұлардың қожалық етіп отырған ауданы шеткерілеу орналасқандықтан да өзге ірі қылмыстық топтардың оншалықты қызығушылығын тудыра қоймады ма екен. Мүмкін Қара Әмір дегеннің қит етсе қаруын ала жүгіретінін естіп, жындылығын білгендер, болмашы қаржы үшін сонымен байланыспай-ақ қоялық, деді ме екен. Қалай болғанда да бұлардың тобы қоңдана бастады. Әмір екі інісіне Шымкенттен үй сатып әперіп, біреуінің ет бизнесімен айналысуына, екіншісінің жоғарғы оқу орнына түсіп ақылы оқуына қомақты қаржымен көмектесті. Әке-шешесіне де көмек беруде. Олар бұл әперген бұзаулы сиыр мен оншақты ұсақ малмен еңселері көтеріліп қалды.

Тобындағы өзге жігіттердің де қалталары қалыңдап, тіршіліктері тәуірлей бастады. Өзінің оң қолы саналатын Бек басы істейтін жігіт екен, барлық шаруаның көзін тауып, шыр айналдырып әкетіп жүр. Бұның жігіттері жүк машиналарын қорғап барып қайтуға машықтанғаны соншалықты, Бек «Заңды түрде қорғау-күзету фирмасын ашайық, тіпті бірнеше жүк машиналарын сатып алып өзіміз фирмалармен жүгін тасымалдауға, қорғап-күзетуге келісімшарттар жасассақ, оның пайдасы шашетектен болады», деген ұсыныстар жасады.

Әрине, сондай бір заңды шағын кәсіпорын ашып алып, барлық істерін заңдастырып жүргізуге де болар еді. Бірақ, әлі бұлар күшті деген топтармен иық тіресе алмайтындықтан, ертеңгі күні өздерінің үстінен «қорғаныш» болғысы келетіндер шықпасына кім кепіл. Әрі тыныш, жаймашуақ өмірге көшкен соң біртіндеп дүниеқоңыздық, үй-жай, қатын-бала мәселелері пайда болып, жігіттерін босаңсытып жібереріне көзі жетіп отыр. Оның үстіне тобына кейінгі кезде қосылғандар өмірден түк көрмеген сарыауыз балапан сияқты тәжірибесіздер. Қолдарындағы  ұялы телефондарының өзін әлдеқандай мақтаныш көріп, мықты киініп, маңғаздана жүруге тырысатын бозөкпелер. Бұрынғыларының арасында да зона көріп, «баланда» ішіп, тісқаққандары аз. Сондықтан ірі де қауіпті жағдай кездессе өздерін қалай ұстайтындары да белгісіз.

Кейбірінің әлгіндей фирма ашып, заң көлемінде жұмыс жасауға көшсек, деп жүргендері де содан болар. Бірақ бұлар тыныш өмір сүргісі келгенімен оған кім мүмкіншілік берсін. Қазіргі өздерінің тобы сияқты басқа топтар шығып бұларға «салық» салып, табысынан бөлісуді талап етері анық. Ал бизнесі бар, яғни жоғалтары бар адам өткендегі Сергей сияқты, Шәдіқұл сияқты жеме-жемге келгенде қорғаншақ болады. Сол себепті әзірге реті келсе жігіттерді мығым ұстаған дұрыс, бетімен жібермеу керек. Әбден көтеріліп, нығайып алған соң да талай фирма ашуға әлі үлгереді.

Қанша осылай ойлап, осылай жасағысы келгенімен өзгені былай қойып Әмірдің өзінің де тыныш та рахат өмірге бейімделгісі келіп тұрады. Әсіресе, кейінгі кезде тапқан көңілдесі Айнашты көп ойлап, көп аңсайды. Жиырмаға жете қоймаған жасына қарамай өзі пысық. Көңілдестерін жасқандырып, өзінен төмендеу ұстайтын Әмір Айнашқа келгенде өзгеріп шыға келеді. Оның наздана сөйлеп еркелегенін қайта жақтырып тұрады. Кейде жігіттерімен әлдеқандай шаруаны ақылдасып отырғанда есік аузындағы Диюді тыңдамай кіріп келіп сөздерін бөліп, киіп кетсе де Айнашқа қабақ шыта қоймайды. Бұрынғы көңілдестеріне жарытып ештеңе әпермеген болса, Айнаш бірнеше айда үлде мен бүлдеге оранды.

Әмірге жолыққанша Айнаш жеңгесімен базардағы сатармандарға шәй-тоқаш, сатып күнелтіп жүрген еді. Бұл оған көңілі құлаған соң біртіндеп жеңгесі екеуіне базардан шағын шәйхана, әр тұстан бәліш, тоқаш, самса сататын бірнеше дүңгіршек те ашып берді. Айнаш соның бәрін де жеңгесінің атынан аштырып, өзі біртіндеп бұның жанына біржолата көшіп алды.

Бұл Айнашпен қаладағы ірі мейрамханаларға жиі баратынды шығарды. Қандай қымбат, беделді деген орындарға барсын Әмір сәнді де қымбат киімдер кигенімен мойнына галстук тақпайтын. Ал әрі шофері, әрі оққағары болып жүрген Дию ондай жерлерге костюм-шалбар киініп, жуан мойнына шоқпардай галстук тағуды ұнатады. Бүгін де алдын ала тапсырыс беріп қойған мейрамханаға Айнашты алып күн бата келді. Айнаш екеуі оңаша әзірленген орынға жайғасты да, Дию өзіне үйреншікті, есік жақтағы столдың біріне отырды.

Әмір мейрамханаларға негізінен Айнаштың тілегін қанағаттандыру үшін келеді. Екінші жағынан негізінен қалталылар мен байлар келетін болғандықтан сондайларды сырттай бақылап отыруды ұнатады. Сосын, мұндай мейрамханалар негізінен тыныш, у-шуы аз болады.

Бұлар жайғасқан соң даяшы келіп қызметіне кірісті. Бұл әдетінше мейрамхана ішін көзімен баяу ғана шолып шықты. Адам онша көп емес екен. Түн ортасына таяу көбейеді. Әр жердегі столдарда өздерімен өздері болып отырған адамдар. Тек бір бұрышқа таяу отырған шағын топ мұнда бір өздері ғана отырғандай ерсілік танытуда. Дарақылана күліп, жаргонмен сөйлеп, тіпті боқауыз айтып жұрттың назарын еріксіз өздеріне аударуда. Мұндай орындарда бұншалықты дөрекілік бола қоймайтын. Бұл осындай қымбат мейрамханаларда бірнеше мәрте қылмыс әлемінің әжептәуір танымал «авторитеттерінің» отырғанын да көрген. Бірақ олар өздеріне ешкімнің көңіл аударғанын қаламағандай бетегеден биік, жусаннан аласа болып, елеусіз отыруға тырысатын. Оларды танымайтындар әлгілердің түрмеге бірнеше мәрте отырып шыққандарын сезбек түгілі, жоғары деңгейдегі зиялы жандар екен деп ойлап қалатындай еді. Әмір де реті келген жерде, бейтаныстардың арасында өзін неғұрлым қарапайым, биязы ұстауға тәрбиелейтін.

Ал мына шағын топ ештеңеден қымсынып, ешкімді де елер емес. Даяшылар да олардың алдында құрақ ұшып, бәйек болуда. Ол шулы топтағыларды сынай қарап, барлап байқауға кірісті. Стол басындағы үш еркектің ішінде сарғыш-қоңырқай шашын сол жағына қарай қайырған ұзындау біреуінің басқаларына қарағанда дәрежесі жоғарылау сияқты, өктемдеу сөйлеп, лепіріңкіреп отыр. Оған қылымси сүйкеніп, түлкіше қылмыңдап отырған келіншек соның көңілдесі болар. Қалған екі еркектің бірі ірі денелі, шашын кірпі етіп қысқа қырықтырған, жуан мойын екен. Қаракөлеңкелеу болса да бұл оның сыртқы келбеті ресейлік киноларда жиі ұшырасатын қылмыскерлерге қатты ұқсайтынын аңғарды. Костюмінің сыртына көйлегінің жағасын шығарып қойғанына қарағанда киіну мәдениеті де оның зиялылар қатарынан еместігін көрсеткендей. Дәу де болса оққағар сияқты. Үшінші еркек біріншіге бас шұлғып, қолпаштап, арасында ашық жарамсақтанып қосыла қарқылдап күліп отыр. Кейінгі екі еркектің ортасында отырған күлгін түсті қысқа шашты екінші келіншек те өзгелерге қосылып дарақылана күліп мәз. Бұл әлгі жарамсақтанғыштың көңілдесі болар, екеуі кейде ауыз жаласып сүйіскен болады. Бәрі де темекіні будақтатып отыр.

Әлден соң шулы топтың серкесі «кірпі» шаштыны музыканттарға жұмсады. Сосын бәрі орындарынан тұрып шағын алаңшаға барып билеуге кірісті. Әбден қызып алған олар жер тепкілеп билеуде, тек «кірпі» шаш қана шеткерілеу тұр.

Әмір Айнаштың әңгімесіне құлақ қоя отырып, мейрамханадағы басқа столдағыларды да асықпай шолып қарап шықты. Айнаштың айтатыны белгілі, кейінгі кезде шетелдердің біріне барып демалып қайтсақ қой, дегенді мұның құлағына құя алмай әуреленіп жүр. Шетелге барып қайтқан біреулердің әңгімелерін жыр ғып айтып, аузынан суы құриды. Түркияға, Қытайға барып-келіп жатқан саудадағы құрбыларының бірінің кезекті сапардан көріп қайтқандары жайлы бұған жырлап отыр. «Түбі осы Айнашты алып шетелдің біріне бірер аптаға қыдырып қайтқан да теріс емес-ау», деген ой біртіндеп мұның миына орныға бастады.

Кенет барменнің столы жақ апыр-топыр болды да қалды. Әмір жалт қарады да, солай қарай тұра ұмтылды. Барған бетте Диюдің ту сыртынан қапсыра құшақтап тырп еткізбей ұстап алған «кірпібас» дәуді құлақ шекеден қонжитты. Бұдан әлдеқайда ірі «кірпібас» абайсызда тиген гүрзідей ауыр соққыдан шайқалақтап кетті. Оның қолдары босаңсыған сәтте серпіле қимылдаған Дию де құрсаудан құтылып шықты да әлгінде өзінің бетінен былш еткізіп ұрып үлгерген қарсы алдындағы әлгі шулы топтың басшысын бассалды. Өзінен сәл кішірек, әрі қызу қарсыласын Дию алып ұрып астына басып, соққыны төпеледі.

«Кірпібас» қолындағы пышағымен Әмірді жасқай беріп басшысын жығып алып соғып жатқан Диюге қарай ұмтылды. Бұл қойнындағы пистолетін суырып алып төбеге қарай атып жібергенін өзі де сезбей қалды. Кенет шыққан оқ дауысы жұрттың бәрін селт еткізіп, «кірпібас» та қалт тоқтады.  Бұл серігіне «кеттік» деп ымдады да есікке қарай шегінді. Осының бәрі бірер минутта болғандықтан мейрамхананың күзетші-тәртіп орнатушы жігіттері енді келіп жетіп еді. Жағдайдың ушыққанын байқасымен Айнаш дереу даяшымен есептесіп есікке қарай жылыстаған. Оған ешкім көңіл аудармады. Жұрттың назары қарулы Әмірде болды. Ол есікке жақындағанда еңгезердей екі күзетші қарудан сескеніп жарыла жол берді. Бұлар жүгіре шыққан қалпы машиналарына отыра салып, оқиға болған жерден тезірек сытылып шыға берді.

Сөйтсе, Дию барменнің сөресіне бара бергенде әлгілердің билеп жүрген қыздарының бірімен байқаусызда соқтығысып қалады. Бұл кешірім сұрап бұрыла бергенде атамансымақтары бұны бір ұрады. Сөйтіп төбелес басталып кетеді.

Бұлар өздерімен төбелескендердің кім екенін анықтау үшін машинада келе жатып дереу Шурикке телефон шалды. Ол әдетінше «Қазақстан» қонақ үйінің мейрамханасында жүр екен. Өздері болған мейрамхананың адресін айтты да «Тез арада сонда жет, жаңа ғана біз сонда біреулермен төбелесіп қалдық, солардың кім екенін анықта, жұрт не деп жатқанын біл де хабарын жеткіз» деп тапсырды.

Көп өтпей Шурик біраз мәлімет жинап оралды. Мейрамхана күзетшілері де, басшылары да милиция шақырмапты. Бұлармен төбелескендердің басшысы «Мишуля» деген Стасқа жақын жүрген бір авторитеттің туысы, оның қасындағының бірі оққағары, екіншісі бизнесші екен. «Мишуля» «Милиция шақырмаңдар, ол екі «мамбетті» өзім тауып алып жазасын беремін, Алматыда тірі жүргізбеймін» деп біраз күшеніпті. Төбелестен соң мейрамханаға әпсәтте Стастың жігіттері ме, әлде соның ықпалындағы топтың адамдары ма екі шетелдік көлікпен жеті-сегіз жігіт жетіп келіп, ары-бері шапқылап, сосын «Мишуляны» достарымен ертіп қайтып кетіпті.

Әмір бұларды естігенде өздерінің етқызуымен ажал құша жаздағандарын ұқты. Тіпті қауіптің қара бұлты әзір сейілмесін де сезді. Өйткені, Стастың айналасында жүргендер оңай адамдар болмайды. Олар інісін сабатып қойып тыныш шыдап жүрмесі белгілі.

Ертеңнен бастап Алматыдағы сәл де болса «рэкеттігі» бар топтарды түгел сүзіп шығып, Мишуляны сабап, пистолетпен қоқиланып аспанға оқ атып қоқан-лоққы жасаған екеуді тауып жазаламай тоқтамайды. «Сенің жігіттерің емес пе?» деп Стастың адамдары бұған да шығуы мүмкін. Жігіттері емес бұның нақ өзі екенін білсе аямасы анық. «Бірақ, қорқатын дәнеме де жоқ. Ерегестіре берсе бір күні басқасын былай қойып, сол Стастың өзінен бастап қойдай бауыздап қырып тастап, қылмыс әлемінде айды аспанға бір-ақ шығарармын. Оның үстіне сол Стасыңның «законный вор» екені шүбәлі деген де сөз бар. Біреулер оншақты жыл бұрын Сібірдің бір түрмесінде, екінші біреулер еркіндікте жүргенде Сочиге барып «тәж кигізіліп» «вор» атаныпты, дейді. Үшінші бір өсекке сенсе ол екі рет сотталғанымен зонада ешқашан «честный арестант» болмаған, тек соңғы оншақты жылдан бері мықты беделі бар «авторитет» саналатын қылмыскерлерді жинап алып, солармен байланысын нығайтып, Алматыда өзі де «авторитет» атанып «ерегестерде» төрелік айтатын болыпты, деседі. Тіпті «законный вор» бола қалған күнде бүгінде ондайлардың өзінде де бұрынғыдай бедел жоқ. Оларды басқа жерді қайдам Қазақстанда құрметтеп, тыңдап жатқандар азайып кеткен. «Ермак» деген бір «законникті» әділетсіздігі үшін қарапайым бір қылмыскер өлтіріпті деген де сөз шыққан. Сондықтан, қылмыс әлемінде жунглидегідей заң, қасқырлық заң басым. Кім күшті, кім шешімді, кім айлалы сол тірі жүреді, соның беделі асып, сөзі тыңдалады», деген ойларға келген Әмір қаладан түнделетіп болса да шығып кетуді ойластырды.

Ол күткендей-ақ ертеңіне Стастың маңайындағылардың бірінің жігіттері Бекке келіп жолығып, кешегі төбелес жөнінде сұрастырыпты. Ұялы телефон арқылы осыны естігенде қалада қалмай таңға жуық жолға шығып кеткеніне қуанды. Ол жанына Диюді ертіп өз тобындағы Арқар деген лақап атты жігіттің алыстағы ауылына бірнеше күнге сейілдеп қайтпақ болып Алматыдан кетіп қалған. Өзінің Стастың адамдарынан қорыққанын сездірмей, Арқардың біраздан бері қонаққа шақырып жүргенін пайдаланып жүріп кеткен. Осылайша Стастан сытылып кеткенін сезді. Ашулы кезінде олардың қолына түскенде жандарын жаһаннамға жіберері анық еді.

Арқар Шымкенттің Созағынан, орта бойлы, шымыр, көселеу жігіт. Сөзінің тұздығы сияқты үнемі «Біз Созақтың арқары, көкең сузакский архар ғой» деп желпіне сөйлеуді ұнататын. Өзінің бұйралау шашы өсіп құлағын жапқанда, шынында да арқардың мүйізіне ұқсап-ақ кететін. Сонысына, өзінің сөзіне қарап алғаш «Сузакский архар» деп кейін «Арқар» атанып кеткен.

Жолда Әмірдің үйіне соғып шәй ішіп шыққан бұлар күн батпай-ақ қарт Қаратаудың бауырындағы Қозыбұлақ ауылына келіп жетті. Қой сойылып, Арқардың туыстары келгендерді құрақ ұшып қарсы алып, құрметтеп жатыр. Әмір мен Дию сараң сөйлейді, әңгімеші Арқардың өзі. Ол Әмірді өздері жұмыс істейтін Алматыдағы фирманың басшысы деп, Диюді соның көмекшісі етіп таныстырды. Әке-шешесі мен туыстарына ойдан шығарған фирма туралы сендіре айтқан ол сөзінің түйінінде «Әрі басшы, әрі сыйлы қонақтарға ауылды көрсетіп, таудан арқар атқызып, Шудан балық аулатып, Қызылкөлге қыдыртқалы келдім» деді. Сосын, немере туысы Сәбең деген алпыстардағы осы өңірдегі белгілі арқаршының бірі саналатын көкесіне арқар атуға апаруды өтініп қолқа салды.

Ол кісі осы өңірдегі танымал аңшы-арқаршы екен. Осы ауылдағы арқар атып алған аңшылардың ішіндегі көзі тірісі сол көрінеді. Оның ұстазы саналған Секең деген аңқұмар мұғалім бертінде дүниеден өтіпті де  енді сол ақсақалдың Нұрәли деген ұлы Сәбеңе шәкірт болып арқарға бірге шығып жүр екен. Сол күні арқар ату туралы біраз әңгіме айтылды. Арқарды атып алу оңай емес екен, кейде бірнеше күн, апта бойы аңдып, ізімен жүріп отырып бір арқарды зорға атып алады екен, кейде ол да жоқ.

Ертесіне бұлар тауға шығып арқар қарап көрмек болды. Сәбеңде ағылшын винчестерінен бастап оналтыншы калибрлі, қосауызды, кіші калибрлі дейсіз бе, мылтықтың бірнеше түрі бар екен. Бар керектерін сайлап алып Арқардың інісінің жекеменшік сары «уазигіне» отырып таяу жердегі тауды бетке алды.

Бір әнде «Қазақтың тауының бабасы» деп шырқалатын Қаратау биік-биік шоқылары сілемдене жалғасып жатқан, аралары терең құз-шатқал болып келетін биік тау екен. «Уазик» шатқалдың араларымен тау ішіне тереңдей ендеп кіріп барып тоқтады. Суы мөлдір, тіс жарардай суық тау бұлағының қасынан ошақ жасалып, мосы, шәйнектермен аңшыларға түстік әзірлеуге ауыл жігіттері кірісті де, бұл үшеуі Сәбеңе ілесіп биік шоқының басына шықты. Төменде тұрғанда тау оншалықты биік емес сияқты еді, басына көтерілген соң етектегі машина мен адамдар құмырсқадай болып көзге зорға шалынды. Қалада көлікпен жүріп денелерін май басып қалған үш жігіт алпыстағы аңшы шалға зорға ілесіп, шың басына жеткенде шаршап сілелері қатып, отыра кетті.

Сәбең арқаршы биікте тұрып айналасына дүрбі сала бастады. Әлден кейін күнбатыс жақ беттегі сілемдене созылған шоқылы белдерден қашықтауын нұсқап «ӘҺ, аруақ, жолдарың жеңіл екен, Саңғыл бабам қолдаса қанжығамыз майланар, бүгін. Қараңдаршы, әнебір құзар шыңды шоқының орта тұсындағы жартаста кеудесін кере желге тосып жас арқар тұр», деді. Бұлар жапатармағай дүрбілерін көздеріне тосып солай қарады. Тұғырлы тастың басында көлденеңдей қасқайып тұрған арқар кеше Созаққа келе жатқандағы асфальт жолдың жиегіндегі ақ тастан жасалған ескерткіш-арқардан айнымай қалыпты. Қимылдар емес, тас мүсіннен аумайды.

Сәбең:

-Балаларым, мен ық жағымен мына белден асып оқ жетер жерге жақындап көрейін. Сендер тура жүріп анау екінші шоқының басына шығып, сол жерден бақылаңдар. Шатқалдағы жел бағытын өзгертіп жібермесе болғаны, Жаратқан жар болсын делік, — деді де бүкшеңдеп төмен түсе бастады.

Әмір түнімен арқар ату туралы әңгімелерді есіне алып сағатына қарады. «Мына шыңды айналып жеткенше талай уақыт өтер, арқар солай тұра берер ме екен», деп ойлады. Бұлар да жылжыды. Бір қырдан асқан соң екі серігі қалыңқырай бастады да, бұл сыр берместен алға ұмтылды. Ақыры аңшы айтқан шоқының басына жетіп, дүрбісін салып арқарды іздеді. Тез тапты, ол қасқиып әлі тұр. Аңшы шатқалдардың арасына кіріп кетсе керек, көрінбеді. Арт жағына қарап еді, Дию мен Арқар екі шоқының арасындағы сайда еңкеңдеп жүр екен. «Бұлар не істегелі жүр, өздері» деп дүрбісімен қадала қарады. Диюдің қолында бір зат қараңдайды, не екенін ажырату қиын.

Бұл айналасына дүрбі салып ұзақ отырды. Арқарды анда-санда бір қарап қояды, ол міз бақпай тұр. Әлден уақытта тауды жаңғыртып мылтық даусы «шаңқ» етті де арқар жоғары қарай атылып барып төмендеу тасқа, одан әрі тастан-тасқа орғып секіріп жоқ болды. Алыста аңшы тұр, мылтығы иығында, не болғанын білмей дағдарып қалған. Бұл дереу арт жағына қарады. Төменде сайда екі серігі мылтықтарын кезеніп тізерлеп бірдеңені көздегелі жатыр. Бірден түсінді, солар екен атқан. Ерігіп бөтелке ме, қойдың қураған бассүйегі ме, бірдеңені атып көздеуден жарысып жатыр. Өздерінің аңда жүргенін, тауда дауыс жаңғырып, еселеніп шығатынын ұмытып кеткендей.

Бұлар осылайша сирек кездесетін бақыт – арқар етін жеуден қағылды. Сәбең қабағы қатулы «Уазик» жанына жиналған бұлармен салқын қоштасып, ұлын ертіп арқардың артынан кетті. Арқардың інісі:

-Көкем енді бірнеше күн тау-тасты кезіп сол арқарды ақыры атып әкеледі. Көптен таудан арқар кездестіре алмай жүр еді, мына арқарды таппай қайтпас, сірә, — деді.

Бұлар сәтсіз арқар атудан көңіл жұбату үшін бірнеше кекілік құс атып, саф ауада тамақ жеп, арақ ішіп ауылға кештетіп оралды.

Тауға шыққан күннің ертеңіне аяқтары салдырап, сан еттері ауырып, жүре алмай қалған қонақтарын Арқар көлікпен жазық далаға алып шығып ақбөкен атқызды. Одан кейінгі күндерде Шу өзеніне барып шомылып, балық аулады, қаз-үйрек атты.

Әмір Шу өзенінің бойындағы нар қамысты сонда көрді. Бертінге дейін сол ну қамысты дала жолбарысы мекен етіпті. Ол туралы мұнда талай қызық әңгімелерге қанды. Бір аптадай сейілдеген бұлар әбден рахаттанып, көңіл қоштары орнына келіп, тынығып қалды. Өздеріне осыншама құрмет көрсеткен ауыл адамдарына, Арқардың туыстарына алғыстарын айтып, өте ризашылықпен аттанды. Арқар ауылында тағы бірнеше күнге қалып қойды.

Бұлар Алматыға Жаңатас, Жамбылдатып жетті. Мұнда бәрі тыншыған сияқты. Мишуля Мәскеу жаққа кетіп қалыпты. Бек түрмеден шыққан қырықтардағы біреудің Әмір туралы сұрастырып жүргенін айтты. Бұлар оған тікелей жолықпастан сырттай бақылау орнатыпты. «Есік» қонақ үйінде жататын әлгі күнде таңертеңнен кешке дейін қаланы, базарларды аралап сенделуден басқа ештеңе де бітірмейтін көрінеді. Көтерме сауда базарындағы талдықорғандық бір жігітпен жолығып, әңгімелесіп қайтқанын көрген соң, ол жігіт туралы да сұрастырыпты. Сөйтсе талдықорғандық Абас атты жігіт бұдан жеті жылдай бұрын онымен Талдықорғанның «сизосында» бірге отырыпты. Абастың айтуына қарағанда әлгі адам тағы да сотталып таяуда зонадан шығыпты. Осындағы біраз криминалдарды білетін көрінеді. Үш рет сотталған, бәрінде де қаржылық махинациялар үшін отырған. Қылмыскерлер арасындағы лақап аты – «Бухгалтер» көрінеді. Өзі шынында да қаржы маманы болса керек, әйтеуір ақша жағында жұмыс істеген, дейді. Бұл жоқтағы басты жаңалық осы екен.

Әмір қанша ойланғанымен Бухгалтер деген «зекті» есіне түсіре алмады да, мүмкін Кубаның жіберген адамы болар, деп тұжырды. Өйткені, бұл өз тобының тапқан ақшасын түгелге жуық жігіттеріне үлестіріп береді. Қала ішінен екі қабатты үй сатып алды, басқа нәрселерге жұмсады, әйтеуір шашуда. Бірақ, «ортақ қалта» үшін қажет кезде ақша бермей қалған емес. Сонда да Куба қаржы мәселесін реттесін, деп қаржы маманын көмекке жіберген болар. «Не де болса шақырып алып сөйлескенім жөн» деген шешімге келген ол қонақ үйге екі жігітін жіберіп әлгі өзін іздеушіні алдырды.

Бухгалтер орта бойлыдан да төмендеу келген жұқа, жымқырылған ерінді, шүңірек көз, татар шатыс біреу екен. Бұл оңаша отырып әңгімелесті. Ойлағынындай-ақ Кубадан сәлем алып келіпті. «Енді бірнеше айдан соң оның өзі де еркіндікке шығады. Осында келемін, деді. Мені өзіңе қаржылық мәселелеріне көмектес, деп жіберді», деді ол дәл бір жолдамамен жұмысқа тұруға келген мамандай. Әмір ойланып қалды.

Шындығында да, бұлар аздап рахатын көріп, оңды-солды шашып жүргендері болмаса түсіп жатқан ақшаның көзін тауып жұмсауды білмей жүрген жайлары бар сияқты. Бұлар әке-шешелеріне, бауырларына аздап қаржылай көмектесіп, шетелдік көлік мініп, қыз-қырқынмен қымбат мейрамханалар мен сауналарда сайран құрғандарына мәз болып жүр екен.

Бухгалтер кезінде институт бітірген дипломды қаржыгер. Талдықорғанның бір ірі мекемесінде «басбух» болып жүріп ірі сомада ақша жеп қойғаны үшін Ю. Андроповтың компартия басшылығына келіп жаппай қатаң тәртіп орнату науқаны кезінде алғаш сотталыпты. Одан соң қайта құру кезеңінде қайта атқа мініп, ірі бір қойманы меңгеріпті. Вагондап «жеген» сабазың жекешелендіру кезінде қайта құрықталып, сотталыпты. Одан кейін бірге жеген бір әкім сыбайласы жемқорлығы ашыла бастағанда бұны құрбан етіп ұстатып, бәрін осының мойнына іліп үшінші рет сотталған. Бірақ, көп отырмай еркіндікке шыққан беті екен.

Түйені түгімен жұтқан мынадай «маманның» өзін де алдап кетуі мүмкін екенін білсе де, Әмір оны уақытша қасында қалдырып көрмек болды. Екінші жағынан Кубадан келгені рас болса, алдай қоймас, деп сенді.

Бухгалтер бірден белсенділік танытып Әмірге ақшадан ақша туғызудың бірнеше жолдарын ұсынды. Оның бәрі де қызықтырғанымен бұл ең майдасынан, шығынды көп талап етпейтінінен бастауды жөн санады. Сөйтіп бұлар құрған шағын кәсіпорын қаланың бірнеше жерінен валюта айырбастау бекеттерін ашты. Айырбас бекеттері жұмысқа кірісер-кіріспестен оларға қорғаныш болғысы келгендер де жетті. Бұлар ондайларды орнына қойып, тәубесіне келтіріп, бұл бекеттердің қожайынының осал адам еместігін көрсетті. Бәрі осымен біткен шығар, деп көңілдері орныға бергенде «финанстық рэкеттер» жетті. Ондайлардың қалада ірі үш тобы бар болып шықты. Айырбас бекеті қалыпты жұмыс істеуі үшін, яғни шетел валютасын тиімді бағамен сатып алу үшін әлгілерге тиесілі төлемін төлеп тұру қажет екен. Әйтпесе, олар шетел валютасын сатып алатын барлық жолдарды бекітіп, қымбаттатып, қысымға алып, банкрот етіп жіберулері де мүмкін.

Әмір сыпайы киініп, сызылып қалған олардың мұндай бопсалауларына көнгісі келмеді. Мәселені басқаша шешіп, күш, қару қолданудан да тайынбақ емес еді. Бухгалтер оны тежеп, райынан қайтарып, финанстық мафияның мықтысымен келісімге келуге үгіттеді. Өйткені, олар үкімет пен құқық қорғау орындарымен тонның ішкі бауындай бірігіп кеткені сондай, бұларды жоқ қылып жіберулері де ықтимал екендігін түсіндірді.

Әмір басты көп қатырмай валюта саудасын біржолата қоймақ болған, бірақ Бухгалтері тағы да бұл істің пайдалылығын дәлелдеп, райынан қайтарды. Шынында да, көп ұзамай бұлар доллардың дәмін дұрыстап тата бастады. Бухгалтер келгенге дейін қолдарына ұстағандары көбінесе теңге еді, доллармен сирек жұмыс істейтін. Енді жігіттері түгелдей доллармен жүретін болды. Доллар Бухгалтер келгеннен кейін үйреншікті нәрсеге айналғандықтан жігіттері ойын-шыны аралас оны «Дядя Доллар» — Доллар көке» атап кетті. Сөйтіп біртіндеп оның Бухгалтер аты ұмытылып, «Доллар көке» атанды.

Сол «көкелері» келгелі бұлардың жағдайы жақсара бастады. Ол ортақ қаржыға біртіндеп иелік еткенімен, Әмірге қағаздарын әкеліп қаржы айналымы жөнінде кәдімгідей есеп беріп отырады. Стасқа қарасты деген үлкен бір қойманы сатып алу жөнінде ұсыныс айтып, сол қойманы жалға беру арқылы шаш-етектен пайда табамыз, деп қылқылдап қоймады. Ақыры «қойманы сатып алып, «екіжақты бухгалтериямен» үкіметке сездірмей күреп ақша табамыз», деп бұны тағы қомақты ақша шығаруға көндірді. Бәрін заңды түрде құжаттадым, деген Доллар көке қойманың бас меңгерушісі етіп бұрынғы әйелді қалдырды. Ол бұрынғы қожайынның кезінде де сол жұмысты атқарған екен, қойма жұмысын жетік біледі, оған қандай қожайынға жұмыс істесе де бәрібір, оны орнында қалдырудан біз ұтамыз, деп бұны иландырғандай болды.

Әмірдің көңіл түкпірінде бір күдік бас көтеріп келе жатты. Стастың адамдары пайдасы мол қоймасын неге сатты? Доллар көке неге меңгеруші әйел Сарадан айрылғысы келмейді? Әлде бұлар басқа бір зымияндық ойынды бастады ма? Мүмкін бұл екеуі «екіжақты» емес «үшжақты» бухгалтерия жүргізіп ортадан өздері майшелпекке бөгіп қалмақ па? Осындай нешетүрлі күдікті сұрақтар көңілін алаңдатқанымен Әмір ешкімге сыр бермеді. Оның үстіне Доллар көке келгелі бірнеше айдың ішінде бұлардың жиналып, шетінен жаратылып кетіп жатқан бос қаржылары айналысқа түсіп, жалпы есебін шығарғанда әжептеуір қомақтылана бастаған сияқты.

Әмір өзінің шоферлықтан басқа оқу оқымағанына өкінді. Өмірдің қай саласында да білімсіз, түсінігі жан-жақты болмаған адамға қиын екен. Есіне есеп пәнінен сабақ берген мұғалімі Тәкімнің сөзі түсті. Жоғарғы кластарға сабақ берген сол мұғалімі оқушылар сабақты білмей, немесе ұғып алуға құлықсыз болғанда біраз жекіріп ұрсып алып «Әй, миғұла! Сабақты нашар оқығандар қойшы болып та күн көріп жүр ғой, деп ойлайтын шығарсың. Сол қойшылар есеп-қисапты дұрыс білмегендіктен қаншама ақысы кетіп, көрінгенге жем болып жүргенін білмейсіңдер ғой, сендер. Әй, ең аяғы ұры-қары, қарақшыға да білім, оның ішінде математика әбден қажет. Әйтпесе, ол тонап алған асыл заты мен ақшасын қалай есептемек, соны неге ойламайсыңдар!? – деп шыж-быж болып, күйіп-пісетін. Мұғалімнің сол айтқандары рас болып шықты. Бүгінде бұл қолындағы ақшасын толық есептеп, қаншасы қайда, не үшін кетіп жатқанын, қаншасы қайдан, қалай көбейіп жатқанын біле бермейді. Сосын амал жоқ, басы істейтін біреулерге сенуге мәжбүр. Ертеңгі күні ол сенгені аузын аңқитып алдап кетсе де шарасыз, өйткені білімсіз.

Осылайша қаржы мәселесі миын қатырып, арты қалай болар екен, деп жүргенде көп ұзамай қоймасы тоналды. Екі кештің арасында бұның үйіне ентігіп жаушы жетті. Соның айтуынша ол қойма аузындағы қақпа күзетшісін ауыстыруға барса қойма ауласының қақпасы да, күзетшінің үйшігінің есігі де айқара ашық. Байлаулы жатқан күзетшінің аузына тығылған шүберекті алып, қолын шешкенде оның айтуынша бетперделі бірнеше жігіт тұтқиылдан басып кіріп, хабар беруге мұршасын келтірмей ұрып жығып, байлап тастапты. Күзетшіні ауыстыруға барған жігіт жаралыны тастай салып қоймаға жүгіріп жеткен. Әдетінше кешке дейін қоймада болатын бас қоймашы Сара да өз кеңсесінде байлаулы екен. Оның да аузына шүберек тығып, креслосына байлап кетіпті. Бұрышта тұратын үлкен шкаф-сейф төңкеріліп, аузы ашық жатыр. Байлаудан босатқан соң бас қоймашы мұны осында дереу хабарлауға жұмсапты. Машинамен жеткен беті осы екен, өйткені, күзетшінің рациясын да, Сараның телефонын да ұрылар алып кетіпті.

Әмір оның айтқандарын тыңдап болысымен әрқашанда қасында жүретін Диюге иек қақты. Бұлар қоймаға келгенде Бек бастаған жігіттері де осында екен. Сара көзінен сорасы ағып, бұның алдынан кемсеңдеп шығып болған жайды баяндады. Қасынан тоқтамай өтіп бара жатқан Әмірдің соңынан қалмай ілесе жүріп сөйлеп келеді. Сараның айтуынша қара бетперделі бірнеше адам мұның кеңсесіне кіріп келіп мұны байлап, телефонды сындырып, сейфтің кілтін талап еткен. Сейфтің кілтін мұның қалтасынан алып барлық жиналған қаржыны сыпырып алған. Бір клиенттің бүгін ғана қоймаға уақытша сақтауға түсірген бірнеше жүз жәшік армян конягін поддондарында тұрған жерінен өз машиналарына тиеп әкеткен. Ауладағы үлкен жүк машинасын қорабындағы жүгімен қоса айдап әкеткен. Ташкенттен күні кеше жеткізілген апельсинді де түк қалдырмай әкеткен.

Қарап тұрса, тонаушылар үлкен шығынға душар етіпті. Доллар көке кеше ғана үш күнге Талдықорғанға сұранып кеткен еді. Қақпадан қанша машина өткенін көрмегенімен күзетші жүк машиналарының гүрілін естігенін, ауладағы үш жүк машинасының екеуі жоқтығын айтты. Бірақ ешкім де тонаушылардың бірде-бірін сипаттай алмады, қарулары бар-жоғын да білмейді.

Әмір ұрланған екі жүк машинасының маркасы мен түр-түсін, нөмірлерін, басқа да ерекшеліктерін суреттеп беріп жігіттерін Алматыдан әр тарапқа шығатын жолдардың бәрімен қуғынға жіберді. Ол қуғыншылар реті келсе қаладан шыға берістегі МАИ бекеттерінен әлгіндей жүк машиналары туралы мәліметтер жинауы керек. Сол сияқты Алматыға кіріп келе жатқан автокөліктерді тоқтатып, солардың жүргізушілерінен қарсы бағытқа кетіп бара жатқан жоғарыдағыдай жүк машиналарын көрген-көрмегендерін сұрастыруды да тапсырды. Осылайша барлық бағыт бойынша жігіттері екі-үшеуден бөлініп іске кірісіп кетті.

Алғашқы екі-үш сағатта ондай жүк машиналарын көргендер болмады. Түн ортасы таянғанда Алматыға солтүстік жағынан келіп кірген жеңіл машинадағы қыз бен жігіт осыдан екі сағат бұрын Алматы — Қарағанды тас жолымен қарсы бағытқа қарай кетіп бара жатқан түсі бұлар сипаттағандай екі жүк машинасын кездестіргендерін айтты. Ол екі машина бұлар іздеген машиналар болғанның өзінде одан бері тағы төрт сағаттық жерге ұзап кеткенін ұқты. Енді оларға қуып жету қиын. Қарағандыға соқпай Екібастұз, Павлодар арқылы кетуі де мүмкін. Болмаса Жезқазған, Арқалық бағытына қарай бұрылып кетулері де ықтимал.

Әмірдің басы қатты, қандай шешім қабылдарын білмеді. Кейінгі кезде өзін де тобын да бір бәле айналдырып алғанын ерекше бір түйсігімен сезіне отырып, қойманы тонауға, мұның меншігіне қол сұғуға кімнің батылы барды екен, деп ойлады. Және бұның барлығының жәй сәйкестік, жәй жолсыздық емесін де түйсінді. «Әттең, білсем, кім болса да өз қолыммен атып өлтірер едім, қолым қалтырамас еді, әттең!» деп кіжіне күбірлеген ол жігіттерін кері қайтарды.

Доллар көкенің ұялы телефоны өшірулі, таптырмады. Заты ұрланған тауар иелеріне үш күннің ішінде не тауарын толық қайтаруға, не үстіне айыбын қосып ақшалай сомасын төлеуге уәде берді. Сол күндер ішінде жиналған барлық сомасына валюта айырбастағыштарын сатуға қойып, түскен қаржыны қосып ұрланған бүкіл жүктің құнын орнына келтірді. Бір тәуірі жүк пен машина иелері де өздері сияқты үкімет заңына, полиция қызметіне жүгінбейтіндер еді. Олар бір күнде барлық жиған-тергендерінен айрылған бұларды мүсіркей тұрып өздеріне тиесілі қаржыларын толық өндіріп алып жөндеріне кетті.

Сол күні Доллар көке де кештетіп жетті. Бұл қойма тоналғаннан кейінгі үшінші күннің кеші еді. Әмір барын төлеп құтылып, бірақ қаржыдан сымпиып отырған. Оларға төлемеуге болмайтын еді. Келісілген үш күнде үлгермесе «есептегіш» айналып, қарыз өсе бастайды. Өйткені, олардың артында Алматы мен Тәшкеннің ірі мафиялары тұрған. Алматыдағылардың арасында Стас та бар. Ол мафиялар үшін әлгі екі машина жүктің жоғалуы мүмкін шыбын шаққандай болмағанымен, Әмірдің жаңадан көтеріліп келе жатқан шағын тобы үшін соның өзі оңайға түспеді, ойсыратып кетті.

Жігіттердің біразы жүнжіп, кейбіреулері сырғақтауға де бейімделе бастағандай. Бірақ, бандыдағылардың бәрі де бұдан қатты қорқатын, сондықтан ешкім ашық әңгіме айта алмады. Бірақ, өз араларында күбір-сыбыр шыға бастағанын бұл сезді.

Сөйтіп жүргенде бұның тобындағы есірткі сатумен айналысатын жігіттердің бірі бір хабар әкелді. Оның өзінің тұрақты клиенттері болып жүрген екі-үш жас жігіттің өзара сөздерінен, олардың таяуда қойма тонауға қатысып, әжептеуір ақша тапқандары жөніндегі әңгімесін естіп қалыпты. Әмір мына хабарға әрі таңданып, әрі қатты ойланып қалды. «Сонда мені жас нашақор боқмұрындар тобы тонағаны ма? Мүмкін оларға қойманы тонауды ұйымдастырған біреулер бар шығар? Олар біреулердің тапсырысын орындаушылар болуы да мүмкін. Қалай болғанда да, әлгі екеуін алдырып анығына көз жеткізу керек» осы ойға бекіген ол жігіттерін сол нашақорларды тауып, ешкімге сездірмей осында әкелуді тапсырды.

Әмір ол екеуін біраз қысқаннан кейін-ақ, олар қойма тонауға қалай қатысқандарын айтып берді. Бұлардың «притондарына» таяуда сақал-мұрты қап-қара, өзі сарылау, көкшіл шүңірек көзді арықша кісі келіп бұлардың басшысы саналатын Жумамен сөйлескен көрінеді. Ол адам кетісімен Жума мен Гоша бұларды жинап алып оңай жерден ақша табуға ұсыныс түскенін айтады. Сонымен келісілген мерзімде бұлар екі машинамен қоймаға келіп, беттеріне бетперде киіп алып, жалғыз күзетшіні ұрып-соғып байлап тастайды, қоймашы әйелді де сөйтеді. Сосын сақалдымен жасалған келісімге сәйкес сейфтегі шамалы ақшаны тонап алып, оған екі жәшік мандарин мен бір жәшік арақты қосып машиналарына тиеп алып тайып тұрады. Атамандары қойма тонауға қатысқандардың әрқайсысына елу мың теңгеден үлестіріп, арақты бірге ішіпті. Содан кейін қарасақалдыны бұлар көрмеген, екеуінің білетіні осы ғана. Әлгі екеуінен Жума мен Гошаны қалай табуға болатыны біліп алып, босатып қоя берді.

Жума мен Гоша дегендер алғашқы екеуіндей емес қыңырлау болып шықты. Олар алғаш тіпті менсінбей, «Бізге түк те істей алмайсыңдар, көкелеріміз полицияда істейді, қажет болса өздеріңді жауып қоятын етеміз» деп шіренді. Бұрын солай талай жерден құтылып жүрген ол екеуі бұл жолы кімнің қолына түскенін әлі білмей тұр еді.

Әмір жиырмалардағы бұл екі жігітке сүзе қарап алды да қасындағы Бекке иек қақты. Ол жігіттерімен әкелері дөкей нашақорларды жертөлеге апарып қараңғы, сыз жерге қамап тастады. Ұялы телефондары мен бірнеше доза есірткілері мұның суырмасында жатыр. Бұл жігіттеріне нашақорлар өлердегі сөзін айтып есірткі сұрап әбден жалбарынған кезде өзіне әкелуді тапсырып кетіп қалды. Жігіттерінің анықтауынша Жума дегеннің әкесі полиция майоры, Гошаның әкесі әкімшілікте істейді екен. Бұлар Биса деген бозбаланың пәтерін нашақорлардың ұясына айналдырғанына бірнеше ай болыпты.

Мұны Әмірге көз алдары көгеріп, терлеп-тепшіп, қалшылдай-дірілдей отырып Жума мен Гоша жарыса айтып берді. Олар бір доза наша үшін бәріне де даяр еді. Бір-бір доза есірткіден соң екеуі қоймаға қалай шабуыл жасағандарын тәптіштеп тұрып айтып берді. Гоша бұлар қоймадан алыстай бергенде қойма қақпасынан екі жүк машинасының шығып келе жатқанын байқағанын да қосып қойды. Бұл екеуі қарасақалдыны қойма тонардағы әңгімеден бұрын да кейін де көрмепті.

Бұл екеуін екі күннен бері әке-шешелерінің іздемегеніне таң қалды. Тек бірнеше жігіт пен қыз бұлардың ұялы телефондарына шығып есірткі дозасын сұрады. Іздеушісі жоқ екеуінің көзін жойып жіберсе де боларын білгенімен табиғатында өте қажет жағдайда болмаса адам өлтіруді қаламайтын Әмір ұялы телефондарын қайтарып беріп, көздерін байлатып қаланың екінші шетіне апартып тастады.

Алты нашақорға үш жүз мыңдайын тонатып, өздері миллиондаған теңгесін қағып кеткендердің кімдер екенін Әмір таба алмай сарсаңға түсті. Сол қоймаға қатысты, күзетте болған өз жігіттерін сырттай бақылауға алуды сенімді адамдарына тапсырды. Ұры алыстан емес, өз араларынан шыққаны анық. Доллар көке мен бас қоймашы да бақылауға алынды.

Бұлардың тобындағы жігіттердің арасында өздерін сырттай аңду барын сезгендері де байқалды. Бұлай жалғаса берсе топтарындағы бір-біріне деген сенімсіздік, күдікшілдік бел алып кетуі мүмкін. Онда бұның тобы көп ұзамай ішінен іріп құриды, ыдырап кетеді, деген сөз. Енді аңдуды тоқтатуды ойлап жүргенде Доллар көкенің тонауға қатысы барлығы жөнінде мәлімет түсті. Оны аңдумен айналысқан Арқар көпке дейін ілік таба алмай жүрген. Бір таңданарлығы ол үйінде кабельді телефоны, қалтасында ұялы телефон бола тұра үйінен бір көшедей жердегі телефон-автоматтан келіп жиі сөйлесетінін байқаған Арқар кейінгі кезде өздерінде пайда болған жасырын тыңдау құралдарының бірі – шағын «қоңызшаны» әлгі автомат-телефонға қыстырады. Соның арқасында Доллар көкенің әлдекімдерге бұлардың қоймасын сыртынан сатпақ болып жүргенін, Сараға қоймадағы сақтауға қойылған жүктердің кейбірін жалған құжатпен басқа біреулерге артып беруді тапсырғанын біледі.

Әмір мұны білгенде жынданып кете жаздады. Доллар көкенің о бастан-ақ өзінің қаржы мәселесінде мақаулығын біліп, бүкіл жиған-тергенін сыпырып алуды ойлаған алаяқ екенін түсінгендей болды. Сара соның сыбайласы. Бірақ, бұл Кубаны қайдан біледі? Ертеңгі күні Куба түрмеден шыққан соң оны тауып аларын білмегені ме, сонда? Әлде одан да мықты біреуді арқаланып істеп жүр ме? Қандай оймен істесе де мұның тобын банкрот етіп, быт-шытын шығарып ыдыратуды, түгін қалдырмай тонап алуды ойластырған біреулер болды бұлар.

Доллар көкеге қарсы қандай әрекет жасауды ойластыруға кіріскен Әмір оның қойманы жалған құжаттармен бұған өтірік сатқанын, іс жүзінде бәрі бұрынғыша солардың өз иелігінде қалғанын анықтады. Қоймадағы сақтаулы тұрған жұрттың барлық нәрсесін жасырын сатып жіберіп Әмірді соларға қарыз етіп, ал қойманы басқа адамдарға сатып тайып кетпек болып жатқандары анықталды. Неше алуан алаяқтар талай «авторитеттердің» сеніміне кіріп сан соқтырып алдап кеткені туралы естіп жүр ғой, бірақ өзін дәл осылай жас баладай ашықтан-ашық алдап, тонап кетуге біреудің батылы барады, деп еш ойламапты.

Әмірдің қаны басына шапқанымен ешкімге сыр білдірмеді. Ең сенімді үш-төрт жігітін шақырып алып Доллар көкені бұлардан тығып қойған ақшасымен қоса қалай қолға түсіруді ойластырды. Ертесіне оны шақыртты. Доллар көке есіктен қипақтай келіп кірді.

• Оңаша шақырғаным, әнеукүнгі ұсынысың не болды? Менің тапсырмамды не істедің? – деп сұраулы жүзбен қарады. Ол болса әлденеге қуанып кеткендей қутыңдап сөйлей жөнелді.
• Әрине, Алматыда банк алу оңай емес, бірақ мен қала шетіне қарай орналасқан шағын банкті біраз зерттеп білдім. Онда ақша онша қомақты емес, есесіне күзеті әлсіз, полициядан жасырынып үлгеруге де уақыт жетеді. Ол жаңа банктің әзірге мықты «қорғаушысы» да жоқ, ең тиімді вариант. Жігіттерді осындай іске шығарайық деп жүргенім де осы ғой, — деп бұған қарады. Әмір  «Жігіттер тәжірибесіз, сенімді бірнеше жігітпен бұл іске өзім бармасам болмас», деп банк тонаудың жоспарын ақылдасты..

Келіскен күні Әмір жігіттерімен банк тонауға кетісімен Доллар көке қоймадағы Сараға телефон соғып, үйіне барып бір дипломатпен қайта шықты да үйреншікті телефон-автоматқа барып полицияны теріп «Пәлен банкті онбес минуттан соң қарулы топ тонайды, бұл анық мәлімет, қапы қалмаңдар» деп телефон тұтқасын орнына қойып, көңілі жайланғандай ширақ басып барып көлігіне мініп жүріп кетті. Машинасын қойманың ауласындағы Сараның кеңсесінің алдына жетіп бір-ақ тоқтатты да ішке кірді.

Креслода отырған адамды көргенде көзі бақырайып шошына артқа шегінді. Бірақ арқасына мылтықтың суық ұңғысы тірелгенде тоқтады. Бөлме ортасындағы креслода Әмір отыр еді шалқайып. Ол әлгінде жігіттерін алып банкке кеткенімен өздерінің жасырын жоспарына сай әрекет етіп, Доллар көкенің ізін баққан. Ол қоймадан кетісімен бұлар осында келіп Сараны қолға алған. Ол Доллар көкенің қазір қайтып келетінін айтып берген. Сонда да оның соңынан аңдуды жалғастырған. Ол  алдамапты, бір дипломат ақшамен тез оралды.

Доллар көке арқасына мылтық аузы батса да шалқайып Қара Әмірден бір тұтам болса да қашықтағысы келгендей тыпырлауда. Шегір көздері шатынап барып, дем жетпегендей алқымының түймесін ағытқан оның маңдайынан жіпсіп шыққан тер моншақтары жылтырап көрінді. Өзі қимылдаса құлап түсердей ыңғайсыз қалыпта тұрып қалды. Креслодағы Әмірге тіке қарауға дәті шыдамай, оның аяғының ұшына мөлиіп қарап тұр.

Әмір оған тесірейе қарап кірпік қақпай біраз отырды да «екеуін де машинаға салыңдар» деді. Иығы қушиып, сүмірейіп қалған Доллар көкені байлап-матап, байлаулы Сара екеуін сыртқа шығарды. Екі жеңіл машина зулаған қалпы қаланың шетіне шыға тас жолдан бұрылып Сорбұлақтың оңашалау жағалауына жетіп тоқтады. Байлаулы екеуін жүксалғыштан шығарып ауыздарындағы шүберектерін алып қатар тұрғызды. Ымырт үйіріліп көз байлана бастаған кездегі сасық көлшіктің ұсқыны сұсты, бір суықтық сезіледі.

Әмір асықпай әлгілердің қасына келді. Сара самбырлап көзінен жасы сорғалай:

• Мынау, осы кінәлі бәріне. Кешір мені, Стас пен мына қақбастың арбауына алданып қалдым. Бұлар мені қорқытты, әйтпесе менің бұл іске еш қатысым жоқ. Мынаның бұйрығын орындаушы ғанамын, кешір. Кешіре гөр, жанымды өзіме қия гөр, өлтірмеші-і-і м-е-н-і… – деп сөзінің соңын аяқтамай еңіреп тізерлей кетті. Аяғының астында бүкшиіп еңіреген әйелге көңіл бөлместен Доллар көкеге қабағын түйе қараған Әмір «Сен не айтасың?» деді тістене сөйлеп, өзін-өзі әзер ұстап.
• Құдай біледі, мен емес бұл былықты бастаған. Былтыр мейрамханада «Мишуляны» сабаған сендер екендеріңді артынан Стас ақыры білген. Ол шу жасамай, басқа әдіспен жазалау үшін тобыңа бізді жіберді. Стас жаңадан пайда болған топтарды арасына адамын жіберіп, біртіндеп өзіне кіріптар етіп алады, не ыдыратып, тонап тоз-тоздарын шығаруға күш салады. Сені тонаушы да сол, мен жәй ғана орындаушымын, ол үшін алар үлесім де болмашы, — деді Доллар көке мүләйімсіп.
• Болмашы үлесің бір дипломат ақша болса, аз екен. Ал қойма Стастікі деп едің, сенің атыңда екен ғой, әрі маған өтірік сатыпсың, әлі күнге дейін заң бойынша сенің атыңда.
• Қойманың шын қожайыны Стас, мен «көзалдаушымын». Егер тірі қалдырсаң бір сағаттың ішінде сол қойманы сенің атыңа, не қалаған адамыңның атына аударып берейін.

Онсыз да қойманы өздеріне заңды түрде аударып алған соң ғана өлтіруді ойластырып тұрған Әмір «Доллар көкені көлікке отырғызыңдар, Сараны Сорбұлаққа батырыңдар» деді. Жігіттері Сараны өлтіріп, мойнына тас байлап сасық көлге батырды. Машинада осыны көріп отырған Доллар көке қалш-қалш етеді. Ол мана қоймада Әмірдің түтіккен түрін көргенде-ақ өлген екенмін деп ойлаған. Бірақ енді жанын сол қоймасына айырбастап алып қаларлық үміт пайда болды. Екінші жағынан қойманы алып алған соң өлтіріп тастаулары да мүмкін. Бірақ, бірер күнде Стас мұны іздей бастауға тиіс Үмітсіз шайтан, соңғы мүмкіндікке дейін пайдаланып қалуы керек, тірі қалар, кім біледі.

Ертесіне қойманы сату-сатып алу мәселесін толық бітіріп, жігіттеріне қойманы басқа біреулерге тез сатуды тапсырған Әмір «Доллар көке мен қоймашыны сұрағандар болса басшыларымызбен бірге кеткен, қашан ораларын білмейміз, деңдер» деді де машинамен кешегі бағытқа бет алды. Доллар көке «екі кештің арасында қайда апармақ?» деп елегзи бастады. Алда отырған Әмір оған бұрылмастан жайбарақат үнмен:

• Стастың апартаменті қайда? – деді. Үміт оты қайта тұтанғандай болған Доллар көке бәрін тәптіштеп айтып берді де машина рөліндегі Диюға қарады. Мен айтқан адреске қарай бұршы машинаны, дегендей жалынышты көзқарас еді онысы. Дию қасындағы басшысына қарады.
• Алдымен Сорбұлаққа тарт, мынаны Сарасына табыстырайық, — деді Әмір. Қазақша айтылған сөзден «Сорбұлақ пен Сараны» ұққан Доллар көке ышқынып кетті. Бірақ екі жағындағы Бек пен Арқар тырп еткізбеді. Көзі алиып, бет-жүзі долырып көгеріп, тамырлары білеуленіп кеткен ол тыпырлай берді. Үрейден бе, шарасыздықтың ызасынан ба, сөйлей алмай қырылдап, бұлқынумен болды. Сасық көлшіктің басына келген соң машинадан түсірісімен тұра қашты. Бек екі аттатпай аяғынан қағып қалып жалпасынан түсірді. Етпетінен құлаған ол қимылсыз сәл жатып сосын екі иығы бүлкілдеп, қорсылдағандай дыбыс шығарып, еңкілдеп жылады. Серіктерінің қай-қайсы да бұйрық берсе ананы өлтірерін біліп тұрса да Әмір өзі қойнынан дыбыс тұншықтырғышы бар пистолетті суырып алып, бетімен жер сүзе өзіне қарай еңбектеп келе жатқан Доллар көкені атып салды. Басынан тиген оқтан «селк» еткендей серпіліп барып қимылсыз қалды. Өзі де, жігіттері де сонша жерден келгенде бәрі осылай тез біте қалғанына ыңғайсызданғандай үнсіз көлікке мінді.

Бұлар қалаға оралып үйге таянғанда Қара Әмірдің жүрегі әлденеге «зырқ» ете қалды. Бір жамандықты сезгендей жүрегі шаншып өткен ол анадайдан көрінген екі қабат үйінің екінші қабатындағы кабинетінде шам жарығы жылт еткенін байқап қалып көлікті тоқтатты. Бұл жоқта ол бөлмеге ешкім кірмейтін, оның үстіне Айнаш бірнеше күнге ауылына қыдырып кеткен. Сонда бұның бөлмесіндегі кім? Стастың «гориллалары» шынымен-ақ келіп жеткені ме? Мұның күзеттегі жігіттерін қырып салып, үйдің астан-кестеңін шығарып жатқаны ма? Доллар көке мен Сара Стастың атын жамылып бір дипломат ақшамен мұның аузын ұрып бір жағына тайып тұрмақ болған болар деген ой қате сияқты. Олар шынымен-ақ Стастың тапсырмасын орындаушылар болды. Ол екеуі бүгін кешке дейін оралмаған соң, Стас бұның үйіне баскесерлерін жіберген тәрізді. Енді не істеу керек?

Жігіттерімен қысқа ғана кеңесіп, қаруларын ыңғайлап алып басқа көше жағынан үйге жақындады. Аулада бөтен джип тұр, оның руліндегіні Дию артынан келіп мойнын бұрап үнін өшірді. Бірінші қабатта мұның екі жігітінің қанға малшынған денесі жатыр. Шабуылды күтпей, бейқам отырғанда атып өлтірген сияқты. Үшінші жігіті қақпаны ашуға барып, сол жерде жан тапсырған болар.

Әмір серіктерімен ымдаса түсінісіп, бәрі сақ басып баяу екінші қабатқа көтеріліп келе жатыр. Екінші қабатқа жеткен кезде дәл алдынан, бүйірдегі әжетхана есігінен еңгезердей біреу шыға келді. Бұл дыбыссыз пистолетімен басын көздеп атып қалды. Оның басы кегжең етіп теңселіп тұрды да бұған қарай қисая берді. Бұл өлі денені құшақтай алып  ақырын ғана жерге жатқызды. Сосын шамы жанып тұрған екі бөлмеге екіден бөлініп бір мезетте лап қойды.

Бұл Дию екеуі кірген бетте іштегі жалғыз адамға бассалып, екі-үш соққымен сұлатып салды. Көрші бөлмеге шабуылдаған Бек пен Арқар есікке таяу тұрғанын соғып құлатқанымен төр жақтағысын атуға мәжбүр болды. Оны кеуде тұсынан атқан Бектің пистолетінде дыбыс тұншықтырғыш жоқ еді, оқтың даусы ауаны қақ жарып «шаңқ» ете қалды. Қолға түскен екеудің қолын байлап бірінші қабатқа түсіріп жауап ала бастады. Арқар мен Бек сыртқы қақпаны жауып, күзетуге тысқа кетті де, бұлар әлгілерді қанша қинап-соққандарымен олар қасарысып мандытып жауап бермеді. Қайта арасында бұларға тістене айбат шегіп, қоқан-лоққы көрсеткісі келді. Шикіл сарысы:

-Фраерлер, сендерге хана, кімге қарсы шығып, кімнің жігіттерін өлтіргендеріңді білесіңдер ме? Бітті, Альфа сендерді жерге кіріп кетсеңдер де табады. Сосын, ой, аяусыз жазалайды, ой, қинайды-ау, қинайды, — деп өзі аузындағы қанын сынған тісімен қоса түкіріп жатыр.

Әмір бұлардың Стастың майындағылардың емес, тікелей өзінің «баскесерлері» екенін түсінді. Альфа деген Стастың баскесерлерінің басшысы екенін бұл біледі. Ол КСРО-ның «Альфа» аталатын арнаулы отрядында қызмет еткен, Ауғанстан үкіметін төңкеріп Наджибулланы өкімет басына әкелуге қатысқан жалдамалы баскесердің бірі болған деп естіген. Стастың ең мықты тобымен бетпе-бет келгенін, шегінер жол жоғын бұл түсінді. Енді қалғаны осы бетпен барып Стастың өзіне бассалу ғана. Осылай жасамаса ертең күн шыққан соң бұларға өмір жоқ. Тіпті ертеңгі кештің батуын күтпей тал түсте-ақ оның құтырынған баскесерлері бұларды тауып алып о дүниеге аттандыруы мүмкін. Бәрін тастап қашқанымен қайдан да болса Альфа бастаған топ тауып алып ажал қаптыруға тырысары анық. Сондықтан неде болса Стастың өзіне қапылыста бассалу, бүгін түнде көзін жою, сонда ғана бұлар аман қалуы мүмкін.

Әмір бүгін түнде өзінің де тобының да тағдыры шешілерін білді. Өйткені Алматыдағы ірі де зымиян топ бұның бұдан әрі көтерілуіне жол бермес еді. Ол Доллар көке арқылы бұның тобын жоймақ болды, онысы іске аспаған соң ашық жоюға кірісті. Міне, басталған қантөгісте бұл үш жігітінен айрылып, Стастың бірнеше жігітін өлтіргелі отыр. Адам өлтіру оңай емес, бірақ тірі қалу үшін қарсыласыңды адам деп емес ажал деп қабылдайсың. Ал алдыңнан тіке шыққан ажалдан аман қалудың жалғыз жолы оны жою ғана. Мына еденде тізерлеп отырған екеу де бұлардың ажалы болып келгендер. Қолдарына қару тисе еш ойланбастан бұларды атып салатындар. Ендеше ажалың осылардан екенін біліп тұрып оларды өлтірмеу өзіңе өлім жазасын кесумен парапар.

• Мыналардың көзін жойып Стастың өзіне тартамыз, бүгін қимылдап қалмасақ шынымен де ертең бізге «хана» болуы әбден мүмкін, — деген ол Диюге қарады. Ол шикіл сарының басын екі қолымен орай ұстап шалт бұрап қалды, бытыр етіп жұлыны үзілген оның басы бұратыла денесі еденге былқ етіп құлады. Екіншісі жанталаса бұлқына бергенде Әмір дыбыссыз пистолетімен жүрек тұсынан атып салды.

Ажалдарының көзін жойған соң бұлар қаланың тау жақ бетіне қарай тартты. Жолшыбай тұтқиылдан бассалып қалайда Стастың көзін жоюға, егер қарсылыққа кездесіп ойларын орындай алмаса бір-біріне қарайламай аман құтылуға тырысулары, құтылғандар ертеңнен бастап үш күн бойы Алматы-Бішкек трассасы бойындағы Аюлы шәйханасында бір-бірін күтулері керек. Қалада қалуға болмайды, ал Аюлыда жолаушы көп тоқтайтындықтан, ары-бері ағылған көпшіліктің арасында екі-үш күн елеусіз қалуға болады. Осылайша уағдаласқан қылмыс әлемінде онша аттары да белгілі емес, шағын ғана топтың төрт жанкешті жігіті қылмыскерлер арасында үлкен авторитет саналатын Стасқа қарсы шығып, оның көзін жоюға тәуекел етіп бара жатыр. Олардың ойы орындалса Алматыдағы қылмыскерлер әлемінде көптеген өзгеріс болып, қала территориясының қылмыстық картасы қайта сызылып, ықпал ету аймағын қайта бөлісу басталмақ. Бірақ бүгінгі түнгі айқас қалай өрбісе де ол бөліске бұл төртеуі қатыса алмайды.

Стастың үйінен алысырақ жерге жетіп тоқтаған соң «Бүгін осы топты құрған төртеуміз сын сағатта тұрмыз. Қазір біреуміз мына машинамен кері қайтып қалған жігіттерді сақтандырып, ісімізді жалғастыруға мүмкіндік туғанша ортақ қаржыға ие болуы керек. Тірі қалсақ шу басылған соң соның қасына қайта жиналамыз. Мен ішіміздегі ең іскеріміз, әрі қылмыс әлемінде көріне қоймаған Бекті ұйғарып отырмын, соның қолынан келеді, бұл тірлік», деп серіктеріне қарады. Бек бұның өзін ұсынбақ еді, қалған екеуі «Біз Әмірдің ұйғарымын құптаймыз» десті. Бекке Айнашпен сөйлесіп, оны сырттай қорғап жүруді, жігіттердің де қаладан кетіп, не бұғып қала тұруы керектігін айтқан Әмір Дию мен Арқарды ертіп Стастың оқшаулау, биік қоршаулы екі қабатты атшаптырым аулалы үйіне қарай беттеді.

Бұлар сырт жағынан айналып келіп саңылаудан ауланы қарады. Таяу тұста иттің үйшігі бар екен. Одан шыққан тайыншадай тік құлақ ит сезіп қалғандай құлағын жымпитып, бұлар жаққа бұрылды. Әмір шарбақтың саңлауы арқылы қаруын сұқты да екі мәрте атты. Иттың басы кегжең етіп, қисалаңдай құлап, қимылсыз қалды.

Бұлар ішке өтті. Екінші қабаттағы бір терезеден күңгірт қана жарық байқалады, ауланың арғы басындағы үйшіктен де жарық көрінеді. Арқар автоматымен үйдің кіреберісінде қалды да бұлар сақтана басып бірінші қабаттағы барлық бөлмені сүзіп шықты, ешкім жоқ. Екінші қабаттағы бөлмелердің бірінен Стасты тапты. Криминал әлемімен де, құқық қорғаушылармен де өз адамындай байланысы бар, әрі авторитеттерге ықпалды болғандықтан болар ол өзінің үйіне біреу басып кіріп қастандық жасауы мүмкін, деп мүлде ойламайтын сияқты. Аулаға сырттан кірер үйшіктен басқа жерге күзет те қоймапты.

Есіктен кірген еңгезердей екі жігітті көрген Стас орнынан көтеріле берді. Қара Әмір дыбыс тұншықтырғышы бар пистолетін кезеніп «Артық қимыл жасама, ескертусіз атамын!» деді. Оның жанындағы әйел қорыққаннан тілі байланып қалғандай, көзі бақырайып қимылсыз жатыр. Стас өзіне-өзі келіп:

• Альфа бастаған жігіттер жаңа ғана сенің үйіңе кетті. Бес минуттан соң олар қанды қырғынды салады. Оның алдында барған жігіттер ендігі адамдарыңды қырып салмаған болса…
• Алдыңғы тобың түгел о дүниеге аттанды, сен де солардың соңынан аттанасың.
• «Қара Әмір» сен үлкен қателік жасағалы тұрсың. Ертең опық жейсің, бірақ кеш болады. Тыңда, Мен Альфаны кейін қайтарайын, сен де қайт. Бұған дейінгінің бәрі ұмытылсын, қала үлкен, әркім өз бетінше тіршілігін жасасын. Қажет етсең қамқоршың болайын, екеуміздің де жоғалтарымыз бар, сондықтан қызбаланба, қашанда келісуге болады. Мені өлтіру өзіңді өлтіру екенін ұмытпа, ойлан, — деген Стас бұған сыр тарта қарады.
• Бәрін бастаған өзің. «Бухгалтеріңді» жіберіп тыныш жатқан жыланның құйрығын бастың, енді кеш, — деді де қаруын көтере беріп шүріппені басып қалды. Дию баж ете қалған әйелге жүгіріп барып еді, ол аузын өз қолымен жауып көзін жұма қойды. Қаракөлеңке бөлмеде бұларды дұрыстап шырамыта қоймаған болар деген оймен Диюге қарап басын шайқады, «өлтірмей-ақ қой» дегені. Сол сәтте Стастың ұялы телефоны шырылдады, бұл алып құлағына тосты. «Шеф, мұнда қанды қырғын болыпты, «Бухгалтер» жоқ…» деп келе жатқан қарлығыңқы дауысты бөліп жіберген Әмір:
• Оны Сорбұлақтан ізде, — деп телефонды тастай салды да есікке беттеді. Екінші қабатқа түсе бергенде автомат үні сатырлай жөнелді.Үйшіктен шығып үйге қарай жүгірген екеуді атып жатқан Арқар екен. Сөйткенше аула қақпасы ашылды да ішке джип кірді Одан оқ ата түскендер бұларды үйден шығармауға әрекет етуде. Бұл әрине Альфаның жігіттері емес жақын жерден жеткен басқа біреулері. Сондықтан бұлар атыса жүріп үйдің артқы тау жақ бетіне шегінді.

Биік шарбақтан Арқар мен Дию секіріп үлгерді де олардың секіруіне мүмкіндік ашып жаудың басын көтертпей тұрған Әмірдің өзі үлгермей қалды. Өйткені, оқ тіпті борап кетті. Жылдам жан-жағына қараған ол иттің үйшігіне қойып кетті. Іле-шала үйдің бұрышынан автоматты екі адам жүгіріп шығып шарбақтан асыра оқ атып «Иттер, сыртқа секіріп үлгерді, қақпадан айналып шығып ізіне түсу керек» деп аула қақпасына қарай ұмтылды.

Дәл қақпа аузында қарсы келген автомашинадан Альфа түсті де әлгі екеуімен бір-екі ауыз сөйлесіп «Ізіне түсіңдер, маған өлі не тірі күйінде тауып әкеліңдер» деп үйге қарай беттеді. Бес-алты жігіт үйдің тау жағына қарай тапырлай жүгіріп кетті. Көп ұзамай ол жақтан атылған мылтық дауыстары естіліп, біртіндеп қашықтай берді. Әмір үйге жалғыз кіріп кеткен Альфаның артынан барып көзін жойғысы келді, бірақ оған жүрегі дауаламай үйшіктен шығып шарбаққа беттегенде үйден Альфа шығып қалды. Бұл сасқаны ма өзін байқай қоймаған оны қалай атып жібергенін өзі де аңғармай қалды. Жантая құлаған оған қарай тағы бір-екі оқ атты да шарбаққа жандәрмен бұқпантайлай ұмтылды. Артынан атылып жатқан оқтан жалтара шарбаққа жетті де аунай секіріп сырт жағына құлады. Шынтағы тасқа тиіп оңбай қалды, пистолеті де қолынан ұшып кетті. Орнынан тұра сала ештеңеге қарамастан тауды қиялай бар пәрменімен жүгіре жөнелді. Жүгіріп келе жатып оң аяғының сыздап ауырып келе жатқанын сезді. Бірақ тоқтауға болмайды, өйткені, төменде қала жақтан келетін жолмен дабылдатып келе жатқан милиция машиналарының дауысы естілді.

Тау бөктерімен, тастардың арасымен тоқтамай жүгірген ол таң бозара бастағанда ғана үлкен бір аршаның түбіне келіп етпеттей құлады. Өкпесі өшіп, жүрегі дүрсілдей соққаны сонша бүкіл тау баурайына жаңғырып естіліп жатқандай. Өнбойы әбден қызынып, ентігін баса алмай біраз жатты. Әлден соң тұрып отырып балағын түріп аяғын қарап еді, балтыр етін оқ тесіп өтіпті. Жеңіл шолақ күрткесін шешіп жұқа жемпірінің бір жеңін жыртып алып, жараланған жерін сүртіп, мықтап таңып тастады. Аяғының солқылдағаны басылып, тәуір болып қалды. Төменде тұманға оранып Алматы жатыр. Бұл өзі тұрған тұс Ұзынағашқа шығар жақ екенін байқады. Әлі де тау баурайымен жүріп отырып елдің көзіне түспей қаладан қашықтай беру керек.

Ол тау соқпағымен жүріп келе жатып «Дию мен Арқардың халі не болды екен? Қуғыншылардан құтылды ма, әлде милицияның қолына түсті ме? Альфа ше? Ажал тапты ма, тірі қалды ма? Тірі қалса да жараланғаны анық, құлағанын өзі көрді ғой. Жігіттері не болды екен, аман құтыла алды ма, ажал тапты ма екен?» деп ойлады. Өзі шаршап-шалдығып, ұйқы қысып келе жатқанда осындай ойлар санасына тыным бермеген Әмір үшін соңғы бірнеше күн өң мен түстің арасындағыдай түсініксіз болып кетті.

Стасқа ашық қарсы шығып, бірер тәулік ішінде, оның бірнеше бандысын ғана емес өзін де осылай өлтіремін деген тіпті түсіне кірмеген нәрсе. Осыдан үш-төрт күн бұрын біреу «Басыңнан осындай оқиға өтеді. Бір күнде бірнеше адамның ажалына айналып, аты-шулы Стасты өз қолыңмен атып өлтіресің, одан қалса өстіп тау кезіп кетесің» деп айтса сенбек түгілі оны айтқан адамның есі дұрыс емес дер еді. Бірақ баяғыда «ворлық» өмір сүруге бекінгенде күндердің күнінде осындай қанды оқиғаларға кездесерін білмеді ме, сезбеді ме, сезген. Сезіп тұрып, пендешілікпен «құдай сақтар, ондайдың бәрі мені айналып өтер» деп ойлаған. Сөйтсе, бұл таңдаған өмір жолында кездейсоқтықтың көптігі соншалықты бұны былай қойып, Стас сияқты беделділердің өзін құдай сақтай бермейді екен.

Аузын айға білеген сол Стасты өз қолымен атып жанын жаһаннамға жіберген жоқ па бұл. Ия, бүгін түнде ғана оны өлтірді ғой. Оны өлтіру соншалықты оңай болар деп ойламап еді. Бірақ бүгін Алматының құқық қорғаушылары дабылмен көтеріліп криминал әлемінің ойран-ботқасын шығарып жатыр. Былтыр екі қылмыстық топтың мейрамханада басталып, Абай даңғылында жалғасқан атысында екі-үш адам өлген оқиғаның өзінде криминал әлімін қатты қысқан еді, ал бір түнде оншақты адам, оның ішінде ірі «авторитет» қоса өлген мынадай оқиғадан кейін ешкімді де аямас. Енді қылмыс әлеміндегілердің екі аяғын бір етікке тыққандай етіп  қатты қысатын болды.

Талай жігіттер Стастың маңдайына оқ қадаған бұған сырттай алғыс айтары анық. Қаланы қара бұлттай басып-жаншып алған албастыдан құтқару дегенің бағалауға тұрарлық іс. Бұрын Стастың шырмауынан қорыққаннан шыға алмай жүргендер енді өз бетінше бөлек-бөлек топтарға бөлінеді. Солар қаладағы криминалдық қайта бөліске қатысатындар, ал бұның тобы ол бөліске қатыса алмайды. Мұны қылмыс әлемі де, милиция да қатыстыра қоймайды. Оның үстіне Стастың кегін қайтарушылар да табылуы мүмкін, ал Альфа тірі қалса бұған тіпті қиын тиері анық. Сондықтан уақытша болса да қарасын батырғаны дұрыс.

Осындай ойлармен болған ол күн батқанша біраз жер жүріп тастады. Шаршағанына мойынсұнбай алға жүргенімен ішегі шұрылдап қарны ашқаны қинап келеді. Кездескен жеміс-жидекті талғажу еткенімен оған қарны қанағаттанбады. Төменге тау етегіне түсіп, сонау шамдары самаладай жарқыраған үйлердің біріне қонып шықса ма? Әлде жылыну үшін жүгірсе ме екен? Оң аяғы аздап ауырғанымен жүгіруге кедергі келтірмейді. Қарны ашқаны мен шаршағаны әлсіретіп жүгіруге құлқы болмады. Ол биіктеу тастың үстінде тұрып айналасын шолды. Есіне Созақтың Қаратауындағы арқар түсті. Ол да дәл қазіргі бұл сияқты тастың ұшар басында қасқайып, айналасын асықпай шолып тұрып еді-ау. Сәбең аңшы сол арқарды ақыры атып алды ма екен…

Әмір төмендегі шағын ауылдан шыққан тас жол Алматы-Бішкек трассасына барып қосылатынын арлы-берлі өтіп жатқан автокөліктердің жарығынан аңғарды. Ауылға төмен түскісі келіп кеткенімен, басын сілкіп ол ойды миынан шығарғандай бұрылып, соқпақпен жылдам басып жүріп кетті. Өзіне-өзі кіжіне «Төменге түсіп жылы жерде жатпағын қара мұның, жатарсың, таңдап алған жолың осы жол еді ғой, жүгір енді безіп, жүгір!» деп жеңіл жүгіре басып келеді. Айдың жарығымен түн ортасына дейін жүріп отырды, шаршай бастаса аз тынығып қайта жүреді.

Кенет «ырр!» еткендей дауыспен қатар өзіне қарай атылған алпамсадай бірдеңені байқап қалды да жалт бұрыла еңкейді. Жыртқыш бұның бойынан асып бара жатып арқа тұсынан сояудай тырнақтарымен іле кетті де, бұл да оның соңынан ойға қарай домалады. Бірнеше аунап, домалап барып аяқтары аспанға қарай көтеріліп, шалқалап жатқан қасқырдың құшағына құлады. Жалма-жан жыртқышты алқымынан ала түсті. Екеуі төмен сырғып бара жатып та бұл қасқырдың алқымынан айрылмай сығымдай берді. Алыса аунаған олар ақыры шағын бір қойтасқа тіреліп тоқтады.

Бұл қос қолдап қасқырдың алқымын сығып буындыра берді. Тістері ақсия аузын ашып бұған қарай мойнын созып ұмсынған қалпы қасқыр қырылдап барып сұлқ түсті. Денесі былқ-сылқ етіп босап, қимылсыз қалған қасқырдың алқымынан қолдарын босата алмай біраз әуреленді, саусақтары қарысып қалыпты.

Зорға дегенде қолдарын босатып алып, жеңінің сыртымен маңдайының терін сылып тастады. Әлгінде ғана жаурап келе жатқандай еді, арланмен алысамын деп қара терге түсіпті. Жаны олжа, тауда мынадай тағы жыртқыштың күтпеген шабуылынан аман қалып қана қоймай, оның жанын жаһаннамға жіберді.

Алдында аузы арандай ашылып, тістері ақсиып жатқан қасқырға қарап отырған ол кенет орнынан атып тұрып артқы қалтасынан пышағын суырып алды. Сосын мал бауыздағандай қасқырдың алқымынан орып жіберді. Жаны толық шығып үлгермеген жыртқыш соңғы тұяқ серпу сияқты бір созылып, бүкіл денесі дір еткендей болды. Қаны әлі ыстық екен. Алқымынан төмен қарай терісін іреп келіп кеуде тұсынан жарып жіберіп өкпе-бауырын қолқасымен суырып алды. Одан соң әлі ып-ыстық жүрегін жұлып алып, ыстық қанын қылғытып жұтып-жұтып, жұдырықтай жүректің орта тұсынан қарш-қарш тістелеп, қомағайлана шайнаңдап жұтып жіберді де қалғанын анадай жерге лақтыра салды.

Қан ішіп, қасқыр жүрегін жегеннен өз жүрегі сәл лоблығандай болып еді, жұтынып, мойнын созып қойды. Жасыл шөпке қолының, аузының қанын сүрткілеп орнынан көтерілді. Өткенде Созаққа барғанда Бекұлы деген ақсақал «Бұл нар қамыстарда бертінге дейін жолбарыс мекендеген» деп айтып берген әңгімесі бұған қатты әсер еткен.

Ертеректе Шу өзенінің бойындағы түйелі адам көрінбейтін қалың қамыста көптеген жабайы аң, жолбарыс та мекендепті. Ауылдың бір жігіті екі серігімен қамыс арасына қабанға қақпан құруға шығады. Алға ұзаңқырап кеткен жылқышы жігіт жолбарысқа кездесіп қалады. Бетпе-бет жолыққан жыртқышпен тайсалмай алыса кеткен ол ұзақ айқасып, өзі де әбден жараланып, әлсіреген кезде ақыры жолбарыстың жүрек тұсынан кездігімен пышақтап өлтіреді. Жолбарыстың жүрегін ойып алып ыстық қанын сорғалата асап жатқанда екі серігі жетіп, көріпті. Ол екеуі жолбарысты жеңген жігітті сол жолбарыстың терісіне орап ауылға жеткізіпті.

Содан жолбарыстың жүрегін жеген жігіт бұрынғысынан да жүректі, батыл, батыр болыпты. Осыдан елу жылдай ғана бұрын болған сол оқиғадан соң ауылдастары әлгі жігітті Жолбарыс атап кетіпті. Ауыл иттері оны көргенде қыңсылап, құйрықтарын бұтына қысып алып, тайқып кетеді екен. Кейін ұлдары да шетінен жүректі болып өсіпті. Әлгі жолбарыстың терісі оның кенже баласының үйінің төрінде күні бүгінге дейін ілулі тұрған көрінеді.

Қасқырдың қанын ішіп, жүрегін жегенде Қара Әмірдің есіне осы әңгіме түсіп еді. «Мүмкін мен де нағыз көкбөрі, қасқыр тектес мінезді болармын, ұрпақтарым көкжал текті болып өсер болашақта, осал болмас» деп ойлады ол. Есіне Айнаш түсті. Аласапыран басталғалы екінші күнге айналды, олардың жағдайы не болып жатыр екен? Биыл Айнашқа үйленемін бе, деген ой да айналдыра бастағандай еді, енді онысы әзір орындала қоймас. Бір жағы өстіп жүргенде өліп кетсе ұрпақсыз өтуі мүмкін ғой, екінші жағынан үйленіп үйкішік болудан әзір қашқақтайтыны бар. Бек не істеп жатыр екен? Айнашты, басқа жігіттерді сақтандырып үлгерді ме? Бек қылмыскерлер арасында көрінбегендіктен оған қауіп аз, Айнаш мұның жанында жүріп біраз көрініп қалды, оған ісін жеңгесіне тапсырып, ауылына кетіп бой тасаламаса болмайды.

Таудың түнгі салқын ауасынан жаурай бастаған ол жүрісін жеделдете түсті.

Шөмеленің ішін үңгіп ұйқыға бас ұрған Әмір әлдебір сыбдырдан оянып кетті. Қатты қалжырағандықтан болар көзі ашылар емес, өзін қинап зорға дегенде көздерін сығырайта ашты-ау. Шөптің арасынан сығалай қараған ол шөмеле шөбін ұзын тілімен орай тартып, пысылдай күйсеп тұрған қара ала сиырдың сұлбасын көрді. Сәл жатқан соң абайлап шөмеледен шығып үсті-басын жөнге келтіруге кірісті.

Төменіректе тастан-тасқа соғыла сарылдап шағын тау өзені ағып жатыр. Бұл шешініп суға жақсылап жуынып алды. Салқын су бірден сергітіп жіберді. Киімдерін де қағып-сілкіп, сүртіп тазалады. Ол кішкентай көпіршеден өтіп ұзыннан ұзақ созыла орналасқан шағын ауылға қарай нық басып кірді.

Бір сағатқа жетпей сол шағын ауылдан шыққан көнелеу көк «Жигули» автокөлігі Алматы — Бішкек трассасын бетке алып зымырап бара жатты. Машинада жүргізушінің қасында бір ғана жолаушы, Әмір бар. Ол мына таксишімен екі есе ақысын төлейтін болып Аюлы шәйханасына жеткізіп салуға келіскен.

Сәскеде олар межелі жерге жетті. Мұнда бір-бірімен жалғасыра салынған бірнеше ақ кірпішті барақ тектес үйлер, одан беріректе бес-алты киіз үй тігілген. Оншақты ірі жүк машиналары, жеті-сегіз алыс рейстің автобустары, көптеген жеңіл машиналар көлік тұрақтарында тізіліп тұр. Арлы-берлі өтіп жатқан көлік те көп. Жол жиегінде дәмхана, сусын, басқа да көр-жер сатып тұрғандар мен олардан сауда жасап жатқандар жеткілікті. Таксишімен есептескен соң, шеткі киіз үйге кіріп тамақ ішіп отырып, есіктен сыртты бағдарлап байқаумен болды. Сосын сыртқа шығып былайырақ барып, жайдақ сәкілердің біріне отырып темекі шекті. Жігіттерінің екі күнде келісілген жерге жетпегеніне алаңдап отыр. Бірдемеге ұрынып қалды ма, әлде өзі сияқты тау-таспен жаяулап-жалпылап жете алмай келе жатыр ма екен? Мүмкін бұрын келіп мына үйлердің бірінде жасырынып жатқан болар?! Жеткені жаңа ғана ғой, кешке дейін жолығар әлі жігіттеріне. Ең бастысы, енді бірдемеге ұрынып қалмай солармен жолығу.

Қас қарайып қалса да қараң-құраң адам, арлы-берлі ағылған көлік пен жолаушы қарасы азайған жоқ. Бұл солардың арасынан бірнеше жігітті түс ауа байқаған. Алдымен жәй киім киіп алған милиция ма, деп қауіптенген, артынан мына асхана, киіз үйлердің қорғаушылары, осы жерде тәртіп орнатып, реттеп, қадағалаушы жігіттер екенін білді. Соларға қарап қойып кешкі астан кейін шеткері сәкіде отырған бұған біреу таянды. Көз қиығымен-ақ бірден таныды да атып тұрып құшақтай алды. Жеткен Арқар екен.

Ол бұл жерге кеше жетіпті. Стастың үйінен қашып шығып тауды бөктерлей сытылып кетпек болған бұлардың соңынан түскендер біраз жерге дейін қалмай қуыпты. Қаша атысып кетіп бара жатқанда Диюға оқ тиіп мұрттай ұшырыпты. Арқар қиғаштай қашып отырып, Медеу мұз айдыны жақпен Көктөбені жоғарырақ тұсынан айналып өтіп, шатқал ішіндегі шағын ауылға тап болыпты. Сол жерден машина жалдап кеше түс ауа осында жетіпті. Осындағы қадағалаушы жігіттердің бірін спортқа қатысып жүргеннен таниды екен, сол жартылай жертөле етіп жасалынған азық-түлік сақтайтын қойманың біріне жасырыпты. Сол жігіттің сөзіне қарағанда таңға жақын екі шетел көлігімен бір топ жігіт келіп жұрттың ұйқысын бұзып, барлық жерді тінтіп, қарап шығып, бір көлігі Бішкекке қарай, екіншісі қайтадан Алматыға қарай кетіпті. Олардан кейін бірнеше сағаттан соң екі көлікпен милиция жетіпті. Олар да біраз тіміскілеп, осындағы қорғаушы жігіттермен сөйлесіп күдікті қазақ жігіттерін іздепті. Солардан түнде Алматыда қылмыскерлер арасында үлкен қантөгіс болып, қалада дүрлігу болып жатқанын естіпті.

Бұл әңгімені айтқан жігіт Арқармен боксқа бірге қатысқан, кейінгі кезде Арқардың заңсыз топта жүргенін сырттай білетіндіктен мұны көре салып жертөлеге жасырғаны екен. Әмірді Арқардың суреттеуінше танып бұған хабар берген де сол жігіт екен.

Диюдің қазасына Әмір қатты қайғырды. Бойы екі метрдей, денесі ірі болғанымен жиырмадан жаңа асқан жігіт еді. Бірақ, бұлардың жүрген жолында ондайға көндігу керек, күні ертең бұның басына да сондай жағдай тууы мүмкін. Ажалы жетсе осы Аюлыда өліп қалуы да ғажап емес.

Жертөледе жатып олар түнімен ақылдасты. Бандиттердің мұнда іздеп келгеніне қарағанда Альфа өлмеген болды, сондықтан Алматыға қайтуға болмайды. Арқарға Созаққа жетіп, сонда бойтасалап жүре тұруға кеңес берген Әмір өзі Кубаға бармақ. Таяуда түрмеден шығатын оны барып қарсы алмақ, сөйтіп соны сағалай тұрмаса, мына дүрбелеңде қиын тиеді.

Көліктен көлікке ауысып мініп Көкшетауға қас қарая кірген Әмір таксимен Құралайдың үйіне жетіп келді. Осында қонып шығып, әрі Кубаның хабарын біліп алып, ертең зонаға бармақ. Өзіне таныс есіктің қоңырауын басқан ол ар жақтан шыққан ер адамның даусын естіп не дерін білмей қалды. Құралай «Ержетіп қалған ұлым бар» деп еді, бірақ дауыс ересек адамдікі сияқты, әлде күйеуге шығып алды ма, деп ойлап үлгерген ол:

• Құралай керек еді, — деді. Есік құлпы ашылды да қарсы алдында құшағын жайып ақсия күліп Куба тұрды. Құшақтаса кетіп, дабырласып жатқан бұлардың даусына Құралай шықты дәлізге.

Сәлден кейін үшеуі стол басында отырды. Жолдан шаршап жеткенімен Әмір көңілді. Алматыдағы оқиғаны естіген Куба қалай қарсы алар екен, деген күдігі сейілгендей болды. Оның түрмеден шыққанына екі күн болыпты.

• Алматыдағы қанды оқиғаны естісімен-ақ сен екеніңді бірден білдім. Сенен басқа біреудің қолынан мұндай жүрекжұтқандық келмейді. Бірақ, енді әзірге олай жолай алмаймыз. Онда дұрыс жігіттеріңді қалдырған шығарсың. Алматы жақсы қала, түбі сонда орныққан жөн. Кел, сенің денсаулығың үшін, — деп арағын қағып салды. Біраз қызған соң «Көкшетауда да жаман емес, бірақ «бауырластармен» мықты байланыс болып, кез-келген қалаға өз үйімізге барғандай бара алатын жағдай қалыптастыруымыз керек, сосын, интернационализм болуы керек, бізде, түсіндің бе» деп зорға тоқтады.

Балконға шығып екеуі темекі шегіп тұрғанда Куба:

• Сен осы мені іздеп келдің бе, әлде Альфадан қашып келдің бе? – деп сыр тарта қарады.
• Мен Альфадан қашар болсам Оңтүстігіме қашар едім, Альфа дегенің жәй ғана жендет қой, есі барлар енді онымен байланыспайды, ол біртіндеп саяқ шығып қалады. Мен қатыгездікке ашынғаннан бардым, әрі қажет болса ештеңеден тайынбайтынымды бәріне көрсеттім. Саған келсек, сенімді серігімсің, сосын іздеп келдім, — деді бұл.

Кубаның Көкшетаудағы жағдайы онша мәз еместігін әңгіме барысында аңғарды. Екі-үш адамы бұның арқасында бизнесін көтеріп алып Ресейге тайып тұрыпты. Бірнешеуі сотталыпты. Куба бұған бір ірі бизнесмен мен Ресейден жасырын мол қаржы алып отырған «казачество» ұйымының басшысының аузын айға қаратып, Одессаға қарай тайып кетудің сәті түсіп тұрғанын айтты. Сол істің мән-жайын пісіріп алған соң ертеңіне Куба екі сағаттай ерте кетті де бұл үйде қалды. Қасына Құралай келді. Екеуі де бір-бірін аңсап қалған екен, құшақтары айқаса берді.

Межелі мезгілде Әмір белгіленген кафеге келіп кірді де, оңашалау отырған үшеуге тесіле қарап біраз тұрды. Сосын барменге барып айналмалы орындыққа отырып ішімдік ішті. Стол басындағы үшеуге тағы сүзе қарап шықты. Онда отырғандар Куба, «казачествоның» басшысы Сатулгин деген және бизнесмен. Сатулгин Кубаға ақша беріп бизнесменді бірге кәсіпкерлікпен айналысуға көндіріп беруді өтінген. «Казачество» қорына ресейлік саясаткерлер мен байлардан түсе бастаған қомақты қаржыны айналымға салып қызығын көру үшін бизнес-серік керек еді.

Куба қасындағы екеуге «анау екеуіңе қадалып қарап отырған қазақ «киллер» ортақ тіл табыса алмасақ, сендермен сол сөйлесетін болады» деп зәрелерін бір ұшырып алды. Ақыры екеуі ертесіне алдын ала келісілген орында кездесіп, қомақты нақты қаржыларын ортаға салып, одан Кубаға тиесілі бөлігін беріп, істерін бастайтын болды.

Ертеңіне бұлар кездесу болатын орынға келгенде Сатулгиннің өлігінің үстінен шықты. Куба бизнесменнің сыртында тағы бір мықтылардың барын енді ұқты. Ол:

-Бізді алдап соғыпты. Сатулгинді бізге ілмек, кеттік дереу, — деп екеуі ол жерден табандарын жалтыратты. Енді қалада қалуға болмайды. Бұлар әуежайға бөлек-бөлек жетіп, ұшаққа да бөлек мінетін болды. Куба мұны иығынан құшақтап тұрып «Егер мен ұшаққа мінбесем алаңсыз ұшып кет. Одессадағы мен айтқан Пиратқа бар, оған ескерткем, ол менің достарымды құшақ жая қарсы алады» деді. Бұл оның көзінен әлдебір шарасыздықты көргендей болғанымен «Куба, қамықпа, әлі Қара теңізге бірге шомыламыз» деп иғынан қақты.

Ұшаққа отыру басталса да Куба көрінбеді. Бұл тіркеуден өтіп күту залынан әуежай есігін бақылап отыр. Кенет сыртқы есіктен кірген Куба билет тіркейтін терезеге қарай жылдам басып жақындады. Сол кезде жәй киімді адамдар оны бассалып қолын қайырып тұтқындады. Соны шынылы қабырғадан көріп тұрған Әмірдің жүрегі дір еткенімен бойын тез жиып алды. Кубаның қолға түсіп қалғаны қиын болды. Соған сеніп бармақ болған Одессаға енді бір өзі аттанып барады. Ондағы жағдайы қалай қалыптасарын құдай білсін.

ОДЕССАДА

Украинаға жеткенде мұны қатаң тексере қойған жоқ, есесіне орыстарды бастан-аяқ тінтіп, құжаттарына да шұқшиып жатты. Қара теңіздің жағасындағы әсем қала бұған ұнады. Теңіз жағалауындағы шағын дәмхананың біріне кіріп тамақтанып, сосын теңізді тамашалап жағалауда біраз серуендеді. Кубамен бірге келемін ғой, деп Пираттың адресі мен телефоны жазылған қағазды бір қалтасына сала салған. Енді соны тауып алып Пиратқа бармаса болмайды.

Ол Пиратың мұны қалай қарсы алар екен? Бұл оған қонаққа келген жоқ, өз адамдарымен тең ұстай ма, әлде әлдебір ісіне пайдаланып, сосын лақтырып кете ме?! Қалай қарсы алса да бұл «Өзекті жанға бір өлім» демекші ешкімді басындырмайтыны анық. Азар болса ажалы осында кезігер. Жалпы, бекер дүрлігіп туған жерінен тұра қашты. Мүмкін бірден безіп кетпей, біраз бой тасалай тұрғанда барлығы да басылар ма еді. Кубаны паналаймын деп жүріп жер түбіндегі Одессадан бір-ақ шықты. Куба қайтадан темір тордың арғы жағына кететін болар, оны өз Көкшетауында алдап соқты, беделін содан-ақ байқауға болады. Оның баяғыда түрмеде айтып бергенінен бүгінгі қылмыс әлеміндегі жағдай мүлде өзгеріп, айлалы мен әлділер ғана аман қалар ортаға айналып бара жатқанын бұл ұққандай болды. Әрі-беріден соң қасқырлар да бұлай өмір сүрмейді. Қылмыс әлемінің ендігі өмірі шибөрідей шуласып өлексеге таласқан тірлікке айналып бара жатқандай.

Теңізден ескен самал желмен желпіне отырып осындай ойларымен біраз арпалысты. Сосын, елде болайын, қайда болайын пешенеме жазғанынан артық ештеңе де бола қоймас, деп орнынан тұрды. Пираттың үйіне таксимен бармақ ойынан тез қайтты. Кім білсін отыз жылдан бері талай қылмысымен одессалық полицияға танымал криминалдық авторитеттің үйіне бақылау қойылған болса, бұл келмей жатып көзге ілігіп қалады. Не де болса алдымен Пираттың телефонына хабарласуды жөн көрді. Телефонды бірден-ақ көтерген әйел даусы:

• Назар Коханович Бутконың хатшысы тыңдап тұр, айта беріңіз, — деді сыңғырлаған әдемі үнмен. Бұл сасып қалды. Сосын Пираттың Куба берген телефонын қайталады. Әйел:
• Ия, «Чистота» кооперативі директорының қабылдау бөлмесі, — деді даусы ресмилене түсіп. Бұл не дерін білмей сәл дағдарып тұрып автомат-телефон тұтқасын орнына іле салды. Сонда қалай болып кетті өзі? Бутко деген Пират па, ол директор ма? Куба телефон нөмірін қате берді ме екен?

Не де болса адресімен үйіне қарай барып байқастап көру қажет, деп ойлаған ол таксиге мініп баратын адресін айтып, бірақ үй нөмірін бірнеше санға асырып айтты. Қала ішімен біраз жүрген соң теңізге қарай таянып жағалауға жақын бірыңғай екі-үш қабатты үйлер орналасқан көшенің біріне түскен такси бұған қажет үйден оншақты үй асып барып тоқтады.

Көше бойлап баяу аяңдап келе жатқан ол байлар тұратын ауданға келгенін білді. Айналасы атшаптырым аулалары биік қоршалған бірінен екіншісі әсем үйлердің кейбірінің алдында шетелдік қымбат көліктер қаңтарылып тұр. Бұл іздеген үйінің тұсынан өтіп барып тоқтап, темекі шекті.

Біраз барлап сөлекет ештеңе аңғармаған соң батыл басып келіп қоңырауды басты. Есікті ашқан кірпі шашты еңгезердей жігіт украиншалап жөн сұрады. Мұның азиялық екенін көріп тұрып украиншалағанына қитығып, қазақша жауап бергісі келіп тұрды да, бірақ орысшалап Пиратқа Қазақстаннан Кубадан сәлем ала келгенін айтты. Анау есікті жапты да ұялы телефонымен әлдекіммен өз тілінде сөйлесіп, сосын есікті ашып ішке кіргізді.

Кең аулада үш шетелдік көлік тұр. Әмір алда кірпішаш артта келеді. Еңселі үйдің кіреберісіндегі күзетші мұның үсті-басын түгел тінтіп, екінші қабатқа қарай бастап жүрді.

Қымбат ағаштан жасалған биік қос есікті ашқан жолбасшы мұны ішке кіргізді де есікті сыртынан жапты. Бөлменің орта тұсында түрегеп тұрған алпыстан асқан орта бойлы, арықша келген кісі күлімсіреп қарсы алды. Оң жақтағы диванда отыздардағы кең иықты, толқынды қара шашты біреу отыр. Есік аузында тұрып қалған бұған жымия жақындаған әлгі шал:

• Төрлетіңіз, жас досым, қош келіпсіз, — деп ертіп келіп төрдегі жазу столының алдындағы орындыққа отырғызды. Өзі асықпай төрге озып креслосына жайғасты да үнсіз бұған қарады.

Бұл Кубаның жағдайын, өзінің неліктен жалғыз келгенін қысқаша айтты. Пират мұның айтқандарын құлық қоя тыңдап, Кубаның ұсталып қалғанын естігенде «Ия, ия. Обал болған екен, бірақ, қайтерсің, өмір ғой»» деді өзіне өзі сөйлегендей. Әмірге қадала қарап отырған ол Кубаның таяуда өзімен сөйлесіп зонадан шыққанын, осында келмек ойы барын білдіргенін, бірақ бұл туралы ештеңе демегенін айтты. Сөзінің соңында «Ештеңе етпес, біз украиндықтар, оның ішінде одессалықтар өте қонақжаймыз, сен сыйлы мейманымызсың», — деп оң жақта отырған жігітке иек қақты.

Содан ертеңіне кешке дейін мұны ешкім мазалаған жоқ. Оңаша бөлмеде бір жас жігіт керегін әкеліп беріп, күтімін жасады. Кешкілік бірінші қабаттағы үлкен ас бөлмесінде екі адаммен тамақтанып отырған Пират шақыртты. Кешкі ас үстінде бұдан біраз нәрсе сұрап қанықты. Бұл Кубамен зонада болғанын, өзінің Алматыдағы тірлігін қысқаша айтып, Стасты өлтіргені туралы тіс жармады. Бауырластар өзін «Қара Әмір» атайтынын, жаңа жасанды төлқұжаты бойынша кім екенін де айтты. Пират мұның Куба Көкшетауда жасатып берген төлқұжатына қарап отырып «жақсы, тамаша жасалған құжат» деді. Кешкісін кабинетіне ертіп келіп:

• Кубаны құрметтейтіндіктен, басқа ойың болмаса осында қалуыңа рұқсат етемін. Жас, денсаулығы мықты, тәуекелшіл жігіттерге бізде жұмыс жетеді, табысың да жаман болмайды. Келіссең, басқа мәселені Акула түсіндіреді, — деп мұның жауабын күтпестен әдеттегі оң жақтағы орнында отырған жігітке қарады. Бұлар есікке беттегенде тоқтатып Акулаға украинша бірдемелерді айтты, анау басын шұлғып жатыр. Дәу де болса мынаны нақты бір істе сынақтан өткізіп алыңдар, деп жатқан болар, деген ой келді Әмірге. Өстіп, Одессадағы өмірі басталды.

Әмір жігіттермен қала ішіндегі, айлақтағы түрлі орындарға барып «салық» жинауға қатысып бір аптадай жүрді. Қалада Пираттың иелігінде бес-алты көңіл көтеретін орындар бар екен. Жүк артатын айлаққа барғанда контейнерден үш жүк машинасына әлдебір картон қораптарды артты. Артқанда бұлар қоршай бақылап тұрды да докерлер мен, жалдамалы адамдар ма, жиырмашақты адам артып берді.

Пират мұндай істерін Акулаға тапсырады және бұл біле қоймайтын, өзі сирек көзге түсетін көзілдірікті ұзынтұра арқылы ісін тындырады. Ал өзі шын аты-жөнімен теңіз жағалауының бір бөлігін тазалап, көркейтумен айналысатын «Чистота» деген кооперативтің директоры екен.

Қала мен теңіз жағалауы Пират секілді ондаған авторитеттердің ықпал ететін аймақтарына бөлінген. Олардың арасында түсіністік бар сияқты. Жаңадан пайда болған фирма, компанияға бірінші ықпал етіп қанатының астына алғанына басқалары таласа қоймайды. Жалпы, одессалық қылмыскерлердің тәртіптері мен жүйеленген жұмыс жүргізу әдістері қалыптасқан. Түсінбестік, ерегес сирек орын алып, оның өзін көп жағдайда авторитеттер жиналып, бейбіт жолмен шешуге күш салады екен. Міне, осындай жағдай қалыптасқан жерде криминалдық топтардың қатардағы боевиктеріне онша қиын еместей көрінеді. Бірақ, қылмыстық топтың аты қылмыстық топ, сондықтан қантөгіссіз, кейде полициямен қақтығыссыз да болмайды. Әмір көбіне бірге жүретін екі серігімен үйренісіп, бұл өміріне де көндіге бастады.

Бұларды Акула шақырды. Пиратқа бағынышты дүкеннің қожайыны өзін армяндық топ бопсалауынан қорғауды өтініпті. Дүкен иесі бұларға тиесілі төлемді уақтылы төлеп тұрады. Ал әлгі армяндық топтың территориясында бұрын филиалы болған екен, оны сатып жіберсе де мұны олар тыныш қоймай жүрген көрінеді. Сол мәселені шешу үшін армян тобымен кездесуге жігіттерді бастап бару Әмірге жүктелді.

Акула мұның көзінше армян тобындағы Тино дегенге телефон шалды. Ол алдымен біраз қиқаңдағанымен Акуланың қатқылдана бастаған даусынан кейін көнді. Кездесу орны мен уақытын айтқан соң Акула «Қатал болмасаң қиын болады» деп қысқаша нұсқау-кеңес берді. Джиптің жүргізушісі Макске «Сен алып барасың» — деді.

Осылай мұздай қаруланған жігіттерімен Әмір Одессадағы алғашқы ісіне аттанды. Жүрегі лүпілдеп, әңгіме қалай болар екен, дегендей көңілі аздап толқып та келеді. Бірақ, қасқырдың жүрегін жұтқан жігіт емес пе, өзін өзі қолға алып, көңілін орнықтырып, нығарлана отырды. Келісілген жер – қаланың теңіз жақ шетіндегі ескі, жартылай жарамсызданған балық өңдеу зауытының ішіне ызғытып келіп бір-ақ тоқтады. Көліктен түсіп бір-бір темекі шегіп үлгермей, үлкен цехтың екінші жағынан бір көлік келіп тоқтады.

Машинадан түскен мығым денелі жігіт бұларға жағалай сүзе қарап:

• Акула қайда? Машинада тығылып отыр ма? – деді дөрекілене, алдында тұрғандарды менсінбей сөйлеп. Әмір өзімен деңгейлес, қасқа бас, бүркіт тұмсық мұрынды Тиноның қарсы алдына келіп:
• Акуланың орнына мен келдім. Менімен сөйлесесің, — деді. Тино дәл алдындағы азиялықты жаңа көргендей бастан-аяқ түгел сүзе қарап шықты. Содан соң одырая қарап, кекесінмен:
• Акуланың қол астында әлдебір паша ма, эмир ма пайда болды деп еді, сол емессің бе, өзің?
• Эмирмен сөйлесу бақытына ие болғаныңа қуан. Іске көшейік. Бастарыңа бәле іздеп жүрмесеңдер, енді ол комерсантты ұмытыңдар. Оның дүкені біздің территорияда, сондықтан мазаламаңдар оны, — деді бұл салмақты сөйлеп.

Қайдағы бір «азияттың» өзімен бұйрықты райда сөйлесіп тұрғаны Тиноның ызасын келтірді. Мына азиялықпен сөйлесуді ар көріп тұрған ол «Мәселе қалай шешілсе де біздің босс пен Пират бір дүкен үшін үлкен соғысқа бармасы белгілі. Ендеше мына азиялықты жанындағыларымен қоса сабап жіберген жөн. Сонда Акула келесі жолы өзі келетін болады. Сәтін пайдаланып олардан қорықпайтынымызды көрсетіп қойған теріс болмас» деп ойлап:

• Эй, Азият, понимаеш, я с тобой гаварит не буду. Унеси задницу пока я не задрал, я же армянин… – дей берген Тино қақ маңдайдан тиген соққыдан шалқасынан түсті. Екі жақтан да автоматтардың қайырмасы сатырлап, атыс басталып кете жаздады. Қарсы топтан бір дәу шығып Тиноны қолтығынан демеп тұрғызды. Енді не болары Тиноның бір ауыз сөзіне байланысты. Ол Әмірге кектене қарап:
• Бұндайды мен кешірмеймін. Иманыңды үйіре бер, сығырайған көзің жұмылып қалғанша жұдырықтаймын. Сосын балыққа жем етіп теңізге лақтырамын, — деді. Бұл екеуінің бірі «өлдім» дегенше жалғасатын жекпе-жекке шақырғаны.

Сөйтіп, дүкен мәселесі жайына қалып, жеке бас намысы үшін жекпе-жек басталды. Бұл төбелестен ешқашан тайсалған емес, Тино да жаман төбелеспейтін сияқты. Кезінде бокспен шұғылданса керек, кейбір соққылары әжептәуір әсер етіп жатыр. Бұлар зауыт іргесіндегі теңіздің жағалауында төбелесіп жатқанда екі-үш жігітімен Акула келді. Ол төбелесті тоқтатқанымен Тино қызуқандыланып «біріміз «қойдым» дегенше, не өлімші болып құлағанша ешкім бізді ажыратпайды» деп өрекпіп қоймады. Сөйтіп төбелес немен аяқталса да, екі топтың адамдары да оқ шығармай бейбіт тарасатын болып келісті де жекпе-жек қайта жалғасты.

Бірі қазақтың байтақ даласында өскен, бірі кавказ тауында өскен екі қылмыскер жігіт намысқа тиер бір сөз үшін жан берісіп, жан алысып төбелесіп жатыр. Бірде бірі, бірде екіншісі басымдау түскен екеуі төбелесе келе теңіздің шетіне түсті. Тізеден аса су кешіп жүріп жұдырықтасып, жұлқыласты. Бір кезде екеуі ұстасып қалды. Күні бойы бір ұстасам деп ұмтылып, бірақ, маңдайына жұдырық тиіп зығырданы қайнаған Әмір қарсыласының соққылағанына қарамай ұстаған жерінен жібермеді. Сосын жамбасқа алды да суға былш еткізді. Тұрып кетуіне мұрша бермей өзі де үстіне міне түсті. Аузы-мұрнына су кіргеніне қарамастан Тиноны астына басқан қалпы сілкілеп, бір қолымен төмпештей су түбіне батырып, тұншықтыра берді. Арасында қазақшалап «мә, саған, балық жемі, өзіңді жемтік етермін» деп қояды кіжіне.

Әлден соң әлдекімдер екі қолтығынан мықтап ұстап кейін сүйретіп әкетті. Акуланың қасына келгенде барып аздап өз-өзіне келгендей болды. Ол мұның иығынан қағып: «Жарадың, жігітім!», деді де Тиноның былқ-сылқ еткен сүлдерін судан сүйретіп шығарып әкетіп бара жатқан армян тобының біреуіне барып сөйлесіп келді. Екі жақ аңдыса машиналарына отырысып, әрқайсысы өз бағыттарына қарай кетті.

Әмір біртіндеп Пират бандасында бедел алып келе жатыр. Пираттың қарамағында бірнеше топ бар екен. Акуланың тобы түрлі мәселе шешу мен қауіпті істерге пайдаланылады. Бұл топтағылардың ең азы зонаға кемі екі мәртеден отырғандар. Ал «қаржыгерлер» деген топтың құрамында адвокат, қаржыгер, менеджер, тағы басқа түрлі интеллигенттер топтасқан. Олар түрлі құжаттармен жұмыс жасайтын шетінен сызылып қалған мәдениетті біреулер.

Бірде Одессаға таяу жердегі бір қаладан түрік фирмасы тері өңдеп, былғары өнім тігіп шығаратын ірі филиалын ашты. Сол цехқа «иелік» етуге үш бірдей криминалдық топ таласып қала жаздады. Олардың әрқайсысының сыпайы сөйлеп сыптай болып киінген өкілдері жеке-жеке әлгі цехтың бастығына кіріп, мәдениетті түрде келіссөз жүргізіп ұсыныстарын білдірді. Пираттың жігіттері де цехтың өнім өндіру қуатын, жылдық табысын есептеп, содан өздеріне нақты қанша пайыз беруі керектігін айтып, олардың алаңсыз жұмыс істеуін қамтамасыз ететіндіктерін білдіріп ұсыныс жасаған. Цех бастығына ойлануға бес күн уақыт берілген. Сөйтсе, бұлардан басқа да екі қылмыстық топ ұсыныстарын жасаған екен.

Пират ол топтың бірінің басшысына телефон шалып ол цехтың өз қамқорлығына алынғанын ескертті. «Қажет десең сол цехқа тапсырыс беріп өзіңе жеке үлгідегі тамаша тон тіктіріп беремін, бірақ, ол цехтан басқа ештеңе де дәметпей-ақ қой, қымбаттым. Мені түсінген боларсың, енді бұл мәселеге оралмайтынымызға сенімдімін», деп ескерткен. Анау не десін, үнсіз келісуге мәжбүр болды.

Мерзімі жетіп Пираттың жігіттері екі машинамен цехқа келді. Әмір аулада жігіттерімен қалды да ішке «қаржыгерлері» кетті. Олардың цех бастығымен келіссөздері созылып кетті. Әмір әлденеден сезіктене бастағанда екі шетел көлігі келіп қақпа алдына тоқтады. Біреу бұларға таянды. Әмірдің бір серігі «Бұлар Демонның адамдары, не істейміз?» деді сасқалақтап. Осы қаладағы ең мықтының бірі Демон деген туралы естіген. Бірақ, Демон түгілі сайтанның сапалағы болса да Акуланың рұқсатынсыз ешкімді де цех ауласына кіргізбейді. Демонның адамы сыпайы сәлемдесіп, өздерін цехқа өткізуді өтінді. Бұл «Ешкім де ішке қарай өтпейді, күш қолданамын деп әуре болмаңдар, өкініп қаласыңдар» деді әлгіге ежірейе қарап. Анау ештеңе деместен өздерінің екінші машинасына барып терезесінен әлдекіммен сөйлесті. Әмір жігіттеріне дайын болуды ескертті.

Кенет алдыңғы машинаның алдыңғы орындығында отырған Альфаны көрді. Бірақ өз көзіне өзі сенбеді. Жалтырбастың бәрі ұқсас келеді. Төрт ай бұрын Алматыда өзі атып кеткен Альфа машинада отырғанына сенгісі келмеді. Бірақ, дәл содан аумайды-ау, аумайды. Кенет көздері түйісіп қалды. Ия, Альфа. Адамдар бір-біріне қаншалықты ұқсас болғанымен ешқашан да көздері мен көзқарастары бірдей адамдар болмайды. Өзіне ақшия қадалған мұздан да суық, көкшіл көздер тек Альфаға ғана тән көздер. Әмір де кірпік қақпай қадала қарады. Мұнда қашып келгеніне қарағанда Алматыда жағдайы болмағаны. Ендеше мұның жігіттері мен Айнаштан кек алуға оның мүмкіндігі бола қоймаған болар. Бірақ бір қалада мұнымен Альфаның қатар жүруі қауіпті. Дегенмен Әмір қандай да қауіпке үйренген.

Осылай тұрғанда мұның ұялы телефоны шырылдады. Тыңдап еді ар жағынан Пираттың биязы даусы естілді.

• «Эмир» қымбаттым, жігіттерді ертіп кейін қайтыңдар, — деді ол. Бұл барлық жігіттерін алып үнсіз машинаға мінді де кейін қайтты. Сөйтсе, Демонның жігіттері Демонға «Пираттың Азияты алдымызды бөгеп тұр, не істейміз?» депті. Демон Пиратқа шығып «Түркиядағы фирманың бас кеңсесімен біздің келісіміміз бар. Украинадағы бұл төртінші филиал, бәрі де менің қамқорлығымда. Ал сенің Азиатың жігіттерімді цехқа жолатпай соғыс ашқалы тұр, бізге проблема неге керек» деген. Мәселенің мәнісін түсінген Пират «Түсіндім, проблема болмайды» деп Әмірді кейін шақырған.

Әмір Альфаның көзін құртпаса, ол мұның көзін жоятынын түсінді. Сондықтан үнемі сақ және күтпеген жағдайға іштей әзір жүруге тырысты. Ең қиыны онымен Тиномен төбелескендей жұдырықтасуға болмайды. Ол «спецназдың»-арнаулы жасақтың дайындығынан өткен, жекпе-жектің бірнеше түрінен хабардар адам. Амалын тауып қапы қалдырмаса қиын. Өстіп іштей ширығып жүргенде Альфа ақыры кездесті. Бұл тассоқпақпен келе жатқан, кенет дәл қасына келіп тоқтаған көліктің рөлінде отырған Альфа:

• Оңаша әңгіме бар, — деді де машинаның есігін ашты. Альфаның жалғыз екенін көрген соң бұл машинаға мінді.

Әмір рулдегі Альфаның күжірейген желкесі мен тап-тақыр етіп ұстарамен қырылған жалтыр басына қарап отыр. Не істемек? Қайда апармақ? Стастың кегін алмақ па, әлде өлер адам өлді, жырақта жолығып қалдық, бәрін ұмытып тату болайық, дегелі алып келе ме? Әй бірақ, мұндай қандықол бітімгершілікке бара қоймас, бұл жалғыз жортар жыртқыш сияқты қатыгез. Қала сыртына шығарып мұның көзін жоймақ шығар. Одан бұрын қимылдап қара құсынан оқ жалындырса ма екен. оны өлтірсе үлкен жылдамдықпен келе жатқан машина апатқа ұшырап өзі де өлуі мүмкін. Желкесіне қару тіреп машинаны тоқтатқызса ше. Бірақ, ол да ақымақ емес, қаруын сайлап алмай машинаның жүрісін тоқтатпайды.

Оның ойын оқып отырғандай мойнын бұрмастан Альфа:

• Әуре болма, қала сыртына шығып сөйлесеміз. Мықты болсаң сонда өлтірерсің, — деді нық дауыспен.

Теңіз жағалай өскен тоғайдың жол жиегіне таяу бір алаңқайына жетіп тоқтады. Машина тоқтар-тоқтамастан Альфа да пистолетін кезене қалды. Қаруларын кезене аңдысқан олар машинадан түсті. Альфа жігіттерше мәселе шешуді ұсынды да бұл ойланып үлгергенше қаруын анадай жерге бірінші болып лақтырып жіберді. Абдырап сасып қалған Әмір қолындағы пистолетін не істерін білмей кідіріп қалды, енді болмағанда қаруын лақтыра жаздаған ол есін жиып қаруын нығыздай ұстап қысып-қысып қойды. Бұл қаруын лақтырмағанына Альфаның жүйкесі ширығып, атып тастар ма екен, деген оймен бұдан ары аңдысуға шыдамы жетпегендей қолымен джинсиінің жамбас тұсын сипалағандай болды да, бұған қарай қолын шалт сілтеп қалды. Бұғуға да үлгермеген Әмір екі мәрте атып қалды. Сөйткенше оң жақ көзі шым ете қалғандай болды. Көзіне бірдеме қадалып ағызып түсіргендей. Маңдайынан екі оқ тиген Альфа жерге сұлай берді. Мұның көзі енді ғана жанын шығара ауыра бастады. Ауырған көзін сипалай беріп кішкене ғана біз-пышақтың көзұясына қадалып тұрғанын сезді. Қолына қан жұғып, өзінің әлсірей бастағанын сезген ол үш-төрт басып машинаға жетіп сүйенді. Сосын, екінші қолымен біз-пышақты қыса ұстап жұлып алып лақтырып жіберді. Көзінің орны ауырғаны сонша қиналғанынан даусы қатты шығып кетті.

Машинаның аптечкасын алған ол аққан көзінің орынын сүртіп қанын тоқтатып тазалады. Өзі қара терге түсіп әбден қиналды. Бірақ жарасын жалап жазатын, қақпанға түссе өз сирағын тілерсегінен тістелеп қиып кететін қасқырдай есінен тана жаздап жаны қинала ағып түскен жаралы көзімен біраз әуреленді. Сәл өзіне келген соң Акулаға телефон шалып, өзінің көзінен ауыр жараланғандықтан көлік жүргізуге шамасы жоғын, көмек жіберуін өтініп, тұрған жерінің жобасын түсіндірді. Акула деміге, әлсірей шыққан оның сөзін бөліп «жігіттер тез жетеді, шыда» деді.

Әмір осылайша кезінде Алматыны шулатқан қатыгез «спецназшыдан» бір көзін беріп құтылды. Пират тиісті адамдарға телефон шалып атақты одессалық көз дәрігері Федоровтың бір шәкірті профессор-дәрігер мұның көзін емдеуге кірісті. Екі айда бұл жасанды көзбен емделіп шықты. Сол мерзімде бір көзбен көруге де үйреніп кетті. Кейде өзінің бір көзінің жоқтығын ұмытып та кететін. Бір көзі кірпік қақпай ақшиып, екінші көзі жеп қоярдай болып қадала қалатын Әмірдің түрі бұрынғысынан да сұстанып алған. Ол жалғыз көзімен ата қарағанда ешкім шыдамайды, жүзін тайдырып әкетеді.

Пират та, айналасындағылар да қандай жағдайда да байсалды қалпынан бір айнымайтын жігітке құрметпен қарайтын болған. Қаладағы криминал әлемі де Пираттың қарамағында «Черный Эмир» дейтін бір азиялықтың пайда болғанын ести бастаған.

Әмір Пираттың теңіздің арғы бетінде жатқан Түркияның қылмысты топтарымен де байланысы барын байқады. Жалпы контрабандалық жолмен бір нәрселерді солай жіберіп, ол жақтан тағы бір нәрселерді алдырады.

Акула біртіндеп Әмірді де түріктермен ортақ іске қатыстыра бастады. Түріктермен кезекті бір кездесу тал түсте айлақтың басында өтті. Айлақта зәкір тастап тұрған түріктің шағын кемесіне Акула бастаған жеті жігіт докерлердің киімін киіп келіп, шағын микроавтобусқа қапшықтар тиеді. Қапшықтағы жазулар арабша жазылған. Бірақ, кейін бұл олардағы жүктің арасында героин болғанын білді. Ілуде бір болатын сәттіліктің арқасында Пират өзінің көңіл көтеру орындарын ғана емес бүкіл қаланы ақ ұнтақты — есірткімен қамтамасыз етіп көп сомада қаржы тапты.

Сол жолы көңілді Пират Әмір мен Акуланы өзімен бірге қала сыртындағы оқшау орналасқан виллаға әкелді. Екі қабатты сәулеті келіскен үйдің айналасындағы атшаптырым ауласы жап-жасыл ағаш, гүлзарлар, бірінші қабатында орналасқан бұларға Пират «Үш күн демаламыз. Маған қарайламай қалауларыңша демалыңдар, сайрандаңдар. Қаласаңдар қыз-қырқын, бильярд, боулинг, сауна, бассейн, атпен қыдыру, теңізге яхтамен шығу, жандарыңа қажеттің бәрі бар. Бәрі үшін төленіп қойылған, сондықтан еркін сайрандаңдар», деді.

Алғашқы күні кешкі асқа дейін үшеуі бірге демалды. Кешкісін Әмір өз бөлмесіне келген соң қызметші жігіт ұсынған қыздардың суреттерінен біреуін таңдап, ертіп келуді тапсырды. Көп өтпей сұңғақ бойлы, қалың қара қасты аққұба онсегіз-онтоғыздардағы сүйкімді қыз келіп кірді. Оксана есімді сұлумен ләззат құшағында таңды атырған Әмір күн тұсау бойы көтерілгенде оянды. Қыз бейкүнә кейіпте мұның құшағында пысылдап ұйықтап жатыр екен. Мына қалпын көріп шыдамай кеткен ол жас әйелді аялай құшып, аймалауға қайта кірісті.

Таңғы асты бөлмеге алдырып ішкен олар атпен сейілдеуге шықты. Ыңғайлы киім киіп, атқорадан ат таңдап мініп, шоқырақтата жортып кетті. Бірде жазықпен, бірде тоғай ішімен, бірде теңіз жағасымен жалғасатын салт серуен маршруты бұған ұнады. Екеуі арасында жүйткітіп шауып, желдірте жорғалатып жарысып та қояды. Қатар келе жатып Әмір өз елінде «Қыз қуу» деген ұлттық ойын – ат спортының түрі барын айтып еді, жүзі нұрланып сұлуланып кеткен Оксана «Ендеше қуып жет, қане» деп сиқырлана күліп тұра шапты. Бұл оны сәл алға жіберіп, тұра қуды. Көптен жылқы мінбегендіктен бе, құла жылқыны қанша басқанымен жете алар емес. Қыз соны сезді ме, атының басын тартыңқырады. Қуып жетіп ат үстінен құшақтап сүймек болғанда екеуі де құлай жаздады, аттарын тоқтатып барып салт қалпы ұзақ сүйісті.

Күндіз Пират пен Акуланың жанында біраз болып, сосын Оксанаға барады. Үш күн бойы тек Оксанамен болған Әмір үшін бұл демалысы нағыз жұмақтағыдай болды.

Қайтатын күні таңертең Пират бұл екеуімен сейілдегендей былайырақ шығып кетіп, тоғай арасындағы оңаша сәкіге келіп жайғасып, әңгіме бастады.

• Хлопцы, бұл өте маңызды шаруа. Екеуіңе екі жігіт қосып берем, Ресейге, Рязанға барып алтын алып қайтасыңдар. Кімге, қалай баратындарыңды кейін айтам. Осы бір ірі шаруаны ыңғайластырып тастауымыз керек. Түріктердің ресей алтынын қалай бағалайтынын білесіңдер ғой, ешкім жасамаған ірі «навар» жасаймыз, құдай бұйыртса. Сендердің бұл тапсырманы орындау қолдарыңнан келеді, өте жауапты іс, бірақ екеуіңе де сенемін, — Екеуіне сынай қарап отырып осыны айтқан Пират екеуін қапсыра құшақтап «Егер осы шаруа ойдағыдай орындалса, керемет өмір сүретін боламыз» деп орнынан көтерілді. Демалыс үйінің алдында Макс джиппен келіп күтіп тұр екен.

Қалаға оралған соң бірнеше күннен кейін Пират Акула мен Әмірді шақырды. Үшеуі стол басына жайғасқан соң ол сөзін бірден бастады.

• Рязань облысында Қасымов деген қала бар. Сенің хан, сұлтандарыңның бірінің атымен аталып кеткен, — Осылай деп Әмірге қарап қойды. – Сол қалада Қабан деген «законник» бар, оны Акула көрген. Зонада бірге болғам, кейінгі бір түскенімде туған інісін қамқорлығымда ұстағам, кешегі демалыс үйінде менімен бірге демалып кеткені бар, бір сөзбен айтқанда сенімді, іскерлік байланыс жасауға болады.

Қасымовта алтын балқытатын зауыттың жұмыс істегеніне оншақты жыл да болған жоқ, бірақ сол алтынға байланысты үш жылдан бері бас прокуратурасы мен «фэесбэшниктері» үлкен тексеріс жүргізіп, оның біткеніне бірер ай ғана болды. Сондықтан ол қалаға алтын ұрлауға біреу келе қояды деп ешкім де әзір күтпейді. Өйткені, соңғы үш жылда сол қалада ондаған адам өліп, бірнеше топ талқандалды. Қалғандарын ұстап, соттап жіберді. Қабанның өзі ол қалаға бара алмай, ондағы жігіттерін Мәскеуден басқарып отыр. Оның соңында аңдушы көп, сондықтан Әмір алтынды алып қауіпсіз аймаққа шыққан соң ғана сен Мәскеуде Қабанның қолына алтынның ақшасын беріп, келісілген жерге келіп бұлармен қосыласың. Қосылғанда тауарды сырттай ғана бақылап соңынан еріп отырасың.

Мәскеуде алтын тығатын жасырын ұяшықтары бар екі джип дайын тұр. Акула мен серігі Мәскеуге ұшақпен барып Қабанның адамдарымен барлық шаруаны шешеді. Сендер поезбен барасыңдар. Сол жерде жолығып іске кірісесіңдер. Жалпы басшылық Акулаға жүктеледі, екеуіңе қосып бергелі отырған Лука мен Макс те мықты, өздерін дәлелдеген жігіттер. Төртеуің де сенімді серіктерімсіңдер, мұндай істі неғұрлым аз адам білгені жақсы, әйтпесе, бәрі бүлінеді, — деген Пират жігіттермен жоспарды бүге-шігесіне дейін әбден пісіріп талқылады.

Акула мен Лука ұшақпен кетті де бұл Макс екеуі поезға отырды. Жол бойы Әмір алтынды әкелуге таңдап алынған төрттің бірі ретінде өзіне таңдау түскені неліктен екен деген оймен болды. Неге алтынды қабылдап алып Одессаға дейін жеткізу сияқты ең жауапты да қауіпті міндет бұған жүктеліп, Пираттың ең сенімді серігі, орынбасары Акула тек сырттай бақылап жүрмек? Бұл алтынды қолға түсірген соң серігі Макстің көзін жойып, алтынмен бірге ізін жасырса ше? Әлде елінде қылмысты болып қашып жүрген жалғыз жігіт қайда қашады, ешқайда кете алмайды, деп ойлады ма? Әлде, Акула тырп еткізбейді деп сене ме? Болмаса Макске сенетін болар?! Макс мұнымен тұлғасы тақылеттес болғанымен спортшы, бабын сақтап жүргені байқалады. Ол ауған жерінде соғысып, сол жақтан әскери трибуналмен сотталыпты, деп естіген. Бірақ  ешкім не үшін сотталғанын білмейді, ауған соғысы туралы кино қойыла қалса Макс көрмей, тұрып кетіп қалатын.

Мәскеуге жеткенше Әмір мен Макс көп сырласты. Макс ауған жерінде жас ауған бүлдіршінін қорғаймын деп орыс офицерін атып сотталыпты. Түрмеден оралған соң Пираттың тазалау мекемесіне жұмысқа тұрып, мұның сотталғанын білген Пират біртіндеп оны өзіне тартыпты. Оның үстіне екі қарындасына қамқорлық жасау үшін көп қаржы керек болып, осындай жолға түсіпті.

Бұлар Мәскеуге жетіп елеусіздеу жерге жайғасып, демалды. Ертеңіне Лука келіп жолықты. Мәскеу түбіндегі Балашиха деген жерден бір-бірінен айнымайтын екі джиптің бірін Лука, екіншісін бұлар мінді. Бұлар Қасымов қаласындағы алтынға жол бастап баратын Қабанның жігіттері мінген «Форд» көлігінің соңына ілесті де, Лука Мәскеуге қайтты.

Рязань облысының солтүстік-шығысына орналасқан Қасымов қаласына жетіп, ағаштан қиюластырып жасалған ескілеу екі қабатты үйлердің біріне келді. «Форд» көлігі әлгі үйдің жанына сәл кідіріп барып ары қарай өтіп кетті. Артынша қақпа ашылды да Макс көлігін ішке кіргізіп бір-ақ тоқтады. Қақпа есігін тез жапқан тоқ балтыр, денесі де ірілеу жас келіншек бұларға келіп сәлемдесті. Қызылшырайлы келіншектің бір кемшін жері бір көзі екіншісімен атысқандай ақилау екен.

Қаракөлеңкелеу бөлменің бірінде бүкшиген кемпір отыр. Сампылдап сөйлеп жүріп Глафира бұларға тамақ берді. Әйелдің сөзшеңдігінен секем алған Әмір түнді күтпей-ақ осы үйдің жертөлесіндегі алтынды артып алып, қаладан тезірек тайып тұру керектігін Макске айтты. «Кешке дейін демалыңдар», деген әйелге бұлар тауарды бірден артатынын айтты. Соның көрсетуімен жертөленің ішкі қабырғаларына цементтеліп тасталған ораулы алтынды абайлап бұзып алып артуға кірісті. Жертөленің терезесіне тақап қойған джиптің астыңғы бөлігіндегі арнайы жасалған ұяшықтарға алтынды түгел орналастырып, бетін мықтап бекітті. Жертөледегі Әмір қасынан жібермей қойған Глафира қанша тыпыршығанымен бұрышта үнсіз отырды. Алтынды машинаның қай жеріне жасырғандарын да көре алмады.

Макс машинаны сайлап жатқанда Әмір Акуламен ұялы телефонмен хабарласып, «Әжейдің сәлемдемесін ұясына қондырдық, екінші вариантпен дәл қазір жолға шығамыз. Кемеліге дейін қуып жет» деді. Кемелінің – Кораблино деген шағын кент екенін Акула білетін. Бірақ оған дейінгі жолдан Қара Әмір алтынды аман алып өте ала ма? Қабанның, немесе басқа біреудің бандылары алтын туралы білсе Қасымовтан ұзатпай-ақ тауарды тартып алуға әрекет етері сөзсіз. Қолына ақша тигеннен кейін Қабан бұлардың тауарына жауапты емес. Акула осыларды сараптай келіп Әмірге Шиловадан шыққан жердегі жол айрығында жолығуды ұсынды.

Әмір оның ұсынысына келісті. Өйткені, Кораблиноға дейін ұзақ, ал Шиловаға төтелетіп қатар жетсе, одан ары бірге жүру қанша дегенмен сенімді. Липецк, Курскі облыстарынан аман өтсе, Украина аумағында Пираттың тапсырған адамдары Одессаға дейін кедергісіз жеткізуге тиіс. Тек украин жеріне жету керек, бірақ ол оңай болмайтын шығар, сірә.

Алтын туралы әжесінің айтқаны есіне түсті. Әжесі: «Қарағым, алтын, асыл бұйым дегендер қашанда жақсылық әкелмейді. Олар бар жерге ажал үйір болады. Алтын көрген адам өз ісіне есеп беруден қалады. «Алтын көрсе періште жолдан таяр» деп бекер айтылмаған» деп отыратын. Алтынның үстінде отырған Әмір өзін ерекше бір көңіл-күй баурап алғандай болғанын сезіп келеді. «Алтынның өзі түгілі буына адам мас болады» деуші еді, сол ма екен бұны өзгеше күйге бөлеп келе жатқан?!

Қасымов қаласынан шығып оңтүстікті бетке алып жүйіткіп келе жатқан джиптегі екеу трассаға жеткенде алыстан өздерін осында бастап келген «Фордтың» қарасын байқады. Кемпірдің үйін аңдыған ғой. Бұлар келісілген уақыттан бұрын басқа маршрутпен жылыстап бара жатқан соң соңына түсті ме екен?  Дәл қазір Акула тауардың ақысын төлеп Мәскеуден Шиловаға қарай келе жатуы тиіс. Онда Қабан адамдарын кейін қайтаруға тиіс еді, бірақ мына «Форд» соңдарынан қалар емес.

Қасымовтан шыққандарына біржарым сағаттай болғанда алдарынан елсіз айдаладан жол жиегінде тұрған жеңіл автомашина көрінді. МАИ инспекторының киімін киген біреу жолдың қақ ортасында ала таяғын саптап тұр. Машина ішінде тағы екі-үш адамның сұлбасы байқалады. Дүрбімен машинаның ішіндегілерді сүзіп шыққан Әмір олардың қарапайым киімдегілер екенін бірінің қолындағы автоматының сорайған ұңғысын байқады. Бұлар маишылар емес, жол торушы қарақшылар екенін білген ол Макске «тұстарына жақындағанда жылдамдықты азайтып, құлаш жетер жерге тоқта, сосын қайтадан зулатып өте шық» деп қос граната мен шолақ автоматын әзірлей бастады.

Джип жақындай бере жылдамдығын күрт төмендеткенін көрген ала таяқты, жолдың қақ ортасымен бұларға қарай алшаңдай басып таяна берді. Әмір кілт тоқтаған машинадан атып шығып қос гранатаны жеңіл машинаға дәлдеп лақтырды да қайта мінді. Орнынан ытқи жөнелген джип ала таяқтыны қаға-маға зулай берді. Граната түсіп жарылған қарақшылардың көлігі отқа оранды.

Бұлар трассамен үлкен жылдамдықпен келе жатыр. Ары-бері өткен автокөліктер өте сирек кездесуде. Арттарынан келе жатқан «Форд» кенет оң жақтағы жанама жолға түсіп біртіндеп бұлардан қашықтай берді. Сәлден соң тал-тоғайдан көрінбей кетті. Әмір олардың мұнысына түсінбей қалды. Қабаннан «ақша қолға тиді» деген хабар алып, бұрылып жөндеріне кетті ме екен? Әлде күні бойы джипке жете алмаған соң әлдебір төте жолмен бұлардың алдын орау үшін бұрылып кетті ме? Қалай болғанда да «Фордтың» қандай себеппен жанама жолға бұрылып кеткенін түсінбеді. Сосын, Ресейдің автомобиль жолдарының картасын алып одан әлгі жанама жолдың Шиловаға соқпай айналып өтіп, алысырақтан барып трассаға қайта қосылатынын көрді. Ал одан да оңға ала берсе біртіндеп Мәскеуге апаратын трассаға түсуге болады екен. Сонда «фордтағылар» Мәскеуге қарай бұрылмақ па, әлде Шилованы айналып өтіп алдарынан күтіп алмақ па? Акулалар Мәскеуден келетін жолмен Шиловаға жетпей осы трассаға шығады. Шиловаға кіре берісте «МАИ» бекеті бар екен.

Әмір Шилованы айналып өтетін жолмен жүру жөн деп тапты. Өйткені, жолда өздері өртеп кеткен машина туралы Шиловаға хабар жетсе бұл бағытпен келе жатқан көліктердің бәрін тоқтатып тексерулері мүмкін. Құжаттары қанша сенімді болғанымен тексерудің аты тексеру, күтпеген жерден бір проблемаға ұрынып қалулары мүмкін. Сондықтан аздап та болса із жасырған жөн. Макс трассамен өтіп жатқан көлік жоқ кезде нөмірін ауыстырып, сосын джиптің белдеуіндегі ою секілді ақшыл түсті орнаментті де алып тастады. Бір қарағанда ол орнамент машинаға бояумен салынған белдеу сияқты көрінгенімен, шындығында жұқа жапсырма кленкамен желімделіп қойған болатын. Оны жұлып алып тастағаннан кейін джиптің ақшыл белдеуінің орны да қалмай, өзі тұтас қара сұрғылт түсті болып шыға келді.

Бұлар осылайша сақтық шарасын жасап, артқа бұрылып әлгінде «Форд» кеткен жанама жолға түсті. Бұл жолмен бір деревняны басып өтіп көп ұзамай Шилованың сыртынан трассаға қайта шығуға болады. Әмір Акуламен хабарласты. Ол «Бәрі жақсы, Шиловада тұрмыз, көп ұзамай жетеміз» деп қысқа сөйлесіп байланысты үзіп жіберді. Өйткені, дәл сол кезде Акула мен Лука мінген джипті маишылар тоқтатып МАИ бекетінде тұрған еді. Маишылар джипті ары-бері қарап шығып, бұлардың Мәскеу бағытындағы жолдан келгенін көріп тұрғандықтан көп ұзамай-ақ жөндеріне жіберді.

Шиловаға соқпай біраз жүріп барып трассаға қайта шыққан соң сәл жүргенде Әмір алғы жақтан алыстан бағанағы «Форд» пен Акулалар мінген дәл өздерініңкіндей джипті көрді. Ол екі машина да трассадан түсіп көз ұшында көрінген мал қораны бетке алып кетіп бара жатты. Бұл екеуі түкке түсінбей бір-біріне қарады да машинаны тоқтатты. Макс «Бұл тағы қандай жұмбақ?» дегендей Әмірге қарады. Ол дереу Акуланың телефонына хабарласты. Оның ұялы телефонына хабар жетіп тұрса да еш жауап болмады. Көз ұшында кетіп бара жатқан джипте Акула бар болса, әрі бірдемеге ұшырап қалмаса жауап берер еді. Ендеше олар бірдемеге ұшыраған болды. «Фордтағылар» ол джипті бұлардың джипімен шатастырып қолға түсірген болуы мүмкін. «Алтын көрсе періште жолдан таяр» демекші Қабан ақша қолға тиген соң, алтынын қимай бұларды жолда тонауды ұйымдастырған сияқты.

Қалай болғанда да бір проблема пайда болды. Енді не істеу керек? Пираттың нұсқауы бойынша Акула мен Лука бұларды қорғап жүруі керек. Ал бұлар қандай жағдай болса да ештеңеге қарамастан, алтынмен Одессаға қарай тарта беруге тиіс болатын. Олай етейін десе, алда тағы қандай оқиғаларға тап боларын бір құдай біледі. Акулалардың көмегі алда керек болмасына кім кепіл. Бұлар ештеңеге қарамай тартып кеткенімен алтынды Одессаға дейін жеткізе алмай, жолда одан айрылып қалса не болмақ? Ал Акуланы құтқарамыз деп жүріп алтыннан айрылып қалса ше? Онда босс аямасы анық. Жалпы алтын Одессаға жетпей қолды болса бұл төртеуіне де «хана», Пират бұларды жердің астына кіріп кетсе де тауып алып өз қолымен өлтіреді.

Әмір мен Макс бір шешімге келе алмай отырғанда ана екі машина ұзын қораның тасасына кіріп көрінбей кетті. Акулаларды құтқарар болса тез бару керек, әйтпесе әлгілердің соңынан көмек те келуі мүмкін. Оның үстіне «фордтағылардың» күші мен қаруының қаншалықты екенінен де хабарсыз. Олардың джипінен алтынды таппаған соң аналар Акула мен Луканы өлтіріп тастары анық. Бұлар қайтсе де серіктерін құтқаруға бел буып, мал қораға қарай тартты.

«П» әрпі сияқты етіп салынған қораның ашық қақпасынан зулап кірген бұлар алаңша ортасында екі машинаның арасында тұрған бірнеше адамды көрді. Акула жерге бүк түсіп жатыр, Лука тізерлеп отыр. Арқырай келіп көлденеңдей тоқтаған машинаның терезесінен екеуі автоматпен оқ жаудырды да машинадан түсе «Фордтың» тасасына қарай тығылғандардың соңынан оқ себелей ата бастады. Макс етпеттей жатқан біреуін бассалып қолын қайырып байлап жатқанда бұл машина тасасындағының бірін жер қаптырды, екіншісі бұқпантайлап атыса шегініп қораға барып кірді. Макс Луканың қолын босатқан соң ол өлген біреудің қаруын ала салып Әмірмен бірге қораға тығылғанды қоршалай жүріп ақыры атып өлтірді. Ол тамағынан жараланып қанға бөгіп жатқанды да айызы қана тұрып о дүниеге аттандырды. Ашу үстінде қолға түскен төртіншісін де атып тастай жаздады. Сөйтсе, «фордтағылар» біраз қинап, ештеңе айтпаған соң Акуланы атып өлтіріп, енді Лукадан жауап алып жатқанда бұлар жетіпті.

Қолға түскен жиырмалардағы жігіт алғаш жауап бергісі келмегенімен Лука оны біраз жәукемдеп, төмпештеп алған соң тілі шықты. Бұлар Касымовтағы Шрам дегеннің бандысынан екен. Шрамның өзі бірнеше ай бұрын алтынға байланысты іспен сотталып кетіпті. Содан кейін-ақ оның тобындағылар бес-алтаудан бірнеше топқа бөлініп, бір тобы Қабанның жігіттерімен байланысқа түсіп, біріге бастапты. Солар алтын туралы сыбыс естіп, алтынды Қабанның жауапкершілігінен шыққан жерде тонауды ойластырады. Касымовта бұлар «фордтағы» екі жігітті өлтіріп, машинасын мініп кетеді. Оған дейін үш жігітін бір көлікпен трассаға милиция формасымен жіберіп бұлардың жолын тостырады. Өздері кемпірдің үйін аңдып, джип Шилованың трассасына түскенде соңынан ілеседі. Алда «маишы» формасындағы адамы екі серігімен күтіп тұрғандықтан бұлар алтынды қалайда қолға түсіретін болдық деп қуанады. Алтынды алып бұл аймақтан біржолата кетуді ойлаған олар жолда күтіп тұрған жігіттерін джиптегілер гранатамен жарып, атып кеткен соң, Шилованы айналып өтетін жолмен алдарынан шықпақ болады. Сөйтіп алдан шығып жайлап келе жатқанда Акула мінген джип Шиловадан шығады. Алтын әкеле жатқан джип екен деп шатысқан бандиттер соны қолға түсірген. «Фордты» таныған Акула тоқтағанда қару кезеніп қолға түсіріпті. Мал қораға әкеліп Акуланы қинап өлтіріп, Луканы азаптай бастағанда бұлар жеткен. Шрамның бұл тобындағылардың басты қателігі, олар бір-бірінен айнымайтын екі джип барын білмейтін еді. Сондықтан екінші джип көмекке келгенде олар тіптен абдырап қалған. Қолға түскен жігітке анадай жердегі тоғай ішінен қабір қаздырып Акуланы жерлеген соң, бұлар тұтқынды атып тастап, екі джипппен жолға шықты. Макс өз джипімен алға түсіп, Әмір мен Лука екінші джиппен алыстау жерден ілесіп келеді.

Бұлар жолшыбай тамақ ішуге тоқтап, кейде аздап азық-түлік алуға кідіргені болмаса үздіксіз жүріп келеді. Кезектесе ұйықтап, кезекпен демалып алып, екі машинадағылар ақыры Украина шекарасына таянды. Қас-қарая шағын қалашыққа келіп кірген бұлар бір тамақтанып алса таң қылаң бере шекараға да жетеді. Лука джипімен дәл кафенің алдына келіп, Макс өтіңкіреп барып, жолдың жиегіне тоқтады.

Кафенің бір жағында жеті-сегіз адам дуылдасып туған күн тойлап жатыр. Терезе жақ бұрышта екі әйел мен екі еркек оңаша отыр. Барменнің сөресінің алдында бет-ауызын баттастыра бояп алған бір әйел санын жарқыратып кірген-шыққанға көзін сүзіп отыр. Сәл былайырақ сөреге сүйенген жалғыз жігіт сыра ішіп тұр.

Кірген бетте осының бәрін тез шолып өткен Әмір орта тұстағы терезеге таяу столға барып жайғасты. Бұның соңынан кірген Лука барменге барып бірдеме айтып жатыр. Даяшы қыз Луканың тапсырыстарын жазып алуда. Дәл осы кезде күтпеген оқиға болды. Анадай жерге келіп тоқтаған жеңіл машинадан түскен үш жігіт тез басып кафеге кірді. Терезеден оларды көргенде-ақ Әмір олардың тегін жүрмегенін сезді. Суыт жүрістеріне қарап өздерінің соңынан аңдып келгендер ме…, деп ойлағанша кафе алдына милиция «УАЗ-ы» келіп тоқтап, одан түскендер де кафе есігіне қарай ұмтылды.

Алдыңғы үшеу ішке кірісімен біреуі есік аузында қалды да екеуі бұған қарай тез-тез басып жақындады. Әмір «Не істесем екен?» деп ойланғанша арт жағы апыр-топыр болып, шыңғырған әйел даусымен қатар «Тоқтаңдар! Әйтпесе мынаны өлтіремін!» деген қарлығыңқы дауыс шықты. Мұның тұсына жетіп қалған екеудің бірінің қолы жоғары шошаң етті де, пистолет даусы «шаңқ» етті. Бұға беріп Әмір көз қиығымен бағанағы екі еркек пен екі әйел отырған столда апыр-топыр болып, еркектің бірі маңдайынан тиген оқтан құлап бара жатқанын, екінші еркек терезеге әлдене лақтырып сындырып, солай ұмтылғанын байқап үлгерді. Сөйткенше бармен сөресі жақтан мылтық даусы шығып, екеудің бірі кегжең ете қалды. Лука әлгі екеуі Әмірге қарай бара жатыр, деп ойлап ту сыртынан біреуін атыпты. Есік аузында тұрғаны Лукаға оқ атқанша ол бармен столынан ары қарғып түсіп, ас дәмдейтін бөлмелерге қарай атыса шегінді. Есік аузындағы мен милиция киіміндегі екеу оның соңынан атыса қуып кетті.

Бұрышқа ұмтылғандардың Луканың оғы ту сыртынан тигені бұның столының дәл жанына аяқтары бүгіліп тізерлей берді. Ол бұның столының шетінен екі қолымен жармаса ұстап, жандәрмен етпетінен құлап түспеуге әрекет етуде. Жап-жас жігіттің қинала тыржиғанда әжімдері жиырылып, маңдайынан моншақтай тер төмен ағып түсті. Оның өте бір аянышты, шарасыз мөлиген көзқарасты көкшіл жанары Әмірдің көзімен ұшырасып қалды. Бұл қалай ұмтылып барып жаралы жігіттің қолтығынан демеп көтере бергенін өзі де сезбей қалды. Жаралы жігіт бұған риза болғандай, алғыс айтқысы келгендей езуі сәл жымия берді. Езуінің ұшынан қара қошқыл қан сыздықтап көріне бастады.

Сол сәтте милиция формасындағының бірі келіп жаралының екінші жағынан демеді. Бұрыштағы терезеден қашпақ болғанды ұстап қолына кісен салған жәй киімді бұларға қарап «Тез, машинаға апарыңдар! Ауруханаға тез жеткізіңдер!» деді әмірлі үнмен. Әмір мен милиционер қолдаса көтеріп жаралының былқ-сылқ еткен денесін кафеден алып шығып, «УАЗ-ға» ыңғайластырып жантайта жайғастырды да милиционер соның жанына мінді. Бұл анадай жерде тұрған джипіне қарай баруға жүрексінді. Луканың сол машинадан түскенін көргендер болса онымен мұның бірге екенін айтып, басы бәлеге қалуы ықтимал. Сондықтан ол кафе маңына жинала бастаған жұрттың арасына қосылып, жылыстай берді. Жолдың екінші бетіне өтіп алыстан кафені бақылады. Қолы қайырулы еркекті алып шыққандарды көрді, Луканың соңынан кеткен милициялар да қайтып оралды. Оны ұстай алмады ма, әлде атыс барысында оққа ұшты ма, бұл біле алмады. Іңір қараңғысы қоюланып келеді, бұл кафеден алысырақ кетуді ойлады. Оның үстіне Макстың машинасы көрінбейді. Ол кафеге кірмей атыс басталған соң, машинасымен тез тайып тұрған сияқты.

Ол жеңіл машинаның бірін тоқтатып, артқы орындығына отырып «алға» деді, даусындағы дірілді сездірмеуге тырысып. Жолда келе жатып кафедегі оқиғаны ой елегінен өткізді. Милиция бұларды аңдып келмеген. Олардың нысанасы төр жақтағы төртеу болғаны анық. Бірақ, олар Әмірге қарай таянғанда Лука бәрін бүлдіріп алды. Ол аналардың бірі пистолетін шығара бергенін арт жағынан байқап, бұған қауіп төнді, деп ойлап атыс ашты. Әрі сонысымен сырттағы Максты сақтандырды. Оның, Луканың халі не болды? Макс қайда?

Бұл Макске телефон шалды. Ол бірден телефонын көтерді. Ол «өзіміз қалаға кірген үлкен көшемен тура жүре берсең қаланың екінші шетіне жетесің, мен сондамын» деді. Сөйтсе, Макс машинасынан түсіп, жолдан енді өте бергенде өзін соға жаздап үлкен жылдамдықпен зу етіп өте шыққан жеңіл машина бұрылып барып кафенің алдына тоқтайды. Машинадан түскен үш жәй киімді суыт кафеге кіргенін көрген бұл тоқтай қалады. Артынша іштен атылған мылтық даусын естіліп, кафе алдына милицияның «уазигі» келіп тоқтайды. Бұл бұрыла сала машинасына қайта мінеді де алды-артына қарамай тайып тұрады. Бұларға хабарласпағаны егер бұлар милицияның қолына түскен болса ол телефон шалса, әлі серіктері бар екен, деп күдіктеніп, іздестірер деп қорқыпты. Қаланың шетіне шығып, бір сағаттай күтпек болады.

Қала шетіне жеткенде джипті көрісімен өтіңкіреп барып таксиден түсті. Такси ұзасымен джип Әмірдің қасына келіп, ол соған отырды да, осы бір шағын қалаға Лука мен бір джипті қалдырып екеуі ұзап бара жатты.

Ресейдің Белгород облысы мен Украинаның Харьков облысының шекарасының шектесер жеріне жақындағанда бұлар тас жолдан бұрылып жақын жердегі тоғайға барып тоқтады. Осы жерде Әмір мен Макс қару-жарақ, жалған құжаттардың көзін жойып, алдын ала әзірлеп алып шыққан құжаттары мен автокөлік құжатын реттеп салып алды. Джипті жақсылап жуып, тығулы тауардың сенімділігін тағы бір тексеріп алып, олар күн көтерілгенше машинада көз шырымын алды. Күн тұсау бойы көтерілгенде бұлар трассаға шығып, шекараны бетке алып жүріп кетті.

Ресей кеденшілері бұларды тоқтатып құжаттарын тексеріп, өздерін машинадан түсіріп, иісшіл итпен джиптен есірткі іздеді. Күдікті ештеңе байқалмаған соң жөндеріне жіберді. Ал украиналық кеден бекетіндегілер құжаттарын бір қарады да өткізді. Әлгінде кеден бекеті көрінгеннен бұл екеуі де қобалжып еді. Соншама жерден екі бірдей адамын құрбан етіп жеткенде шекарада ұсталып қалса, оның өкініші өмір бойы естен кетпес. Күпті көңілмен келгенде екі кеден бекетінен де қиналмай өтіп кетті. Екеуі бір-біріне қарап, жүздері нұрланып қуаныштары қойындарына сыймай шекара аумағынан ұзап бара жатты.

Жиырма минуттай жүрген соң алдарынан өздеріне таныс Макстың Одессадағы айдап жүрген джипі шықты. Бұлар жол жиегіне қарай шеттеп барып тоқтады. Қарсы келген джип бұлардың тұсына жетіп тоқтай сала одан Пираттың өзі атып шықты. Тас жолдың дәл ортасында кездескен үшеуі құшақтасып амандасты. Пират екі жігіттің жүздерінен алтынның аман жеткенін аңғарып үлгерген еді. Содан да болар ол бұрын байқалмаған мінез көрсетіп, ұшқалақтана елпеңдеп екеуін қайта-қайта құшақтап, күбірлеп алғысын айтып, рахметін жаудырып жатыр. Бұлар жағдайды баяндауға ыңғайланып еді, Пират қолын сілтеп «сосын, сосын, әлі үлгересіңдер, кеттік» деп қақпайлап, өзі бастап бұлар мініп келген джипке отырды.

Пират мініп келген джип алға түсіп жол бастады. Жол бойы Пират артқы орындықта қасында отырған Әмірден Қасымов сапары жайлы сұрастырып келеді. Бұл жолда болған жағдайлар туралы қысқаша айтып берді. Акуланың қалай қайтыс болғанын естігенде қабағы түксиіп қайғырыс нышанын білдірді де, Луканың кеше көрші қалада хабарсыз кеткенін естігенде біреуге телефон шалып жағдайды түсіндірді де «Ештеңе етпейді, жігіттер Луканың өлі-тірісін анықтап береді, тірі болса құтқарамыз» деді бұған қарап.

Алтынды көзімен көріп, қолымен ұстағанша шыдамы жетпей отырған Пират жол жиегінен аулақтау жерде тұрған эстакаданы нұсқап машинаны соған шығарып тоқтатуды бұйырды. Екінші джиптегілер спорттық сөмкелер әкеліп, алтынды соған салып алған соң екі көлік жолға қайта түсті. Пират сөмкенің бірінен бір құйма алтынды қолына алып ары-бері аударыстырып, алақанына салып сипалап, қызығып, қуанышын баса алмай отыр.

Көп кешікпей екі джип үлкен жолдан бұрылып шағын елді мекенге келді. Оның шағын аэродромында бірнеше «АН» ұшағы мен бір әскери тік ұшақ тұр екен. Машиналар дәл жанына келіп тоқтағанда тікұшақтан ұшқыш шығып, Пираттың жанына келіп, ұшуға әзір екенін баяндады. Спорттық сөмкелерді тікұшаққа салған соң Пират бұл екеуін ертіп тікұшаққа мінді. Екі джип жолға түсті де бұлар тікұшақпен көкке көтерілді. Тікұшақ ішінде жасаулы шағын дастархан басында Пират «аман-есен жетулеріңмен» деп ішімдік ішкізіп, дәмнен алуды ұсынды. Тікұшақ Одессаның маңындағы шағын әскери аэродромға қонды. Ол жерде жап-жаңа «Мерседес» күтіп тұр екен.

Рөлінде Пиратқа ең жақын жігіттердің бірі саналатын қарасұр түріне керісінше «Рыжий» деген лақап аты бар қырықтардағы түрік бар ақ «мерседес» Одессадағы Пираттың саяжайына жетіп бір-ақ тоқтады. Алтынды жасыратын орын да, тапсырманы орындап келгендерінің құрметіне тек өздеріне арналып дастархан да әзірленіп қойыпты. Саяжайды күзетушілер алтын салынған сөмкелерді жертөлеге тасып, темір торлы есіктің түбіне дейін жеткізіп сыртқа қайта шығып кетті.

Пират өз кілтімен темір торлы есікті ашты да төртеуі сөмкелерді алып жертөлеге кірді. Орта тұсына келіп бірінші болып сөмкесін Пират өзі қойды. Басқалар да солай етті. Алақанын шапаттап рахаттана бір ысқылап қойып

«Қалғаны кейін реттеледі, ал қазір жоғарыға көтеріліп дастарханға отыралық» деп өзі сөмкенің бірінен бір құйма алтынды алып, сөмкенің аузын мұқият жауып, жоғарыға көтерілер баспалдаққа беттеді.

Сәтті болған сапарды тойлап, сол жолда құрбан болған Акула мен Луканы еске алып, Әмір мен Макске бірнеше күн осында демалуды ұсынған Пират күн сайын саяжайға соғып кетіп тұрды. Келген сайын жертөлеге түсіп, сондағы жасырын ұраға өзі мұқият жинап қойған алтынына барып, алтын тастың арбауында ұзақ отырады. Бір сөзбен «алтынына шомылып» көңілі көтеріліп жоғарыға шығады. Бір келгенінде:

• Ал, жігіттер! Үлкен еңбектеріңді жоғары бағалаймын. Тиесілі үлестеріңді тауарды өткізген соң беремін. Оған дейін қандай тілектерің бар? Қайда барып демаласыңдар, тіпті шетелге де жіберіп алуыма болады, — деді бұларға күлімсірей қарап.

Макс ешқайда барғысы келмейтінін қарындастарының жағдайын жасауды ойластыратынын айтты. Әмір:

• Мүмкін болса мен Түркияға барып қайтсам деп едім, — дегенімен іштей босс бірдемеден күдіктеніп қалды ма, деп алаңдаулы еді. Өйткені, саяжайдағы алғашқы күні түнде түс көрген. Бұрын да сирек те болса түс көретін, бірақ көбінесе оянғанда түсін ұмытып қалатын. Бұл жолы бәрі өңіндегідей айқын көрініп, есінде сақталып қалды.

Сол түнгі түсінде қабырғасы мен еденіне дейін алтындатылған кең бөлмеде өңкиіп отырған біреуді көрді. Жақындай бере таныды, марқұм Дию досы. Бұған бұрылып дәл тірі кезіндегідей екі езуі екі құлағына жете ыржиып, алдындағы алтын табақтан бұлар Қасымовтан әкелгендей құйма алтындарды алып нанша соғып отыр. Бұған да қасыма отырып алтыннан же, дегендей болады. Бұл қимылсыз селтиіп тұрып қалды. Кенет Дию қабағы түйіліп, алдындағы алтын құйма толы табақты төңкеріп тастап, сілкіне орнынан көтеріліп, теріс қараған қалпы ұзай берді. Бұл «Дию, тоқташы!» деп оның соңынан ұмтылды. Бірақ аяқтары ұйып қалғандай киізденіп, ырқына көнбей, бір орнынан қозғала алмады. Сөйтіп тұрғанда анадай жерде төңкеріліп жатқан алтын табақтың астындағы құйма алтындар жыбырлап жыланға айналып, бұған қарай ысылдай жылжыды. Бұл ышқына кейін қашпақ болып жатып оянып кетті. Қара терге малшынып, қиналып жатыр екен. Содан таң атқанша қайтып көзі ілінбеді.

Сол түс көрген күннен бастап Әмір қатты алаңдаулы. Одессада бірдемеге ұрынып қалмай тұрып алтынның үлесін алмай-ақ, ретін тауып сытылып біржолата кетуді ойлай бастаған. Бірақ, онысын жан баласына сездірмеуге тиіс. Пират сәл күдік алса мұны өлтіртіп, саяжайдағы бір талдың түбіне көмдіре салары анық. Бала күнінде ауылындағы түрік балаларымен өскенде үйренген аздаған түрікшесі болғандықтан Түркияға қарай өтіп, одан әрі із-түссіз жоғалуды жоспарлауда.

Пират бұған тесірейе сынай қарады да, жүзін тез жылытып, жымия қойды. Сосын:

• Дұрыс. Қай курортына барғың келеді? – деді сыр тартып. Бұл момақан қалпын сақтап: «астанасын көріп қайтсам, жалпы маған бәрібір, бір-екі апта қыдырып оралсам болғаны» деді түрін бермей. Сонымен, оның башқұрт төлқұжаты бойынша шетелдік құжаттары әзірленіп, бірнеше күннен соң Түркияға аттанатын болды. Әмір өзінің шын аты-жөніне құжат дайындатуға күдіктендіріп алармын, деп сескенді.

Шетелге өтуге мүмкіндік беретін құжаттар қолына тиісімен бұл бес мың долларынан басқа қаржысын қазақ-украин бірлескен банкінен есепшот ашып қарындасының атына салып тастады. Қашан болса да әйтеуір қарындасы алса, бауырларына көмек болсын, деді. Бұл банктен шыққанда Макс «Тез жет, алушы табылды» деп  телефон шалды.

Саяжайға Пират негізгі жігіттерін түгел жиыпты. Ішке ең сенімді бірнеше адамды ертіп кіріп жоспарын жария етті. Отырғандарға жағалай қарап шығып:

-Түріктермен келісімге келдік, алтынды алатын болды. Адамовичпен бірге мен түріктерге барамын, — деп көзілдірікті «қаржыгерге» қарады. Сосын Рыжийға бұрылып, — алтынды сен басқарып апарасың. Қара Әмір алда, Макс артта қорғаныш болып отырады. Және екі көлікпен жігіттер сәл алыстан ілесіп отырсын. Бүгінде «бауырластарға» сенім аз, әсіресе, кавказдық «қаракөтендерден» бәрін күтуге болады. Милиция да қарап отырмаған болар, абай болыңдар. Теңіз жағалуындағы «Шайтан диірмені» тұрған тұсқа жақын жерден түріктер сумен келіп күтіп алады. Айналма жолда көлік аз. Бәрі ұғынықты ма? – деп орнынан көтерілді.

Пираттар екі машинамен кетті де, қалған бес машина біраз уақыттан соң шықты. Ең алдыңғы көлікте жүргізушіден басқа бір жігіті бар Әмір отыр, екінші машинада төрт қарулы жігіт, үшінші алтын тиелген машинада да Рыжий үш жігітімен, төртінші машинада тағы төрт жігіт, соңғы, бесінші машинада Макс екі жігітпен отыр. Төтенше жағдай туа қалса алдағылармен Әмір, арттағыларымен Макс ұрысқа кіріседі де, қалған үш машина тоқтамай кете береді.

Аралары жүз-екі жүз метрдей қашықтықты сақтап отырып жүйткіп келеді. Енді жиырма минутта межелі жерге жетеді. Бірақ сол жиырма минуттағы стресс, жүйкеге түскен салмақ жиырма жылға татитын болар. Алдыңғы жақтан көлік көрінбеген соң Әмір арт жаққа қарап еді, ол жақтан да бірде-бір көлік көрінбеді. Бұл трассамен күнде бірлі-жарым болса да көлік үзіліссіз жүріп жататын сияқты еді, бүгін неге тым тырыс? Сәлден соң алдыңғы жақтан көз ұшынан жүк машинасының сұлбасы көрінді. Дүрбімен қарап еді, ұзын қорапты жүк машинасы екен. Бірақ жүріп келе жатқанға ұқсамайды, тоқтап тұрған сияқты ма, қалай? Әмір осыны ойлап артына бұрылып қарады да таңданыстан ба, үрейден бе «Оһ, әкеңді…! деген даусы шығып кетті. Оның қазақшасын түсінбесе де «Оһының» тегін емесін сезген екі серігі үрпиісе қалды. «Мәссаған, шынымен-ақ бұларды қақпанға түсіргендері ме? Кімдер екен? Милиция ма, әлде кавказдықтар ма? Кім болса да тас жолдың бір жағы теңіз, екінші жағы қалың жүгері егістігі, автокөлік жүре алмайтын жерді таңдапты». Бұл дереу Рыжийға хабарласып «Алдан да арттан да жүк машинасымен жолды бөгеп қақпанға түсірмек» деді. Ол сәл үнсіздіктен соң «Алға жүре беріңдер, жүк машинасын тезірек жойып бізге жол ашыңдар, біз сәл кідірейік» деді. Сөйтіп бұлардан басқа машиналар тоқтай бастады. Макстың машинасы да екі жүз метрдей жерде тоқтады. Алдағы жүк машинасы кенет орнынан қозғалып, жүйіткіп келіп, бұлардың тұсынан үлкен жылдамдықпен өтіп кетті. Қаруларын ыңғайлай берген бұлар абдырап қалды. Бұл артқа бұрылды да артағы жүк машинасының да Макстің машинасының тұсынан өтіп кеткенін көрді. Украин «спецназшылары» ортадағы үш машина тоқтағанын көрген соң жолды көлденең тұрып бекітпей, сол алтыны бар үш машинаға қарай тура салыпты. Жүк машиналары ортадағы үш машинаның тұсына жетіп тоқтай қалды да, олардың қораптарының брезенті сыпырылып, әр машина қорабындағы ондаған «спецназшылар» оқ жаудыра орнынан қозғалып үлгермеген машиналарға лап қойды. Қырғын атыс басталды да кетті. Әмір екі серігіне «машинаны тастап жүгерілікпен қашып құтылмасақ құримыз» деп еді, олар көлікпен қашып құтылу жеңіл, деп көнгісі келмеді. Алда кемі тағы бір тосқауыл болуы тиістігін түйсінген Әмір «Онда машинаны тоқтат, мен түсемін» деп пистолетін жүргізушіге кезенді. Ол бірден тоқтады. Қаруын кезенген қалпы ақырын түскен бұл «Алдарыңнан жарылқасын, жарыместер» деп есікті тарсы жапты.

Арт жақта атыс үдеп, өртенген машинаның жалыны мен қою түтіні көкке көтерілуде. Бұл жол жиегіндегі жүгерілікке жүгіріп барып кіріп кетті. Аттылы адам көрінбейтіндей биік өскен жүгерілік ішімен батысты бетке алып тоқтаусыз жүгірді. Жүгіріп келе жатып «Пиратты сатқан кім екен? Кім екен сатқан?» деген сұрақ миын шағып, қаны басына тепті. «Бүгіннен қалмай Одессадан кетіп үлгеру қажет. Түркияға алдын ала алған билетімен ұшуға әлі екі күн бар. Сондықтан ол билетті өткізіп, түнде ұшуға әрекет етпесе болмайды.

Бұл жүгіріп отырып жүгеріліктің екінші басына шықты. Алыстан тоғай шетінде шағын хутор көрінді, солға қарай саяжайлар байқалады. Бұл саяжайға қарай бұрылды. Саяжай үйлерінен мұнда оншалықты бай адамдар тұрмайтынын байқады. Үсті-басын жөнге келтіріп алып аяңдап саяжайлардың орта тұсындағы оралма жолда тұрған автобусқа жақын барды. Күн батып барады, саяжайдан қайтқандар автобусқа отырып жатыр. Бұл темекі шегіп, айналасын байқастап тұрды да автобус жүрерде артқы есіктен мініп, артқы терезеден сыртқа қарап тұрды.

Қалаға кірген соң автобустан түсіп таксимен аэровокзал кассасына барып, екі сағаттан соң ұшатын Анкара рейсіне билет алды да буфетке кірді. Шеткерілеу орындықта отырып ұшақтың ұшуын тағатсыздана күтті.

Ұшаққа отырғанда ғана «ух» деп демін бір алған ол төменде қалып бара жатқан Одессаға қарады, «жүре берсең көре бересің» дегендей мұнда да көңіліне көп нәрсе түйді. Түркияға жеткен соң көп кідірместен елге оралады. Оралған соң бәрін қойып жеке ісін ашып, үйленіп, тыныш өмір сүреді.

Анкараға жеткен соң Әмір қаланы көлікпен де жаяу да бірнеше күн аралады. Ірі базарларға барып, құмырсқаның илеуіндей жұрттың арасында жүреді. Бірде бұрынғы одақтың республикаларынан саудагерлер көп келетін көтерме базарды аралап келе жатып «Әмір көке!» деген әйел дауысын естіп қалды, бұл тоқтамастан ақырын жүре берді. Дәл артынан тағы естілген дауысқа амалсыз бұрылып қараған ол қалшиды да қалды. Ортаншы қарындасы Құндыз. Ия, соның дәл өзі, туған қарындасы. Ол мұны құшақтай алып «Әмір көке, тірі екенсіз ғой, қайдан жүрсіз мұнда?» деп жылап көрісіп жатыр.

Екеуі шәйханаға барып әңгімелесті. Мұның туыстары Әмірдің өлі-тірісін, қайда жүргенін білмей пұшайман болып жүргенде, былтыр Алматыдан келген бір ауылдастары «Алматыда екі мафияның арасында қырғын соғыс болып, соған Әмір де қатысыпты. Оншақты адам өліп, тірі қалғандары түгелдей сотталыпты. Әмірді білетін бір жігіттерден естідік. Бірақ олар да Әмірдің оққа ұшқанын не сотталып кеткенін анық білмейді екен» деген хабар әкелді. Мұны естіген әке-шешесі тіпті есеңгіреп қалыпты. Бұлар «Сол жолы қаза болды ма екен, әлде тағы да істі болып сотталып кетті ме екен?!» деп уайымдап, еш анық хабар біле алмай жүр екен.

Қарындасы екі жылдан бері Шымкент базарында түрік тауарымен сауда жасайды екен. Әке-шеше, бауырлары түгел аман. Төре інісі оқу бітіріп прокуратурада істейді екен. Әмір ресейдің біріккен фирмасында күзет, тәртіп жағында қызмет істейтінін, үлкен қарындасының атына есепшот ашып қаржы аударғанын айтып, оны Құндызға берді. Оның қайта-қайта «Көке менімен бірге ауылға қайтсаңызшы, біздің елге қарай үнемі билет табылады. Бізден қалмай қайтыңыз, апам мен әкем де сізді уайымдаумен қалжырады, менімен бірге қайтыңызшы» дегеніне, елге таяуда бір барып қайтатынын айтып, қарындасымен қимай қоштасты.

Ертесіне өткенде көшеде кездесіп қалған жігіттерге берген уәдесі бойынша студенттер қалашығына келді. Солардың берген әдрісімен оңай тауып, сәлден соң жерлестерімен қауқылдасып отырды. Анкараға келген алғашқы күндердің бірінде көше жиегіндегі ашық кафеде отырған бұған екі жас қазақ жігіті келіп жолыққан. Танысқан соң бұл оларға дәм әперіп әңгімелескен. Сонда жігіттер жатақханаларына чешен жігіттері келіп, кейде бопсалап ақша жинайтынын айтқан болатын. Соңғы кездері пайда болған олар студент емес, бірақ шеткі бір жатақханада тұратын көрінеді. Кейбірінде қару да бар екен. Әмір қоштасарда студент жерлестеріне «Жатақханаларыңа бір соғып, бопсалағыш чешендерді көрейін» деген, жігіттер «чешендердің мәселесінсіз-ақ келіп қонақ болып кетіңіз» деп әдрісін берген.

Бұл жерлес студенттермен біраз отырды, бірақ бопсалағыш чешендер келе қоймады. Сосын, бұл жерлестерінен чешендер тұрады деген жатақхананы, олардың басшысының Омар деген біреу екенін біліп алып, қоштасып сонда барды.

Жатақхана алдында тұрған екі кавказдыққа жақын келіп орысша Омарды сұрады. Олар бұған таңдана қарады да, бірі «жүр» деп ілестіріп ішке бірінші қабаттың түкпіріндегі бір бөлмеге ертіп әкелді. Онда тағы екеуі отыр екен. «Мына біреу Омарды сұрайды» деп ертіп келген шығып кетті.

Бөлмедегі екеу бұдан Омарды неге іздегенін сұрады. Бұл «Омар қайсысың, тек сонымен сөйлесемін» деп қырсықты. Ана екеуі «Омарға апару үшін сенің кім, қайдан, неге келгеніңді білуіміз керек» деген соң Әмір Одессадан арнайы жолығуға келгенін айтқан соң төр жақта отырғаны «Мен Омармын. Не айтпақ едің?» деді дұрысталып отырып. Бұл өзінің қазақ жерлестерін бопсалаудың дұрыс еместігін ескертті.

• Бәріміз де бір мұсылманбыз, бауырларға олай жасауға болмайды, егер оны доғармасаңдар қарсы шара қолданамыз, — деді артында бір үлкен күш тұрғандай сенімді үнмен. Омар қасындағыдан бірдеңе сұрады да, сосын бұған қарап;
• Байқаймын, сен ер жігіт сияқтысың. Біз нағыз жігітті бағалай білеміз. Сенің жерлестеріңнен бүгіннен бастап салық жиналмайтын болады. Өздері онша көп те емес екен, оларды енді қинамаймыз, бірақ ол үшін саған бір талабымыз болады. Бүгін кешке «Анкара» қонақ үйінің мейрамханасына кел. Өзім қарсы алып, бір үлкен беделді адамға жолықтырамын. Түркияға келіп қалыпсың, сол адамға жолыққаның өзің үшін де керек, — деді. Бұл:
• Ұсынысыңды ойланамын, бірақ маған әлгі кішкене бұйымтайымды орындасаңдар, сендерден басқа ештеңе де керек емес, — деп келе жатыр еді, Омар сөзін бөліп:
• Мұнда соңғы кезде ресей, украин қауіпсіздік комитеттері жиі тіміскіленетін болды. Сондықтан бұл қалада бір өзің жүруің қиын, ең арысы түрік полициясы бұрынғы одақтың адамдарын ұстап, әурелейді. Ал мен айтқан үлкен адаммен жолықсаң, қауіптен сақтандырып, құтқарып, көмектесіп отыратын болады, басқа да ұсыныстар болуы ықтимал, қалайда жолық, — деді.

Әмір ақыры келісімін берді. Ана екеуі қонақ үйдің алдында өзіміз қарсы аламыз, бізсіз сені ол кісіге жолатпайды, десіп қала берді.

 Әмір чешендердің келісе кеткеніне күдіктеніп қалды. Олардың «үлкен кісіге жолығуға тиіссің» дегенін де түсіне алмады. Не себепті оған жолығуы керек? Әлде мұны оңаша жерге шақырып алып құртып жібермек пе? Ондай ойлары болса неге қонақ үйдің мейрамханасына шақырып отыр? Мүмкін, Чешенстанда жүріп жатқан соғысқа баруға үгіттемек пе?  Кім біледі, Пираттың алтыны туралы біліп, сол туралы сыр тартпақ па? Жалпы, Пираттың атын алға сала сөйлескені дұрыс болмады ма? Тіпті сәл нәрсеге қаны қызып қайдағы бір қазақ жігіттері үшін осы чешендермен бекер байланысты ма екен? Одан да бәріне қолды бір сілтеп елге тайып тұрғаны дұрыс па еді?

Осындай ойлармен қонақ үйге оралған ол өзінің елге оралуға тартыншақтай беретіні, онда барғанмен қолға түсіп қалатындай көрінетіндігінен екенін түсінді. Бірақ, бейтаныс елде ұзақ қалып қою, енді міне, әлдебір өзіне беймәлім топпен байланысуы, бұл да қауіпті іс. Мұның өмірі қайда болса да қашаннан қауіп-қатерге толы.

Келісілген уақытта айтылған қонақ үйге келді. Мейрамхананың алдында Омардың қасында болған жас жігіт тағы бір жігітпен мұны күтіп тұр екен. Үшеуі мейрамхана ішіне кірді. Онда адам көп екен. Бұлар төр жақтағы оңаша бөлмеге өтті. Ертіп келгендер мұны есіктен кіргізіп жіберіп, өздері тыста қалды. Омар жанында отырған екеуіне мұны, оларды бұған таныстырды. Әли деген мүмкін дәрежесі үлкендеуі болар, бірақ сақалын өсіріп жібергеніне қарамастан отыздардағы жігіт сияқты. Оның қасындағы түрік те сол шамалас жастағы адам. Сол түрік Пиратты жақсы білетін болып шықты. Сөзінің ыңғайына қарағанда соның алтынын саудалап сатып алмақ болғандардың тобынан болса керек. Бұдан алтынның қазіргі жайын, кімнің қолына түскенін сұрастырды. Бұл оны қайдан білсін, жолдарын арнаулы киім киген қарулылар бөгеп, атыс басталғанда сытылып шығып кеткеннен кейін алтын түгілі сонда болған жігіттерден де, Пираттың тағдырынан да мүлде хабарсыз.

Түрік Пираттың да ұсталғанын айтты. Бірақ ол өзінің алтынға қатысы барын мойындамай, қасындағы түріктермен қаланы көгалдандыру мәселесіне қатысты бас қосқанын айтып отырып алған көрінеді. Алтынға қатыстылығын толық дәлелдей алмағандықтан, басқа жағынан келіп тиісіп, Пираттың кооперативінен былық тауып жауып тастапты.

Бұлардың сөзінен аңғарғаны, сол алтынды түріктерге сатып алдырмақ болған Әли сияқты. Сондай-ақ, бұлардың чешен соғысына жасаққа адам жинап жүргені де байқалады. Бірақ бұған ешқандай ұсыныс жасалған жоқ. Әли бұл қалада ғана емес, Түркияның кез-келген жерінде егер Әмірге қажет болса қамқорлық көрсетуге дайын екендігін баса айтты. «Шетелде жалғыз-жарым жүру дұрыс емес, қандастарың мұнда бар, оқитындары да, жұмыс істейтіндері де кездеседі. Солармен байланысып, бастарын қосып біріккен жақсы. Бізден де байланысыңды үзбе, қандастарыңның арасында мол ақша тапқысы келетіндері болса, біз көмектесеміз. Әрі мұсылмандық бауырластығымызды ұмытпай бір-бірімізге қолдау жасау, бәрімізге де міндет» деді Әли.

Сосын Омарға «қонақты күтіп, жалпы жағдаймен таныстыра бергейсің» деген ол түрікті ертіп шығып кетті. Омар екеуіне арнап тамаққа тапсырыс беріп, енді әңгімеге кірісіп жатқанда күтпеген жағдай болды. Даяшы жігіттің есіктен шыққаны сол еді, үш-төрт жай киімді түрік, орысы аралас біреулер кіріп келіп бұл екеуіне қару кезеніп тұра қалды. Омар қаруын алмақ болды ма, қолын қимылдата бергенде әлгінің бірі оны қолының қарынан атып салды. Артынша екеуін де бассалып, қолдарына кісен салды.

Бұл әлгілер есіктен сау етіп кіргенде-ақ қапыда қалғандарын білген. Бірақ өзінде ешқандай қару жоқ, мұнда келгелі ештеңе бүлдірген емес. Бұл жерге «жерлес студенттерді бопсаламасын деген талаппен жолығуға келгем» деген уәжін айтса мүмкін көп ұстамаулары да мүмкін. Осындай оймен ол еш қарсылықсыз әлгілердің бұйрықтарын орындап, үнсіз сырттағы машинаға отырды. Мейрамхана алдында мұны қарсы алған екі жігіт те қолдары кісендеулі осында отыр екен. Түрік полициясының арнаулы көліктері дабылдатып зулай жөнелді.

Түрмеге әкелген соң бұларды бөлек-бөлек қамады. Ертеңіне оны бір бөлмеге әкеліп тергеуге кірісті. Тергеуші орыс, жанында түрік тергеуші де отыр. Олар бұдан Түркияға неге келгенін, не істеп жүргенін, чешендер тобымен қайдан байланысқанын сұрады.

Бұл жеке шаруамен келгенін, чешен тобымен ешқандай байланысы жоқтығын, олар өзін «әңгімеміз бар» деп сонда шақырғанын айтты. Тергеуші олармен не жайында әңгімелескенін сұрады. Әмір әңгімелеспек түгілі дұрыстап танысып үлгермегенін, полиция кіріп келіп ұстап алғанын, өзінің еш қарсылықсыз берілгенін, қарусыз екенін ескеруді өтінді. «Олардың шақырғанына табысы мол жұмыс табуыма жәрдемі тиер деп бардым. Маған ешқандай проблеманың қажеті жоқ, адал еңбегіммен күн көрсем жетеді. Ресейде күнкөріс қиын болып кеткендіктен Түркия, Грекия елдеріне жұмыс, табыс іздеп шұбырып жатқандардың бірімін» деді.

Елде не істегені, мамандығы қандай екендігі туралы сұрақтарға да жақаурата жауап беруге тырысуда. Ішінен «егер құжатымды тексеріп, түбін ақтарар болса құритыным анық» деп қояды. Башқұртстанда туып-өскен Шахман Гумеровтың атындағы құжаты болғанымен, ондай адамның тірі-өлісінен, тіпті мына өмірде бар-жоғынан да хабарсыз. Құжатын індетіп тексерсе шаруасы бітері рас.

Алғашқы екі күннен соң тергеушілер мұны мазалауды қойды. Бір апта бойы оны тергеуге шақырған жоқ. Бұл қатты қауіптенгеніндей олар Ресейге Шахман Гумеровтың туған, жүрген жеріне сұрау салып жатпаса неғылсын. Өзге қолға түскендерді тергеп жатқанын байқап жүр. Олардан жауап алғанда бұл туралы не айтып жатыр екен? Бұл туралы білетіндері шамалы болғандықтан олар не айта қойсын. Оның үстіне мұнымен тікелей байланыс жасап сөйлескені Омар ғана, ол талайды көрген тісқаққан екені көрініп тұр. Сондықтан «Табыс табуға, жұмыс іздеп келдім» деген жауабынан танбайды. Егер құжатының жалғандығы, өзінің Гумеров еместігі әшкереленіп қалса не істеуі керек?

Ой түбіне жете алмай жүргенде бір күні түн ішінде оны және бірнеше тұтқынды арнаулы машинаға отырғызып әуежайға жеткізді. Ұшу алаңындағы ұшақтың дәл жанына келіп тоқтаған көліктен түсіре сала траппен ішке кіргізіп, торлы бөлікке жайғастырды. Ұшақтың ішіндегілердің біразы ресейлік әскери киімділер, кейбірі жәй киімді.

Ұзақ ұшқан ұшақ таң қылаң бере бір қаланың сыртына келіп әскери аэдромға қонды. Тұтқындарды тағы да траппен жүгірте түсіріп, арнаулы автокөлікке тықты да қалаға қарай алып кетті. Әмір өздерінің Ресей жеріндегі бір қалаға әкелінгендерін байқады. Түрік түрмесінде соңғы күндері тергеуге шақырмағаны бұның Гумеров емес екенін білгендері, деп ойлады. Ендеше мұны Ресейге әкеліп, бәрін анықтап, соттамақ.

Жалған құжатпен жүргені үшін соттаса көп бере қоймас, ал чешен боевиктерімен, терроршыларымен байланысты деп соттаса, онда еркіндікке қайтып шығуы мұң болар. Бұл да тірі жан ғой, чешендермен шындығында еш байланысы жоқ, соны дәлелдеуге тырыспай ма. Дегенмен сол чешендерге жуысамын деп басына бәле тілеп алғаны анық. Ендігі көрмегені Ресей түрмесі еді. Елге оралсам деген арманы қанша жылға кейін ысырылып тасталғанын бір құдай біледі.

Көп ұзамай өздерін Краснодар қаласындағы уақытша тергеу изоляторына әкелгенін білді. Чешендерден бөлек қамалғанымен, солармен бірге ұсталғандықтан болар Әмірді уақытша түрменің қызметкерлері де, тергеушілер де барынша кемсітіп ұстауға тырысты. Ретін келтіріп бір-екі мәрте сабап та алды. Бұл бірақ мойымады. Тергеудегі сұрақтарының ауанынан өзіне тағар татымды айыптың жоқтығын сезді. Сондықтан өзінің бұрынғы жауаптарын қайталаудан танбады. Ол чешендермен Түркияға табыс іздеп барып, ресейлік жерлестер болғандықтан, әрі «табысы жақсы жұмыс тауып береміз» деген соң кездесіп, сол жерде қолға түскенін, Кавказда, Чешенстанда ешқашан болмағанын айтудан танбады.

Жарты айдан астам уақыт жауап алуға шақырып «Қанша террорлық акцияға қатыстың? Кімнің бандасында болдың? Дудаевшылар жағында тағы қанша башқұрт соғысып жүр?» деген сияқты сұрақтарға бұл үйреншікті жауаптарын қайталаумен болды. Кезекті бір тергеуге шақырғанда тергеушінің сөз саптасының күрт өзгергенін бұл бірден аңғарды. Ол «Дудаевшылар қатарында Орта Азиядан кімдер бар? Қазақстаннан қанша адам болдыңдар?» дегенге мазмұндас сұрақтар қойды. Сосын бұл дереу жауабын өзгертті. Сүзектен тұрғандай терісі сүйектеріне жабысып қалған, сидиған ұзын тергеушіге мүләйімси қарап алды да:

-Тергеуші мырза, мен Қазақстанда құжаттарымды жоғалтып алып, ақшаға Шахман Гумеров дегеннің атына төлқұжат сатып алғанмын. Бәр кінәм сол, ресейлік азаматтығы бар төлқұжат жасатып алғаным ғана, — деді ағынан жарылған, тергеуден әбден шаршаған сыңай танытып. Тергеуші айыпкердің шешіліп, өзі жауап бере бастағанына қуанып «ақыры тілін шештім бе, бәлемнің» дегендей масайраған қалпымен орындығының арқалығына шалқайып:

— Біріншіден, кезекті рет ескертемін, мен сен үшін «тергеуші мырза» емес «азамат тергеушімін». Ал, екіншіден, неге өзіңнің кім екеніңді бірден айтпай жасырдың? Бұл жазаңды ауырлата түсетін фактор, — деді. Сосын қағаз-қаламын ыңғайлап алды да сұрақтарды жаудырды.

— Шын аты-жөнің, қайда туылдың?

— Әмір Байбөрин, Қазақстанның Оңтүстік Қазақстан облысынанмын.

— Қай елдің азаматысың?

— Қазақстан Республикасының.

— Ол жақтан қандай мақсатпен жалған құжатпен мұнда өттің?

— Ресей арқылы Түркия, Грекия елдеріне өтіп табыс табу үшін.

— Жалған құжатты кімге, не үшін жасаттың?

— Азамат тергеуші, өз құжаттарымды жоғалтып алған соң Көкшетауда біреулер ақшасын төлеп едім, осы құжатты жасап берді.

— Басқа адамның атына құжат жасатқаныңа қарағанда, артыңда шалаң бар болды ғой. Бұған дейін сотталдың ба? Не үшін?

— Ешқандай шала да, түтін де жоқ артымда. Бұрын қоғамдық орында төбелескенім үшін сотталғанмын, толық мерзімін отырып шыққанмын.

— Түрмеден шыққан соң қайда тұрдың, немен айналыстың?

— Базарда арбамен жүк тасыдым. Алматыда тұрдым.

Тергеуші барлық ынтасымен жауап беріп отырған айыпкерге таңырқай қарады. Айтып отырғандары негізінен қазақстандық милиция жіберген анықтамадағы фактілерге сәйкес келіп тұр. Алматыда қылмыстық топтарға қатысы жөнінде күдік болғанымен нақты дәйек, деректер милицияда да жоқ. Алдында монтансып отырған айыпкерге қарап отырған тергеуші «Жалған құжатпен жүргеніне қарағанда Алматыда әлдеқандай қылмыстарға қатысы болуы керек. Бірақ оның бәрін анықтап, дәлелдеп, мойындатудың маған қажеті қанша. Менің міндетім «терроршыларға қатысы бар немесе солармен жақындаса бастаған» деген күдік туғаны үшін ғана  мына азиятты кемі үш жылға бас бостандығынан айырып, темір тордың арғы жағына тығу. Басқа қылмыстары болса түрмеден шығып еліне барған соң өз милициясы анықтап алсын». Осындай ойға келген тергеуші Әмірге тұңғыш мәрте күлімсірей ме, әлде аяушылық таныта ма, біраз қадала қарап отырды да, әлден уақытта камерасына апарып қамауды тапсырды. Есіктен кірген еңгезердей милиционер қақпақылдай түсіп камерасына ертіп кетті.

Бірнеше күннен кейін Краснодар қаласында Әмірге сот болып, үш жылға бас бостандығынан айырып, қатаң режимдегі колонияға жіберді. Оны бір топ сотталушыларымен бірге поезбен Самара қаласының маңындағы бір түрмеге алып келді. Ресей зонасы Қазақстанда өзі отырған түрмемен салыстырғанда әлдеқайда тәуір екен. Арнаулы киім береді, тамағы да көш ілгері.

Алғашқы күндері ешкім де мазалай қойған жоқ. Ол темір-бетон құймаларын жасайтын цехта жұмыс істеуге бөлінді. Бұл да айналасындағыларды бақылап, мұнда неге жаңадан келгендерді шақырып таныспайтындарына таң қалып жүріп жатты. Сотталушылардың дені орыстар екен, арасында аздаған кавказдықтар мен татарлар байқалады. Бригадирі елуді еңсеріп қалған татар кісі, сол ғана мұның ұлтын, не үшін сотталғанын сұрады. Сосын, татарша сөйлеп, қазақшамен ұқсастығын айтып, аздап сөзге тартты. Басқа ешкім әзірге бұған жақындай қойған жоқ. Әмірдің «мұнда тыныш сияқты ғой» дегеніне үндеген жоқ.

Ертеңіне таңертең бригадирі келіп «сені әнебір фраер шақырып тұр» деп былайырақта тұрған бір жас жігітті көрсетті. Бұл ұзындау бойлы, жіңішкелеу жас жігіттің жанына барды да неге шақырғанын сұрады. Ол «сені асханада «еркіндіктен» келген адам тосып отыр, жүр, мен сені ертіп барайын» деді де алдына түсіп алып жөнеп берді.

Ресей зонасында жатқан мұны еркіндіктен кім іздеп келуі мүмкін екенін түсінбей басы қатып келеді. Әлде алдап оңаша бір жерге ертіп апарып ортаға алып соқпақ па екен? деген де ой келді басына. Бірақ мұндайды көріп жүргені бірінші рет емес қой, бара білер, кім, не үшін шақырғанын. Жігіт түрме әкімшілігінің ғимаратымен жапсарлас салынған асханаға ертіп келді де, бүйір есіктен ішке кіргізді. Ұзын дәліздің орта тұсына жеткенде «мына есікке кір» деп өзі тоқтап қалды. Бұл нартәуекелмен есік тұтқасын ақырын ашты да ішке кіріп кетті.

Шағын бөлмеде бір кавказдық пен екі орыс отыр. Орыстың бірі таза киінген, жасы елулердегі адам, екіншісі отызды орталап қалған, бас терісі келіспеген, тоңмойындау кескінді түрме киіміндегі біреу. Ал кавказдықтың ұсқыны жиырмалардағы екенін аңғартады. Жасы үлкені есіктен кіріп кідіріп қалған бұған босағадағы арқалықсыз орындықты нұсқады. Бұл жайғасқан соң әлгі кісі төрдегі орнынан тұрып мұның жанына жақындап келді.

• Одессалық Пиратты білуші ме едің? – деді ол күтпеген жерден, бұған қадала қарап тұрып. Қандай да сұраққа, әрекетке іштей сайланып отырғанымен мына сұрақтан абдырап, қапелімде не деп жауап беру керектігін білмей сасып қалды. Секундтың ондаған бөліктерінің ішінде оның басынан ондаған сұрақтар өтті. «Бұлар кімдер? Пиратты неге сұрады? Пираттың достары ма, әлде жаулары ма? Мүмкін жәй киімді менттер ме? Білемін десем бәлеге қалып жүрмеймін бе? Білмеймін десем ше?» Ол сасып қалғанын сыртына сездірмей ойын да, бойын да жиып алып:
• Кіммен сөйлесіп тұрмын? – деп қарсы сұрақ қойды. Ана үшеуі де сұраққа сұрақпен жауап береді деп күтпесе керек, бір-біріне қарасты. Сосын жастау орыс:
• Сен не, ең болмаса мені танымаймысың? Мен сенің барағыңның «қадағалаушысымын», — деді үнінен кейістік білініп. Әмір оны алғашқы күні-ақ сыртынан көрген, кірген бетте де шырамытқан. Бірақ «Кім біледі, ресейлік ментурадан неше түрлі сұрқиялықты күтуге болады. Олар «барақ басшысы» түгілі «законный ворыңның» орнына да өз адамын тығуы, яки өз агенттері етіп алуы мүмкін». Осылай ойлағанымен Әмір үндеген жоқ.
• Ал, алдыңда тұрған, құрметті Саша Самарский, естуің бар ма, «законник». Ол «еркіндіктен» саған жолығуға бола арнайы келіп тұр, мұнда, — деп сөзін жалғаған «қадағалаушы» кавказдықты көрсетіп, — Дато көзірлі фраер, — деді.

Түрегеп тұрған жасы ересектеу, «законный вор» деп таныстырылған Саша Самарский Пираттың өзі телефон шалып, көмектесуімді өтінбегенде мына бір шотмаңдай азиятпен сөйлеспес те едім. Бірақ «бауырластардың», оның ішінде Пират сияқты атақты «бауырдың» өтінішін орындамаса болмайды, ол керек адам» деп ойлады да:

• Сұрағыма жауап күтіп тұрмын, — деді жоғарыдан төмен сыздана қарап тұрған қалпы.
• Білсек білерміз, не бопты сонда, — деді бұл әлі де іштей ширығып тұрса да, сырттай еркін, айылын жимай отырғандай қалып танытуға тырысып.
• Сен Қара Әмір болсаң Пират сәлем жолдады, — деді Саша Самарский, беті бүлк етпей отырған азияттың соншалықты ұстамдылығына шыдамы таусыла ызаланып.
• Сәлемет болсын, сәлем жолдаған болса, — деді бұл әлде де ашылып сөйлесуден сақтанып.
• Ол сау-саламат, Одессасында сайрандап жүріп жатыр. Сенің оған қандай еңбегің сіңгенін білмеймін, бірақ менен саған қамқорлық жасауды қатты өтінді. Статьяңа қарағанда болмашы нәрсе үшін болмашы мерзімге отырыпсың, әйтсе де, Пираттың «сенімді адамым» дегеніне қарағанда «фраер» боларсың. Сонымен, проблема туа қалса корпусыңда мына Миронға жолық, ал одан да үлкен қиындық туса онда Датоға кел, екеуі де мені сыйлағандықтан саған барлық жағынан көмектеседі, — деді Самараның «законнигі» Саша.
• Қамқорлығы үшін Пиратқа рахмет, сендердің жақсылықтарыңды жақсылықпен қайтарамын, — деді бұл нығыздалып отырып. Сосын, кенет орнынан атып тұрды да, алдымен қарсысындағы Саша Самарскийге қолын созды.
• Мен «Черный Эмирмін», жәй ғана «Эмир» деуге де болады.

Самараның «законнигі» өзін тіпті еркін ұстап, іс-қимылымен өзін бұлармен тең, тіпті артық етіп көрсеткісі келіп тұрған мына жұмбақ азияттың бұл қылығына бұрынғысынан да таңдана тұрып қолын ұсынды. Қалған екеуі де орындарынан тұрып қолын алып танысты.

Баракқа келген соң Әмір терең ойда қалды. Бірақ, бұрынғы Кеңестер одағы бойынша таныстары көп Пираттың өзін қалай тауып алғанына таңданған жоқ. Дәу де болса Түркияда бұның чешендермен бірге ұсталғаны жөнінде сондағы украиндық қылмыстық топтардың бірінен естіген болар. Бірақ бұның түсінбейтіні оның самаралық Сашаға арнайы телефон шалып «қамқорлық жасаңдар» дегені. Сонда ол қарақшы шал бұны өзінің басыбайлы «боевигі» санағаны ма? Әлде жанын шүберекке түйіп алтынын бүкіл Ресей территориясымен алып өтіп, аман жеткізіп бергеніне ризалықтан зонада қиындық көрмесін дегені ме? Қалай болғанда да Пират шал Одессадағы алтынға болған шабуыл жөнінде толық білмейтіні байқалады. Алтын әкеле жатқан машиналарға «спецназшылар» шабуыл жасағанда, бұның машинадан түсіп, қоршаудан қашып шығып, жасырын Түркияға тайып тұрғаны жөнінде білмейтін болғаны. Бұнымен сонда машинада болған екі жігіт те қаза болғаны, әйтпесе, олардың бірі тірі қалған болса мұның машинадан түсіп жүгерілік арасымен қашып кеткенін айтар еді де, Пират онда Саша Самарскийге бұған «қамқорлық жаса» деп емес, «көзін жой» деп өтініш айтқан болар еді. Басқа машиналардағы жігіттерден де ешкім тірі қалмаған шығар, тірі қалған күнде олар бұны көретіндей жерде емес-тұғын. Сонымен, Пират мұны қашқын ретінде емес, қанды қырғыннан ретін тауып аман қала алған мықты ретінде есептейтін болғаны. Ол мұны түрмеден шыққан соң қайтадан өзінің жанына алғысы келгені. Бірақ алда үш жыл зонадағы өмірінде не боларын құдай білсін, сондықтан оған бару-бармау туралы ойлану әлі ерте.

Әмір қайткенмен де енді Пираттың көлеңкесі, оққағары болып жүре алмайды. Мұның өзі де осынша сергелдеңі мол болған жылдарының жемісін теріп жеу үшін үлкен қалалардың біріне тұрақтап, молшылықта өмір сүруге әрекет етеді. Қайдағы біреудің рахаты үшін тәуекел еткенше өзі үшін әрекет еткені пайдалы ғой. Бұған дейін жиған-тергенінің рахатын көрді ме, соларынан не қалды. Мына сым темірлі, жуан торлы түрмеден басқа ештеңе де қалған жоқ. Кесімді жазасын отырып шыққан соң Алматыдағы Бекті тауып алар, ол тіршілік етіп жатқан болса сонымен бірігер. Айнашы қайда жүр екен, ендігі тұрмысқа шығып та кеткен болар. Ол әдетінше «Маңдайыма жазғанын кезінде көрермін, пешенеме жазылғаннан артық бәрібір ештеңе болмасы анық» деді де, ой құшағынан шықты.

Ол Мирон мен Датоны, тағы бірнеше мықтыларды зерттеп алуы керек. Мирон жетінші мәрте түрмеге түскеніне қарамастан енді ғана Датоның қолдауымен «барақ қадағалаушысы» болған көрінеді. Оны жас фраер Дато да өзіне қолшоқпар ретінде ұстап, бір барақтың билігін беріп қойған сыңайлы. Бақылап қарағанда Датоның оны онша менсінбейтіні байқалады.

Ал ұлты грузин Дато небәрі он тоғыз жаста болса да, әрі бірінші мәрте түрмеге түскеніне қарамастан зонада әжептеуір беделі бары көрініп тұр. Ол барлық барақтардағы авторитеттермен де, тіпті түрменің кейбір қызметкерлерімен де еркін қарым-қатынаста. Білетіндердің айтуынша, оның туған ағасы және бірнеше туыс көкелері Тбилисиде ғана емес, Мәскеуде де айтулы беделділер екен. Солардың арқасында Дато да өзін «вор в законе» сияқты ұстайды. Сондықтан да, сотталғандар ғана емес, түрме қызметкерлерінің кейбіреулері де одан ығысып жүреді.

Дато бастаған бірнеше авторитеттер зонаға жаңадан келіп түскендерді бірнеше күн тиіспей алдымен олардың қайсысы өздерін қалай ұстайтындарын, қайсысының қандай статьямен түскендерін зерттеп алып, сотталу мерзімі көптерінен бастап алдарына шақырып танысатын көрінеді. Осы Датоның шығарған тәртібінің арқасында Әмірдің кезегі жеткенше Саша Самарский келіп Пираттың адамы ретінде шақырып алып танысып, мұны қамқорлыққа алуды тапсырып кетті. Әйтпесе, келген күннен өзіне мұндағылар сынақ жасамақ болғанда мына Дато, Мирондармен қан болып болып төбелесіп қалар ма еді, кім білсін.

Әмір Пираттың сәлемінің арқасында зонада еркін жүріп-тұруға мүмкіндік алғанымен, өзін түрмеге алғаш түскен күніндегідей томаға тұйық, бірқалыпты, елеусіз ұстауға тырысты. Мирон мұны өзінің маңайына тартқысы келгенімен бұл онша ықылас таныта қоймады. Өйткені, өзін ондай топас, ұрда-жық «смотрящийсымақтан» биікпін деп есептейді. Бұл араласса көкелері беделді Датомен жақындасуы мүмкін. Онымен жақын болса зонадағы жағдайы ғана емес, ертеңгі күні еркіндікке шыққанда да пайдасы тиюі ықтимал.

Осылайша жүргенде бір күні колонияға Тбилиси мен Мәскеуден қонақтар келді. Оларды зонаға Саша Самарский ертіп келді. Ол осы колонияға қаржылай, дәрі-дәрмек, азық-түлік, киім, тағы басқа жақтарынан көмектесіп жүрген кәсіпкер саналады екен. Сондықтан да, түрме басшылығымен әмпей-жәмпей, сөзі өтеді. Жексенбі күні түрменің Қызыл бұрышында үлкен дастархан жасалынып келген қонақтар сонда кіргізілді. Сотталып жазасын өтеп жатқандар арасынан ішінде Қара Әмір мен Мирон бар, төрт адам да сол дастарханға шақырылды. Дато дастархан төрінен орын алды.

Ресми түрде бұл жиын сотталушы Дато Чучуладзеге туыстары сәлем-сауқатын алып кездесуге келген болып есептелді. Ал іс жүзінде самаралық Сашаны қосқанда алты «вор» арнайы жиналып, салтанатты жағдайда «честный арестант» Датоны «заңдағы вор» етіп «тәж кигізуге» арналған жиын болып шықты.

Ішіп-жемі мол дастарханды Датоның тбилисилік көкесі Вано басқарды. Ол өздерінің не үшін жиналғандарын қысқаша айтып өтті де, сөзді ең құрметті қонақтың бірі – Иванычқа берді. Қалың ақбурыл қастары түксиген алпыстардағы кербез сылқым, еңкіштеу келген мәскеулік «законник» көп сөйлеген жоқ.

— Қатарымызға тағы бір жас тарлан, біздің моральды ұстанып қана қоймай оны алға апаруды жалғастыратын бауырымыз қосылды. Қымбатты Вано айтқандай Тбилисиде, біз өзіміз Мәскеуде Датоны біздің арамызда болып, бұл атақты алып жүруге лайық деп шешіп келіп отырмыз. Жас тарлан Дато үшін, — деп стаканын көтерді. Барлығы да орындарынан тұрып алып қойды. Одан кейін сөйлегендер де Датоны мақтап, оның мықты істерін айтып дәріптеп жатыр. Сөйтіп, колонияның рухани тәрбиелеу орны саналатын қызыл бұрышында бір топ қылмыскер, онда да көпшілігі атақты «законниктер» салтанатты жағдайда жас қылмыскерді «вор в законе» етіп «тәж кигізіп», құттықтап жатты.

Ал Дато бірінші мәрте түрмеге түскеніне қоса, ол шындап келгенде «ворлар» дәстүрін жалғастырарлықтай ештеңе бітірмесе де, «ортақ қалтаға» мол етіп ұрлықы қаржы салғаны үшін «вор в законе» атағын алды.

Ресейлік қылмыскерлердің айтуына қарағанда «Вор в законе» деген сөздің өзі жиырмасыншы ғасырдың отызыншы жылдарынан бастап қолданысқа түскен сөз. Біреулер оны қылмыскерді милиция тұтқындап жауап алғанда ол өзінің белгілі қылмысқа қатысы жоқтығын дәлелдеп «Мен заңды бұзған жоқпын» деген мағынада «Я в законе» дейтіндігінен шыққан дейді, екінші біреулер «ворлардың» өз дәстүр, заңдарын бұзды деген күдікпен бір топ «вор» әлгі күдіктіні ортаға алғанда егер ол «ворлар заңын» бұзбаған болса «Я в законе», яғни «мен ворлар заңын бұзған жоқпын» деген мағынада айтылған сөзден қалыптасқан, дейді. Қалай болғанда да бүгінде тек қылымыскерлер арасында ғана емес милиция мен былайғы жұрт арасында да «вор в законе» деген сөз қылмыс әлеміндегі иерархия өкілі – ең биік дәрежелі қылмыскер деген мағынада түсініледі. Олар ешқашан да үкіметке еңбек етпей, қоғамдағы заңдарды орындамай, мүмкіндігінше оларды орындаушыларға қарсы әрекет істейтін, яғни «ворлар кодексін ғана сақтайтын» қылмыскерлер тобы. Міне, қылмыс әлеміндегі ең биік дәрежеге бүгінде Дато сияқтылар көкелерінің қолдауымен жетуде.

Себебі, бұрынғы одақ көлемінде, қала берді Ресей аумағында, Мәскеуде грузиндік қылмыскерлер ең саны көп, әрі беделді топтарды басқарады. Сол жағдай Датоның өзін судағы балықтай сезінуіне жол ашып отыр. Бірақ бүгінде, «ворлар» сөз жүзінде қылмыс әлемінің кодексін сақтаймыз дегенімен іс жүзінде жағдайға байланысты әрекет етеді, яғни ыңғайы келгенде үкіметтің чиновниктерімен де ауыз жаласып, өз пайдасы үшін бір-бірлерін сатып та кете береді. Өйткені, олар бүгінде қылмыстық жолмен тапқан қаржыларымен үлкен бизнес жасап, ақшаның күшімен билік басына дейін көтерілуге әрекет етуде. Ал бизнесі мен билігін қорғау үшін олар арнайы әзірліктен өткен қарулы жасақтар да ұстайды. Міне, осындай ахуалды ұғынған соң Әмір ретін келтіріп Датомен бірге болуды, онымен жақын қатынас орнатуды мақсат етті.

Көп ұзамай-ақ ол өзінен әлдеқайда жас Датомен тіл табысты. Сөйтіп, оның жақындарының қатарынан өзіне орын тапты. Бірақ ол жақындасқанда оған жарамсақтанып, жағынуға мүлде тырысқан жоқ. Өзінің еркін де асқақ қалпын сақтай жүріп, қажет жерінде көзге түсе білді. Зонадағы өз араларында болып жатқан кейбір мәселелерде бұл елеусіз ғана өз пікірін айтып, ол пікірі көп жағдайда Датоның көңілінен шығып жүр. Ол бұның милы екенін аңғарғандықтан, өзі бұған жиі келіп, кейде адам жіберіп шақыртып кеңесіп, әңгімелесетін болды. Сырт көзге бұл Датоға емес, қайта ол бұған жол тауып жақындасқан сияқты көрінгендіктен «зектер» арасында Әмір туралы неше түрлі қауесет те тарап кетті.

Біреулер бұл азият неше түрлі ірі қылмыстар жасап солары ашылып қалмас үшін «жалған құжат жасады» деген кішігірім қылмыспен әдейі түрмеге аз мерзімге түсіпті десе, екіншілері «бұл халықаралық террористермен байланысы мықты «вор международник» көрінеді, оның Ресейде, шет елдерде жасаған қылмыстарын дәлелдей алмаған соң болмашы мерзімге осында қамаған көрінеді» деп соғады.Үшінші біреулері шындыққа аздап жақындап «Қазақстанда ірі «ерегесте» оншақты адамды о дүниеге аттандырып, жалған құжатпен Ресейге келіп түрмеге түсіпті» дейді. Бір сөзбен айтқанда, бұл жұмбақ азияттан бәрі сескенетін болды. Оның үстіне қандай мәселе болса да ең дұрыс ұсынысты сол айтатындықтан Дато да оған елпілдеп тұрады. Оны өзгелер түгілі топастау саналатын Мирон да аңғарды. Ол өзінің бірбеткейлігіне басып, әрі араларын ашайын деген мақсатпен бірде:

— Дато, сен немене «Черный Эмирдің» ақылымен өмір сүруге көшкенбісің?! Сәл нәрсе болса соған келетінің не? – деді Әмірді жек көретінін анық аңғартып.

 — Ол сенің миың жететін нәрсе емес, сондықтан бұл мәселеге енді аузыңды ашушы болма, тұмсығыңды тықсаң қан жалап қаласың, — деп Дато бетін қайтарып тастады. Мирон жас грузин жігітін түтіп жегісі келіп тұрса да, оның артындағы күштен жасқанғандықтан үнсіз қалды.

Бұл екі жыл дегенде осы Датоға жақындап, соңғы екі ай көлемінде ғана соның көмегімен бір бараққа «басшы» болып еді. Енді оның жақын серіктерінің қатарынан орын аламын ба, деп жүргенде қайдан сап ете қалғаны белгісіз мына Қара Әмір деген азият араға келіп килікті. Өзі болмашы нәрсе үшін үш жылға ғана сотталған немеге сонау Одессадан «ворлар» қамқорлық жасауды сұрайды. Ал бұл болса жетінші рет түрмеге түсіп отыр, әрі бұл жолы менттердің тілімен айтқанда «ауыр жағдайларға соқтырған қарақшылық шабуыл үшін»  сегіз жыл арқалап келді. Оның екі жылы ғана өтті, сондықтан қалған алты жылында бұл зонада жылы орында, жайлы өмір сүруге ұмтылуы қажет. Ал анау азият болса бүгін бар, ертең жоқ «пассажир», яғни байқаусызда болмашы қылмыс жасап түрмеге түсіп қалған біреу десе де болады. Жалпы ол азиятты ретін тауып өз орнына қою қажет. Бірақ Саша Самарский мен Датоға білдірмей істеуі керек. Бұл өзі оны тәубесіне келтіруге ашық кірісе алмайды. Бірақ колонияда құдайға шүкір, небір ешкіммен де санаспайтын, үкіметтің де, «ворлардың» да заңдарына пысқырмайтындар бар. Солардың бір-екеуімен жасырын жағдайда ақысын төлеп келісіп, тапсырыс жасаса, олар мына азиятты өлтірмесе де, мүгедек етуге жарайды.

Осындай ойға келген Мирон сондай мықты екі қылмыскерді Әмірге айдап салуға бекінді. Сөйтіп, сол ойын жүзеге асырудың жолдарын іздестіруге кірісті. Датоға да зонадағылардың Әмір туралы түрлі қауесет әңгімелері жеткенімен, ол оны елең қылмастан қатынасын жақсарта берді. Өйткені, тбилисилік Вано көкесі өткенде келгенде:

— Анау азиятың кім? – деген оңашалана бере. Бұл:

— «Қара Әмір» деген лақап атты фраер. Ол осы колонияға түсісімен одессалық «Разбойник» пе, «Пират» па, әйтеуір бір «вор в законе» шал Саша Самарскийге телефон шалып, осы жігітке қамқорлық жасауды өтінген. Соған қарағанда тегін адам болмаса керек, — деген. Көкесі оны естіген соң:

— Өзіңе тартып дұрыс істегенсің, Пиратты мен жақсы білемін. Ол қу шал «керек тастың ауырлығы жоқ» екенін жақсы біледі. Ендеше бұл азиятың шынында да тегін жігіт болмады. Сырт келбетінің өзі оңай шағылар жаңғақ емесін байқатып тұр ғой. Сондықтан өзіңе жақын ұста, түбі пайдасы тиеді. Ақырындап оның кім екенін де біл, — деп тапсырған.

Араласып, сыр тартқан сайын Әмірдің ерік-жігері мен қандай қиын жағдайда да байсалдылықпен жол тапқыш ақылдылығы бұған ұнай берді. Сый-сияпат жасап, өзіне тартқанымен азият та елпең ете қалмай, не тіпті жақындатпай, не құйрық кесісіп алыстап кетпей жүргені «алмақтың да салмағы барын» білгені. Датоның негізгі ойы осы жолы түрмеден шыққан соң Мәскеуге барып Гиви көкесінің қолдауымен сонда тұру болғандықтан, Әмірге Мәскеу, ондағы фраерлердің рахат өмірі жайында көбірек әңгімелейтін болған. Кейде бояуын қоюлатыңқырап, ағаларынан естіген, өзі шет жағасын ғана көрген Мәскеудегі тамаша өмір туралы соғыңқырап та жібереді.

Көкелерінің жас қылмыскерлерге айтатынына еліктеп Әмірге «сендей жігіттің сұлтанына мына фәниді жалпағынан басып өмір сүру керек, ал олай етуге менің ағаларым мен мен көмектесеміз, біз кавказдықтар досымыз үшін жан беруден тайынбаймыз. Еркіндікке шыққан соң қаласаң Мәскеудегі көкемнің бір мейрамханасын саған сыйлап та жіберемін» деп бөсетіні де бар Датоның. Оның көбігі көп сөзін Әмір түсінбейді емес, бірақ «айта берсін, егер Мәскеуге барғандай болсам оның ағаларын пайдалану қажет болып қалуы да мүмкін» дейді де үндемей тыңдайды.

Бұл кезде тоңмойын Мирон болса «Қайтсем бұл екеуінің арасын ашамын, қайтсем азияттың меселін басамын» деп әлекке түсуде еді. Оның маңайындағы жігіттердің бірі Датоға оңашада келіп Миронның Әмірге қастандық ойластырып жүргені жөнінде айтқан. Дато әлгі жігітті «ешкімге тісіңнен шығарма» деп қайтарған. Бірақ өзі Миронның азиятты кімдерге жазалатпақ болып жүргенін білгісі келген. Зонадағы өзі білетін басбұзарларды ойша тізбелеп шыққан. Колонияда белгілі бір ақыға келісіп, кімді болса да сойып салуға әзір бірнеше жігіт бар. Дато алдымен Миронды шақыртып алып азиятқа кімдерді салғанын, не үшін жазаламақ екенін сұрап білгісі келді де, артынша ол ойынан айныды. Әмірді істе байқап көргісі келді де, оны сыртынан бақылауға алды.

Миронның тапсырысымен Әмірді жазалау көп күттірген жоқ. Ол да өзін екі «зектің» сыртынан байқастап, аңдып жүргенін сезген. Бірақ сыр бермей жүре берді. Бір жолы мұның оңашалау жерде кетіп бара жатқанын көре сала әлгі екі аңдушының бірі бұған арт жағынан таяна берді. Дәл жанына жетті-ау дегенде кілт тоқтады да, жалт қарады. Дене тұрқы өзінен әлдеқайда ірі, бет-аузында бірнеше тыртығы бар, жасы өзімен шамалас біреу екен. Әмір оны бастан-аяқ шолып шықты да:

— Не керек? – деді тікесінен. Анау шыны ма, әлде әдейі ме, жасқанған қалып танытып:

— Мұжық, саған не болды? Неге өзің килігіп тұрсың? Өтіп бара жатқан адамда нең бар? Әлде қайғы іздеп жүрмісің? Ондайың болса айт, көмектесемін, — деді, сөзінің аяғын мысқылмен бітіріп. «Екіншісі де осы маңайда екен» деп ойлады Әмір ананың кекесінмен сөйлеп, өзін мазақ еткендей болып тұрғанына қарап.

— Неге соңымнан қалмайсыңдар? – дей берген бұған:

— Ей, мынау шизофреник қой өзі, көзіне әрдеңе елестейтін. Ғашық болып қалды деймісің, аулақ жүрмесең тісіңді санап беремін, — деген анау Әмірдің арт жағына көз қиығын салды да, соғуға ыңғайлана берді. Оның көзқарасынан артынан екіншісі келіп қалғанын сезген бұл сақтанып қырындай берем дегенде алдындағы құлаштап тұрып періп қалды. Артына алаңдаймын деп оның соққысынан жалтарып үлгере алмай шықшытына жуан жұдырық сарт ете қалды. Ол шалқалақтап барып екі қолын жерге тірей құйрығымен отырып қалды. Анау ұмтыла бір тепті. Оның тепкен аяғынан ұстай алып екі қолдай бұрап сілкіп жібергенде, ол денесінің тепе-теңдігін жоғалтып шалқалай құлады. Орнынан тұрып үлгерген бұл арт жағында ешкім жоғын байқады. Әлгінің мұны артына алаңдату үшін жасаған қулығы екен. Бұл атылып барып оны тұрғызбай бассалап үстіне қонжиды да, екі қолымен бетінен, басынан төмпештей берді. Бір мезет ол мұның сілтеген қолын ұстай алып, екі қолымен қайыра бастады. Бұл қолын ауырсына аударылып түсті. Сол аударылып құлап бара жатқан кезде бұрыштан шыға берген екіншісін байқап үлгерді.

Біріншісі бұл кезде мұның үстіне аударылып мініп алып, қос қолымен алқымынан қылқындыра бастаған еді. Бұл жанталаса бұлқынып, бір қолымен ананың саусақтарын алқымынан ажыратуға әрекет етіп, екінші қолымен бетінен соғуға әрекеттенуде. Сосын жандәрмен жанталасып жатып оның бір қолының бас бармағын уысына түсірді де, бар күшімен жұлқи бұрап жіберді. Үстіндегі ышқына айқайлап аударылып жанына құлады. Сол кезде қолында жуан таяғы бар екіншісі бұған төне берді.

Бұл жанталаса тырбанып шегіншектей барып орнынан тұрып кетті. Қолындағы таяғын ыңғайлай ұстаған екінші «зек» оңтайлы сәтте мұны ұрып қалды. Бұл бұлтың етіп бұғып қалды да, оны құшақтай алып жамбасқа салып жерге алып ұрды. Сөйтіп екі көздің ортасынан қадай жұдырықпен соқты. Сөйткенше арт жағынан сол қолында білік темір таяғы бар алдыңғы «зек» ұмтыла келіп мұны салып өтті. Бұл да ышқына қашқақтай бергенімен оның соққысы жамбасына жанай тиіп, қиралаңдап барып құлап түсті. Тырбанып орнынан жандәрмен тұра беріп жан-жақтарынан жүгіріп келіп, әлгі екі «зекті» қоршалай ұстаған түрме қызметкерлерін байқады. Солардың арасында жүрген Дато бұған жақындап келіп, жамбасын ауырсына орнынан тұра берген Әмірді сүйемелдей берді.

• Қымбаттым, не болып қалды? Маған айтпай неге жалғыз шыққансың? Майып етіп тастаған жоқ па, әлгі оңбағандар? – деп ол қамқорсып жатыр. Таянып келген екі түрме қызметкеріне Дато:
• Азамат бастық, мына жігіттің жамбасына зақым келген сияқты. Дереу санитарлық бөлімге апару қажет, — деді бұйрық райсыз, жай кеңес берген дауыспен. Офицер:
• Мынаны санбөлімге апарып, дәрігерге көрсетіңдер, — деді жанындағысына. Олар сүйемелдеп санитарлық бөлімге қарай ертіп кетті.

Ертеңіне дәрігерлер Әмірдің жамбас сүйегінің басы шытынаған, деген қорытынды жасап, мұны төсектік режимге жатқызып қойды. «Төбелестің соңына қарай жасауылдармен бірге жетіп келгеніне қарағанда Дато төбелес туралы алдын ала білген сияқты. Мүмкін соның өзі шығар әлгі екеуін мұны сабауға жіберіп жүрген. Бірақ, оның мұны сабататындай не себеп бар? Бұл оған қарсы шыққан емес, екеуі бір-бірін дос санайды. Әлде Дато зонада бұл туралы неше түрлі әңгімелер айтылып, беделі асып бара жатқан соң, орнына қояйын деп жасады ма екен? Қалай дегенмен де оның төбелестің үстінен шығуы тегін емес, хабардар болғаны анық».

Осындай ойға келген Әмір бұл төбелеске Датоның қатысы барлығына шүбә келтірмеді. Сосын, әшейінде жарқылдап жүргенімен зонада табылған достардың осылай сыртыңнан сатып кетеріне, кез-келген сәтте жауыңа айнала саларына көзі жете түсті. Ол бәр пәленің Мироннан келгенін мүлде сезбеді.

Лазаретке түскеніне бір жұмадан асқанда колонияда абыр-сабыр басталды. Жоғарғы жақтың бұйрығымен бір-ақ күнде колония басшылығы түгелдей қызметтерінен алынды. Олардың орнына жаңа басшылар мен жауапты қызметкерлер тағайындалды. Бір колонияның басшылығын түгелдей бір күнде орнынан алып тастап, жаңадан басқаларды тағайындау өте сирек, ерекше жағдайда ғана кездесетін нәрсе. Яғни жоғарыда отырғандар бұл колонияда ерекше оқиға орын алған деп есептегені. Сонда ол қандай оқиға болды екен? Мұның төбелесі туралы айтудың өзі артық. Мұндай кішігірім шекісу сотталушылар арасында жиі болып тұрады. Егер сондай төбелестен адам өлсе ғана ол төтенше оқиға болар еді. Ендеше түрме басшылығын неге түгел орнынан алып тастады?

Түрменің жаңа басшылығы қатаң тәртіп орнатуға бірінші күннен кірісті. Сотталушыларды барақтар мен корпустарда, асхана мен жұмыс орындарында тырп еткізбей қатаң бақылауда ұстап, сәл кінәраты үшін карцерге тыға бастады. Сырттан хабар, сәлем-сауқат алдыру уақытша мүлде тоқтатылды. Ол уақытшаның қашанға дейін созыларын құдай білсін. Санитарлық бөлімдегі ауруларды қайтадан тексеріп, көпшілігін өтірік ауырған, ауруы жеңіл болса да лазаретке жатып алған, деп есептеп, біразын барақтарына шығарып, жұмысқа қуды.

Түрмедегі қалыптасқан тәртіптің астаң-кестеңін шығарып, жаңа тәртіп – заңды тәртіп орнатуға ең бірінші себепші болған нәрсе өткендегі Датоның «заңдағы вор» болып «тәж киюіне» қатысты жиынның түрме ішінде өткізілуі еді. Ол туралы қайдан білгені белгісіз, мәскеулік бір газетте «Түрме қызыл бұрышындағы тәж кигізу» деп айқайлатып тақырып қойып «Самарадағы қатаң режимдегі колонияда бір қылмыскер – жазасын өтеушіні бір топ «заңдағы ворлар» жиналып түрменің Қызыл бұрышында «заңдағы вор» етіп «тәж кигізген» деген мазмұнда мақала жарияланыпты. Бүкіл елге тараған мұндай хабарды біле сала Ресей ішкі істер министрі бірден іске кірісіп, түрме басшылығын түгелдей ауыстырған.

Түрменің жаңа басшылығы да, жасауылдары да жазасын өтеушілерге тіпті қатаң қарады. Қит еткенді карцерге тығады. Жұмыста сәл демалуға рұқсат бермейді. Бұл жағдай түрменің бұрынғы басшылығымен ауыз жаласып, әбден еркінсіп алған, колония тәртібін ысырып қойып, өз тәртібін орнатып алған Дато сияқты сылқым-серкелерге соққы болып тиді. Олар қатардағы жазасын өтеушілермен бірдей жағдайда болуға өздерінше арланады. Бірақ, тәртіпке бағынбайын десе бірден карцерге апарып тығады. Дато өзінің «заңды вор» деген атағын ақтағысы келгендей жаңа тәртіпке бағынбай ақыры карцерден бір-ақ шықты.

Жаңа басшылық лазаретте жатқандардың арасында қозғалып, жүріп-тұруға шамасы келетіндерді де тыныш қоймай, күні бойы түрлі майда-шүйде жұмыстарға жегіп, ығыр етті. Түрменің жаңа басшысы сотталушыларды сапқа тізіп қойып «Сендер қылмыс жасап түрмеде жатқанда елде үлкен өзгеріс болды, нарықтық жағдайға көштік. Енді бұрынғыдай арамтамақтыққа жол жоқ. Бәрің де соңғы демдерің біткенше тырбанып, жұмыс істеп жүріп өлетіндей жағдай жасаймын. Оған көнбегендеріңе асылып өлетін арқандарың дайын» деп құтырынып, есірді.

Мұндай шектен шыққан қаталдық, өздерін құлша ұстаған тәртіп, орынсыз қатыгездік сотталушылардың наразылығын тудырды. Тіпті аз ғана мерзіммен сотталып, ештеңеге араласпай, өзімен өзі жүргендердің өзіне бұндай тәртіп ұнамай, наразылықтарын ашық аңғарта бастады. Лазареттен шығып келген күні-ақ Әмір барақтардағылардың мұндай көңіл-күйін бірден аңғарды. Датоға жолығып не істемек ойы барын сұрады. Мұның сөзінен кейін ол барақтардағы беделді деген бірнеше адамды жасырын жиып ақылдасты, бірақ, ешқайсысы нақты ұсыныс айта алмады.

Жиналғандар «жаппай аштық жариялау, не жаппай түрмеден қашуды ұйымдастыруды» ұсынды. Дато соның бірін таңдап дайындыққа кірісу керек, дегенге тоқтады. Әмір өзін танытар сәт туғанын ұқты. Ол мыңнан астам адамдық түрмеде бүкіл елді елең еткізердей жаппай наразылық ұйымдастыру керектігін түсінді. Лазаретте жатқанда-ақ түрменің жаңа басшылығын өздерімен санасуға мәжбүр ететін бірнеше жолды ойластырып қойған. Бірақ мына жиында елпең етіп ойын бірден жайып салмай, үнсіз өзгелерді тыңдап қана отыр. Алды бірнеше реттен сотталған, арты күні кеше ғана «вор» деген мәртебе иеленген мына бір топ қылмыскердің көпшілігі негізінен қолмен, қарумен ғана жұмыс жасайтын, басын, миын жұмысқа дұрыстап жеге білмейтін, ұрдажықтар екені көрініп тұр. Бәрі айтарын айтып болды-ау дегенде бұл сөз алды.

• Біріншіден, аштық жариялағанымызбен оны сырттағы ел білмесе, онымыздан не пайда, әрі бас еркінен айрылып жазасын өтеп жатқан жерлерде аштық жариялау заңнан тыс нәрсе, екіншіден, түрмеден жаппай қашуға аз мерзімге сотталғандар қосылмайды, әрі бір мезгілде көп адамның бірден қашып шығуы да қиын, тіпті қашып шыққанның өзінде жұрт онымызды түрме басшылығына қарсы акция ретінде қабылдамайды. Ал біз түрме басшылығы бізбен амалсыз санасуға мәжбүр болатындай, әрі әрекетімізді бүкіл ел білетіндей ірі акция жасауымыз қажет, — деп келе жатқанда Дато шыдамсыздана сөзін бөліп жіберді.
• Сонда не шара істейміз? Сен не ұсынасың?
•  Менің ұсынысым түрмеде кемі жүз адам бір мезгілде жапондарша харакири жасауы қажет, — деді бұл. Мирон оның ақылгөйсігенін басынан жақтырмай отыр еді.
• Сен не, жүз адам түгілі бір адам да біреу үшін қарнын жарып, өзін өлімге қимайды. Бұл сандырақ ұсыныс, одан түрме жасауылдарының бірнешеуін кепілдікке ұстап алып талаптар қойған дұрыс, — деп өз ұсынысын айтты. Бұл оған кекесінмен күле қарап:
• Мен ешкім де өзін-өзі өлтірсін, деп тұрған жоқпын. Жүз адам бір мезгілде өз қарындарын тіліп, денесіне елеулі жарақат салуы керек. Біздің лазаретке сонша адам сыймайтыны белгілі, сондықтан түрме басшылығы жарақаттанғандардың бір бөлігін амал жоқ Самараға апарып ауруханаларға орналастыруға мәжбүр болады. Ал мына тордың сыртына шыққаннан кейін біздің акциямызды бүкіл ел сол күні-ақ естіп біледі. Журналистер біз өтінбей-ақ сенсация үшін көпіртіп тұрып газет, теледидар арқылы әлемге жайып жібереді. Сосын, акцияның себебін тексеруге комиссия келері сөзсіз, — деп ойын түсіндірді.

Қылмыскерлер арасында бұрын қолданылмаған мұндай әдісті өзгелер қолдар-қолдамасын білмей дағдарып қалды. Бір кезде Дато:

• Қара Әмір, мынауың нағыз табылған ақыл, бұл акциямызды естісімен еркіндіктегі «бауырластар» үкіметтегі, парламенттегі байланыстары арқылы түрме басшылығын орнынан тайдыруға әрекет жасары анық. Ендеше өте құпия түрде сенімді жүз адам акцияға әзірлікке кірісеміз, — деді риза болып.
• Акцияға осында отырғандар тікелей қатыспауымыз керек. Өйткені, түрме басшылығы «олар түгелдей қауіпті рецидивистер» деп акциямыздың маңызын төмендетіп тастайды. Денесіне жарақат салушылардың көпшілігі аз мерзімге алғаш сотталғандардан болса, жоғары жақ көңіл бөлері анық. Қарнын тілудің небәрі соқыршегін алғандай ғана нәрсе боларын бәріне түсіндіру керек, — деді бұл. Осы мәмілемен өзгелер тараған соң:
• Дато, сен бұл істе көзге түспеуге тиіссің, Мирон сияқтылар атқарсын барлық жұмысты. Себебі, акцияны ушықтырмау үшін түрме басшылығы сотталушыларға сөзі өтетін адаммен мәмілеге келуге тырысады. Сол кезде олар саған өздері келеді. Сондықтан біз әзірге тасада қала тұрғанымыз жөн, — деген оған риза болған грузин:
• Вано ағай адам таниды ғой, өткенде сені бір көргенде-ақ «бұл жігіт тегін адам емес, сонымен бауырлас» деп еді маған, айтқаны дәл келді. Ал Мирон сияқтылар баспен емес шартты рефлекспен ғана әрекет ететіндер. Айтпақшы, қымбаттым, өткенде саған екі басбұзарды айдап салған да сол, қаласаң жазасын берейін, — деді қуаныш үстінде сырын ашып. Бұл қазіргідей жауапты кезеңде басқа нәрсеге алаңдаудың қажетсіздігін айтты.

Қатаң құпиялылық жағдайда акцияға әзірлік басталды. Ең сенімді адамдар арқылы сотталғандармен жеке-жеке әңгіме өткізіліп, түрме әкімшілігінің адам төзгісіз тәртібіне қарсы жаппай қарсылық ретінде барлығы да бір күнде денелеріне жарақат салу қажеттігі түсіндіріліп, оған келіскендерге арнаулы кесу құралдары жасырын әзірленді. Аз күнде оған қатысуға келіскендердің саны жүз елуден асып түсті. Олардың көпшілігі «масырщиктер»,  яғни лазаретке түсу үшін бұрын да неше түрлі қулықтарға барып, денесіне өміріне қауіпті емес жарақаттар салып жүрген, өтіріктен неше түрлі ауруларды қоздыратын нәрселерді пайдаланып, ауырған болып лазаретте демалып жүргендер еді. Олардың арасына бірінші рет түскен, бірақ «авторитеттердің» айтқанына айрандай ұитын жастар да тартылды. Акцияға қатысатындардың барлығына да түрме басшылығына, жоғарыдан келе қалса комиссияға, журналистерге айтылар сөздер, акцияның не үшін жасалған мақсаты мен қойылар талаптар жақсылап ұғындырылды.

Келісілген күні таңертең жүз елуден астам адам төсектерінен тұрмай қалды. Олар қолдан жасалынған кесетін құралдарымен өздерінің іштерін ұзыннан-ұзын етіп тіліп тастаған еді. Бірнеше тәжірибесіздер қарындарын тереңірек тіліп жібергендіктен төсектерінде шектері шұбатылып жатыр. Жұмысқа тұрғызуға келген түрме қызметкерлері өз іштерін жарып тастап жайрап жатқан сотталушыларды көргенде көздері шарасынан шыға түрме басшысының кеңсесіне қарай тұра жүгірісті.

Түрме бойынша дабыл қағылды. Барлық сотталғандар сапқа тізіліп түгелденгенде жүз қырықтай адамның төсегінде жайрап жатқаны белгілі болды. Бұл құлақ естіп, көз көрмеген шарадан түрме басшысының да зәресі қалмады. Дегенмен ол сотталғандардың алдында біраз айқайға басып, «төсектерінде жатқандарды түгел карцерге тығамын, мерзім қосамын, түрмеде шірітемін» деп қоқан-лоққы жасады. Бірақ онысынан ештеңе шықпайтынын өзі де біліп тұр еді. Сосын лазареттегі төсектерге тағы төсек қосып сыйғызуға тырысқанымен қан кетіп жарақаттанып жатқандар сия қоймады. Амал жоқ қаладағы құқық қорғау орындарына шығып, солармен ақылдаса келіп отызшақты сотталушыны қала ауруханаларының біріне, онда да жүйке ауруларымен ауырғандардың ауруханасының бірнеше бөлмесіне апарып, жасырын орналастыруға кірісті. Жергілікті милиция мен түрменің ішкі әскер жауынгерлері ол аурухананы күшті күзетке алды.

Түрме басшысы мен жергілікті ФСБ өкілі сотталғандардың арасындағы беделділердің бірнешеуін кезекпен шақырып алып біраз қысымға алды. Олар «Егер мына бассыздықты дереу тоқтатып, «түрменің ауыр жағдайына қарсы жасалған акция» дегендеріңді қоймасаңдар, өмірлерің тамұққа айналады, бүгінгі күндеріңе зар болып қаласыңдар» деп қорқытып та көрді. Одан ештеңе шықпаған соң бір-екеуіне «акцияны тоқтатсаңдар жазаларыңның мерзімін қысқартамыз, жеңілдік жасаймыз» деп те көрді. Бірақ оған көнгендер болмады. Өйткені, құқық қорғаушылармен келісімге барғандарды басқалары аямайтын еді. Датоны біраз қысып, барлығы да сенің кесіріңнен болды, саған осында «тәж кигізбегенде» ештеңе де болмас еді, сондықтан мына әрекетті сен тоқтатасың, болмаса жазаңның үстіне тағы бірнеше жыл қосамыз» деп қорқытпақ болды. Дегенмен, Дато да, басқа тісқаққан «зектер» де олардың қармағына ілінген жоқ.

Түрме басшылығы қаншалықты құпия ұстағысы келгенімен «Самара түрмесінде жүзден астам сотталушы  «харакири» жасаған. Оған түрме әкімшілігінің адам құқығын аяққа таптап, тұтқындарға төзгісіз қатыгездік жасауы себеп болған» деген мазмұндағы хабар бұқаралық ақпарат құралдары арқылы тарап кетті. Самарадағы ауруханада жасырын жатқызылған жаралы сотталушылардың бір-екеуіне тележурналистер жол тауып жолығып, олардың сұхбатын жариялап, қарындарындағы тіліктеріне шейін теледидардан көрсетті.

Бүкіл ел аумағына, шетелдерге де тарап кеткен бұл хабарға ресейлік көптеген түрмелер де үн қосып «Бұл жағдайды дереу ең биік деңгейде тексеріп, түрмелердегі жағдай жақсартылмаса біз де өзімізге қол жұмсап акцияға қосыламыз» деп мәлімдеп жатты.

Дато бастаған акцияны ұйымдастырушыларға басқа түрмелерден көптеген жасырын «малявалар»-хаттар келе бастады. Ол түрмелер арасындағы жасырын хаттарда бұлардың ерлігі мадақталып, қолдау білдіріліп, зоналардың қайсысында да болсын, тіпті еркіндікте де бұларға құрмет көрсететіні айтылды.

Қылмыс әлемінің бостандықтағы ірі өкілдері де жоғарғы жақтағы өз байланыстары арқылы, парламенттегі, өнер, спорт, басқа салалардағы тамыр-таныстары арқылы бұл акцияға байланысты президентке дейін хабар жетуін, және оған ерекше назар аударылуын қамтамасыз етуге, тіпті түрмеге байланысты реформалар қолға алынуына әсер етуге күш салды.

Олар бір-бірімен хабарласып, бүкіл елді дүрліктірген бұл акцияны ұйымдастырушылар кімдер екенін өз каналдары арқылы құпия түрде анықтады. Самара түрмесінде құқық қорғаушылар акцияны ұйымдастырушылардың кімдер екенін анықтай алмай сарсаңға түсіп жатқанда, еркіндіктегі қылмыс әлемінің мықтылары оны ұйымдастырушылардың Әмір, Дато, тағы басқа  бес-алты адам екенін бірнеше күн өтпей-ақ нақты біліп отырды.  Олар ұйымдастырушылардың арасында Әмірден басқасын әр аймақтағы адамдары арқылы білгенімен, Қара Әмір дегеннің ешқандай аймақтағы қылмыскерлер топтарына белгісіз біреу екеніне таң қалды. Оның үстіне акцияны ұйымдастыруда негізгі идея да соныкі екені анықталғанда, тіпті қайран болысты.

Түрлі деңгейлерде құрылған комиссиялар тек бұлардың түрмесіндегі жағдайды емес, басқа колониялар мен уақытша тергеу орындарындағы түрмелердің де жағдайларын жаппай тексере бастады. Бұлардың колониясының басшылары бұрынғы қоқан-лоққысын ұмытып, беделді деген арестанттар арқылы түрлі уәделер беріп акцияны тоқтатуды, «талабымыз орындалды, енді жағдайымыз жақсы» деп мәлімдеуді өтініп, қайтадан келіссөздер жүргізуге кірісті.

Сол жерде Дато тағы да әбестік жасап алды. Онымен түрме басшысымен бір «фэсбэшник» әңгімелескен болатын. Олар әр жағынан айналдырып келіп ақыры сөздің бір ретінде, «зонаның ішіндегі тәртіпті қалпына келтіріп, бәрін өздерің реттеп отыра алсаңдар, сендерге біраз жеңілдік берейік. Өзіңе қоса тағы кімдерге сондай жеңілдіктер сұрайсың?» деп қитұрқы сұрақты қыстырып жіберген-ді.

Тәжірибесіз Дато түрме басшысы ғана емес, ФСБ өкілі де жеңілгендерін мойындап, өзінің алдында жалынышты болып отыр, деп есептеп акцияны ұйымдастыруға қатысқандар мен өзінің маңайындағы бірнеше беделділердің атын атады. Олардың арасында әрине Қара Әмір де бар еді. Осылайша жігіттерге жақсылық жасаймын деп ойлаған Дато оларды құлақтан тізіп бергенін білмей де қалды. Оның айтқандары жасырын таспаға жазылып алынған еді. Артынан соны тыңдап отырғанда «фэсбэшниктер» аты аталғандардың ішінен небәрі үш жылға сотталған, онда да кавказдық террористерге қатысы болуы мүмкін деген күдікпен қатаң режимдегі колонияға жіберілген Әмір Байбөриннің «Қара Әмір» деген лақап атын естіп таң қалды. Бірақ олар бұл акцияны ұйымдастыруда оның рөлі үлкен деп есептемеді, тек мықты дене тұрқына, таяуда ғана екі еңгезердей «зекпен» жалғыз төбелескеніне қарап Датоның маңайындағы сенімді қолшоқпарларының бірі ғана болар деп ойлады. Ал басқа аты аталған, бірнеше реттен сотталған, рецидивист қылмыскерлер саналатын, акция ұйымдастыруға қатысы бар деп табылған, әрі жеңілдік берілсін деп Дато атын атағандардың барлығын да тез арада этаппен түрлі аймақтардағы басқа түрмелерге бөліп-бөліп жіберді. Дато да солардың арасында Иркутскі колониясына айдалды, Әмір осында қалдырылды. Бірақ олары кеш еді, көп ұзамай түрме басшылығы қайтадан ауыстырылды.

Түрменің жаңадан болған басшылары сотталғандарға қатал болған жоқ, бірақ бетімен де жібермеді. Түрме тіршілігі бірқалыпты арнасына түскендей болды. Жаңадан әкелінген адамдармен бұлардың барактары қайтадан толықтырылды.

Зонадағы сұрқай тірлік пен бір-бірінен айнымайтын күндер мен айлар сырғып өтіп жатты. Әмір жағдайы жақсы болғанымен бостандықты аңсап, күндерін өткізе алмай қиналды. Сөйтіп жүргенде бұларға жаңадан тағы бір топ сотталушыны алып келді. Олардың арасында мәскеулік бір «законник» те бар екен. Лақап аты Джин деген ол көп сөйлемейтін, айналасындағыларға да араласа бермейтін тұйық еді. Жасы алпыстарға келіп қалғандықтан белсенділікті қойған болар деп есептегендіктен ешкім оның оқшауланғанына таңдана қойған жоқ. Әмір де көбінесе колонияда болып жататын майда-шүйде тірлікке араласа бермейтіндіктен екеуі жиі бірге болады. Ондай сәттерде Джин әңгімешіл болып кетеді. Біртіндеп ол өзінің өмірі жайында сыр шертті.

Джин Чита қаласынан шыққан бұрынғы футболшы екен. Елуінші жылдардың аяғында Мәскеудің ЦСКА командасының құрамына шақырылады. Дмитрий Басин жартылай қорғаушы болғанымен жиі гол соғып жанкүйерлердің де, жаттықтырушылардың да сүйіктісіне айналады. Жоғарғы топтағы мықты футболшылардың бірі ретінде екі-үш мәрте КСРО құрама командасының сапына да шақырылып, бірнеше ойын да ойнайды. Атақты қақпашы Лев Яшинмен бірге бір ойынға қатысады. Міне, осылайша атақ-абыройға шомылып, футбол жанкүйерлерінің сүйіктісіне айналған ол көп ұзамай мәскеулік бір аруға үйленеді. Бірақ футбол ойнап жүріп бір мамандық алмағандықтан футболмен қоштасқан соң далада қалғандай болады.

Одан соң әйелінің жалақысына кіріптар болып өмір сүруіне тура келеді. Ол жағдай жанын күйзелткендіктен біртіндеп ащы суға үйреніп, келе-келе араққұмарлар қатарына қосылғанын білмей де қалады. Ішімдікке салынып кеткен күйеуінен әйелі ажырасып, жалғыз қызын алып бөлек кетеді. Бұл одан сайын еңсесін түсірген Дмитрий бірде сыраханада ішіп алып жанжалдасып, қапелімде өзімен төбелескен біреуді жазатайым өлтіріп алады да, тоғыз жылға сотталып кете барады.

Түрмеге келген бетте өмірден әбден түңілген ол сондағы авторитетсымақтарды да топырлатып сабап, айналасындағыларды қасқыр тигендей топалаңын шығарады. Содан зонадағылар бұрынғы атақты футболшыға Джин деген лақап ат қойып алады. Ол сондағы мәскеулік Сыч деген «вормен» танысады. Ол футбол жанкүйері болғандықтан мұны сырттай біледі екен, қасына алып жақсы жағдай жасайды. Онымен бірге отырған жылдарында Дмитрий қылмыс әлемі жайында көптеген әңгімелер естіп, қоғамда көзге көрініп тұрғаннан басқа, жасырын тағы да бір әлемнің барын біледі.

Жазасын өтеп шыққаннан соң Сычтың шақыруымен Мәскеуге оралып, талай ірі төбелес, мәселе шешулерге қатысады. Көп ұзамай Мәскеудің «Астория» атты үлкен мейрамханасында бұны «ворлыққа» қабылдайды. Бірақ Сыч қайтыс болған соң бұл мейлінше тыныш, елеусіздеу өмір сүруге тырысады.

Тоқсаныншы жылдардың басында пайда болған ондаған жаңа топтар қылмыс әлемінің ойран-ботқасын шығарып, Мәскеудегі ықпал ету аймақтарын қайта бөліске салуға кіріскенде кезде адамы аз, өзге топтармен тығыз байланысы үзілген Джинға қиын тиді. Біртіндеп ол өзіне қарасты территориядағы қонақ үй, дүкендер, мейрамханалардан айрыла бастады. Жағдай қиындап бара жатқан соң ол өзінің оң қолы саналатын люберцылық Шишкар дегенді жерлестерінің күшейіп келе жатқан тобына жіберіп бірігуді ұсынған. Олар бірігуін біріккенімен көп өтпей мұның қарсыласын да, Джиннің өзін де жойып жіберді. Яғни біртіндеп мұны барлық иелігінен айырып, мұнымен өштескен қарсы топты да жойып, олардың иелігіндегінің де барлығын өздері иеленіп кетті. Осылайша, бірер жылда Джин бүкіл иелігінен айырылып, сүмпиіп қалғанына қоса, милицияға қарулы қарсылық көрсетіп, біреуін өлтірген қылмыскер есебінде сотталып кете барған.

Әмірге бұлай сырын ақтаруының бір себебі, ол өзінің осындағы түрме қызметкерлері арасындағы қазақ жасауыл арқылы жасырын арақ алдырып Джинге құйып беретін. Оның үстіне барлық жиғанынан айырылып қалғаны мен денсаулығының нашарлап бара жатқанына күйзелістен де шер тарқатқысы келетін-ді.

Әмір Мәскеудегі қылмыстық топтар жайында Джиннің айтқандарынан көптеген мәліметтерді ойына түйді. Ол «бұрынғы «ворлар» мен қазіргі «ворсымақтарды» салыстыруға болмайды, олардың арасы жер мен көктей, бүгінгілерде «рыцарлық серілік» жоқ. Олар қасқырлық дәстүрді аяққа таптап, азғындап, бүгінде шибөрілерге айналған. Өлексеге жабылғандай кәрілеу, әлсіздеу біреуін бәрі жабылып аямай жоқ қылатыны да сондықтан» дейтін кейде қызыңқырап қалғанда.

Бірде ол арақтың буына қызыңқырап отырды ма, әйтеуір, бұған дейін жан баласына айтпаған сырын жайып салып, бандалық топтар арасындағы қайта бөлісте жасырып қалған жалғыз меншігі – ет өңдеу цехы барын айтты. Ол цехты жекешелендіргенде бұл оның акциясының елу пайызын өзі меншіктенген екен. Жиырма пайызын қалалық мәрияда жұмыс істейтін танысына жекешелендіруге көмектескені үшін беріпті де, қалғанын сонда еңбек ететіндерге және цехтың бастығына беріпті. Ол цех туралы тіпті Шишкар да білмеген көрінеді.

Содан не керек, бұл істі болған кезде цехтың бастығы Паша келіп «акцияңды түгелдей менің атыма аударсаң, сотталудан құтқарып аламын» деп уәде беріп, мұның меншігіндегі акцияны өзіне алып алған көрінеді. Бірақ бұны түрмеге түсіп қалудан құтқарып қалмаған. Қанша жылдан бері өзінің айтқанын екі етпей жүрген Пашаны бұлай алдап кетеді деп ойламаған Джин өкініштен саусағын тістеп қалады. «Ендігі арманым бұл өмірден өтпей тұрып соны жазалау. Бірақ денсаулығым жоқтығын өзің көріп жүрсің, мен осында зонада мерзімім бітпей өлетін шығармын. Пашаны жазалай алмай кетсем, өмірдегі өкінішім сол» деген еді ол. Сосын сәл үнсіз отырған соң:

• Қара Әмір мен осындағылардың арасынан өзіңді таңдап сырымды ақтарған себебім, саған өтініш айтқалы отырмын. Менің сол цехымды Мәскеуде тұратын қызыма қайтарып әпер, қызымда сенің ол еңбегіңді өтеуге жетерлік қаржым бар. Ал қызым туралы ешкім де білмейді. Өйткенде айтып едім ғой, әйеліммен ажырасқанда қызым сонымен бірге кеткен деп. Сол қызым бүгінде есейген, институт бітіріп, әжептеуір бір мекемеде қызмет етеді. Күйеуімен тұзы жараспай ажырасып  кетті, шешесі де қайтыс болған. Менің мына жалғандағы ең қымбатым сол қызым, өлерімде соған жағдай жасап кетсем деймін. Сен соған көмектес Қара Әмір, ақыңды жемеймін, — деген Джин көзі жасаурап. Мұның үндемей қалғанын көрген соң жеңінен тартып:
• Бермен қара, бұл істе қан төгіп қол былғау қажет болмайды. Паша өте сужүрек, қорқақ. Ең бастысы, бірден ес жиғызбай зәресін алу, тіпті қаттырақ қорқыту керек. Сонда ол жаны үшін мені алдап алған акцияларды сөзге келместен қайтарып береді. Әттең, өзім бірнеше күнге еркіндікке шыға алсам, барып оны бұтына тыштырар едім, акциямды қайтарып алып, өлтіріп те жіберер едім, оңбағанды. Не істейсің, көмектесемісің? – деп бұның жанарларына қадала қарады.

Әмір Паша сияқты оңбағанды жазалаудан қашып отырған жоқ. Бірақ Мәскеуге бара сала әлдебір қылмыстық топтың иелігіндегі цехты тартып аламын деп басына бәле тілеп алса ойының бәрі ойран болмай ма, содан қашады. Джин сөзін әрі қарай жалғады:

• Ол цехтың «қорғаушысы» жоқ деуге болады. Өзі елеусіз жерде орналасқан, сосын Пашаны қылмыс әлемі мүлде білмейді. Қылмыстық топтар көбінесе ірі объектілер мен жаңадан ашылған кәсіпорындарға бассалып қожайын болуға таласатындықтан, менің цехымның таза екеніне сене бер. Екі-үш жігітпен барып Пашаны қатты қысып-қысып алсаң, құдай біледі, ол акцияларды қайтарады, ол жексұрынды мен жақсы білемін ғой.
• Оның дұрыс қой, Дмитрий Алексеевич, бөтен қала, танымайтын жер, саған уәде бере алмаймын, бірақ Мәскеуге барып сонда қалатын болсам бұл шаруаңды орындауға тырысамын, — деді әлі де өзінің ол істі қолға аларына көзі жетпесе де шалдың көңілін аулағысы келіп.

Сөйтіп жүргенде қамаудағы мерзімі де бітуге таянды. Ол осы үш жыл ішінде өзінің туған үйіне, бауырларына бірде-бір хат жазбағаны былай тұрсын, өзінің Самара түрмесінде екенін де хабарламады. Талай мәрте туған ауылы, туыстары түсіне де кірді. Бірақ бұл олармен хабарласуды қажет деп санамады. Оның үстіне туыстары өзін әлі Түркияда жүр деп ойласын дегені еді. Өйткені, қарындасы мұнымен Түркияда жолыққан соң үйіне «Әмір Түркияда жүр, жақында үйге ораламын деді» деп айтып барғаны анық. Сол жолы түскен полороидтың бірден шығарып берген суретін де көрсеткен шығар, туыстарына. Сондықтан оның тірі екенін көрген әке-шешесі мен бауырлары екі көздері төрт болып мұны зарыға күткен де болар, мүмкін үш жылдан бері әлі күтіп те жүрген шығар. Бұл болса қайтадан ізім-қайым жоғалды.

Сондағы қарындасының айтқандарына қарағанда бұның үйінің, бауырларының жағдайлары біршама түзелген сияқты. Қарындасы мен екі інісі коммерциямен айналысады екен, ал тете інісі Төре болса заңгердің оқуын бітіріп Шымкентте прокуратурада қызмет істейтін көрінеді. Сол басқа бауырларына қорған болып жүрген болар. Осындай ойлардан соң бір сәт «не де болса түрмеден шығысымен тура туған ауылға қарай тартып кетсем бе екен» деген сағынышты әсерде қалады. Бірақ солай ойлауын ойлағанымен оның көңілі басқа жақта, Мәскеу жақта еді. Соңғы бір әңгімесінде Джин:

— Қара Әмір, аз күнде еркіндікке шығасың. Егер Мәскеуге баруға бекінген болсаң мен қызыма хат жазып берейін. Алғашқы кезде жүріп-тұруыңа қаржы, баспанада қажет, қызым соның бәрімен сені қамтамасыз етер еді. Тек шамаң жетсе менің цехымды қайтаруға көмектессең болғаны, ол үшін жақсылап ақыңды төлейді, — деген.

Бірақ бұл тағы да шешімді жауап қайтармаған. Бірақ іштей «сол цехтан үлес берсе, кірісіп те көруге болатын шаруа» деген ойға келгендіктен де үнсіз қалған.

Түрмедегі үш жыл ішінде көп нәрсені көңіліне түйді. Ресей қылмыс әлемі туралы біршама білді. Одақ кезінен бері грузиндік қылмыстық топтар Мәскеуде де, басқа аймақтарда да ең мықты, әрі саны жағынан да ең көбі саналады екен. Олардың «законниктері» де саны ең көп көрінеді. Олар жыл сайын Грузияның түкпір-түкпірінен Мәскеуге және басқа да ірі қалаларға көптеген жас жігіттерді жинап әкеліп, қатарларын үнемі толықтырып отыратын көрінеді. Сондықтан да, олар қарулы қақтығыстарда да көбінесе басқалардан басым болады. Бірақ олардың арасында да сазға отырғызып кету кездесетін көрінеді.

Жалпы, Джин айтқандай соңғы жылдары «ворлар дәстүрін» бұзу қайда да болсын жиі орын ала бастағаны рас. Өйткені, қаншалықты «рыцарлық» дәстүр саналғанымен  қылмыскерлер ең бірінші кезекте өз қарақан басының қамын ойлайды. Сондықтан, бұлардың әлемінде айналаңдағылармен абай болмасаң болмайды. Олардың арасындағы өмірің қыл үстінде немесе ұстараның жүзімен жүргендей қауіпті екеніне қарамай, сол тіршілікке ұмтылыс, оңай жолмен, бағың болса мол ақшаға күмп ете қалудан үміт етуден болса керек. Әмір өзі түскен, түскен емес-ау, бірнеше жылдан бері жүріп келе жатқан жолының осындай қауіп-қатері мол екенін біле тұра, тағы сол жолмен ары қарай жүре бермек. Ендігі жүретін жолы бұрын жүріп келгенінен әлдеқайда қауіпті екенін де сезеді, бірақ соған тәуекел етпек.

Өйткені, мына жалғанда ақшаның құдіреті қазіргі кезде тіпті күшейіп кетті. Мол ақшасыз дұрыс өмір сүру қиын, қанша тыныш, әділдікпен өмір сүргің келгенімен оған айналадағылар мүмкіндік бермейді. Ал кедей болып, қатқан қара нанды талғажу етіп, аузыңды артық ашпай, тыныш қана жұмысыңды істеп жүретін болсаң, әрине сенде ешкімнің де шаруасы болмасы белгілі. Бірақ соның өзінде сәл нәрсеге душар болып қалсаң, одан еш құтыла алмайсың, тағдырың тәлкек болып кете барасың.

Түрмеден шығатын күні жақындағанда Джин ақыры бұл күткендей «егер осы іске шындап кірісер болсаң сол цехтың акциясының жартысын өзің ал, жартысын менің қызымның атына аударып бер» деген ұсынысын жасады. Бірақ бұл елпең ете қалмай, өзінің әлі де нақты уәде бермейтінін, дегенмен шын ниетімен бұл істі қолға алатынын ескертті.

Күткен күні де жетіп «зектің» қара түсті униформасын жай киімге ауыстырып, өзінің пәлен нөмірлі қатаң режимдегі колонияда сот кескен жазасын толық өтеп шыққандығы жөнінде анықтамасын алып бостандыққа шықты. Түрме қақпасының алдынан Сашаның жігіттері Әмірді құшақ жая қарсы алып, машинаға отырғызды да, Самара қаласына қарай жүріп кетті.

Қаланың Еділ өзеніне таяу тұсындағы екіқабатты үйлердің бірінің ауласына кіріп тоқтаған машинадан түскен бұны биік бастырмада тұрған самаралық Саша жарқылдай құшағын жая келіп, қарсы алды.

Қонақ бөлменің терезелері анадай жерден өтіп жатқан өзенге қарайды екен. Өзенге таяу аймақтың бәрі де Сашаныкіндей неше түрлі архитектуралық жобалармен салынған кілең екіқабатты әсем үйлер. Барлық үйлердің де соңғы оншақты жыл  мұғдарында пайда болғаны көрініп тұр. Алысырақта тағы бірнеше осындай үйлердің құрылыстары жүріп жатқаны байқалады. «Біздің Шымкентте сонау кеңес дәуірінде-ақ талайлар осындай зәулім сарайлар салып алған еді. Бүгінгі байлар мен «жаңа қазақтар» басқалардан ерекшелену үшін енді қанша қабатты, қандай жобалы үйлер салдырып жатыр екен» деген ой келді бұған.Түбі бұл да Шымкенттің бір шетінен осындай үй салып алып сонда тұратын шығар…

Жақсылап қарсы алып, сый-құрмет көрсеткен ол сол күні-ақ мұны телефон арқылы Пиратпен сөйлестірді.

• Қара Әмір, қымбаттым, амансың ба? Еркіндікке шығуыңмен, — деді телефон желісінің арғы басынан сол баяғы биязы даусымен.
• Қымбатты Назар Коханович, аманбысыз? – деді бұл да.
• Рахмет, өздеріңнің тілеулеріңнің арқасы болар, аманмын. Барлығы ойдағыдай, өзіңді күтудеміз, қашан келесің?
• Рахмет, сеніміңе, Назар Коханович, жігіттер арқылы жасаған қамқорлығыңа да көп рахмет. Мен әлі ештеңе шешкен жоқпын… деп келе жатқан мұның сөзін бөлген Пират:
• Келмеймін де, үш жыл отырғанда не істеріңді шешіп қойғаныңды біліп тұрмын, өкінішті әрине, мен сенен үлкен үмітті едім. Бірақ жер жұмыр ғой, мүмкін кездесерміз, сау бол, — деп мұның қоштасуын күтпестен телефон байланысын үзіп жіберді. Әмір ыңғайсыз жағдайда қалып қойды.

Шал мұны қалайда Одессаға келсін деп, өтірік өкпелеген сыңай танытып, әдейі осылай жасаған болар. Ол қаласа бұл қайда жүрсе де мұның мәліметін біліп отырады. Өйткені, жыл сайын оның Одессасына, соның маңайындағы курортты жерлерге қылмыс әлемінің небір марқасқалары демалуға барады. Сондықтан ол қылмыс әлеміндегі көп жағдайлардан хабардар болады.

Саша ертесіне Самара қаласының орталық көшелерінің біріндегі өзінің мейрамханасына апарды. Өзімен сыйлас бір-екі беделді авторитеттерді қатыстыра отырып бұған мол дастархан жайып, бостандыққа шыққанын атап өтті. Ертесінде таңғы шәймен бас жазып отырғанда Саша Самарский Әмірдің тамырын басып байқауға кірісті.

• Саған ешқайда барып қажеті жоқ, осында қал. Бізде қазақ қыздары көп, қаласаң солардың ішінен қалыңдық таңда, дүрілдетіп той жасап береміз. Бірге жұмыс жасаймыз. Оның үстіне менің бір сенімді адамым таяуда ғана істі болып сотталып кетті. Оның орнын басқалар көңілдегідей толықтыра алмай жүр, сен сол орынға тіпті тамаша лайық болар едің, қалай қарайсың?
• Рахмет. Мен әлі ештеңе де шешкен жоқпын. Бірінші кезекте маған жаңа құжат керек, соған көмектес.
• Оған сөз бар ма, мықты «чернушнигім» бар, қалаған нәрсеңді жасырын жасап береді. Оның жасаған қағаздары түпнұсқасынан да асып түседі, — деді Саша көзіне от жүгіріп қутыңдап, құжат жасатқысы келгенінен дәмеленіп.
• Маған өз атыма шын төлқұжат керек, Қазақстанның мөрімен.
• Несі бар, оны да ойластырайық. Қазақстан іргемізде ғой, тіпті болмаса соларға барып бір ауданынан жаңа төлқұжат алып келерміз, — деді Саша, сол да проблема ма дегендей.

Бірақ Әмірдің басына басқа ой келіп еді. Ол Самара қаласында жергілікті қазақтармен қатар Қазақстанның әр жерінен келген саудагер қазақтардың да аз емесін байқаған. Базар, барахолкаларды аралап сондайлардың арасынан шымкенттік жерлестерін тауып алып, солардың құжатына қарап жаңа төлқұжат жасатуға болар еді. Тіпті олардың арасында бұның ауылынан болмағанымен, ауданынан келгендер де табылып қалуы мүмкін.

Базарлардың «омон»-күзетшілері арқылы сөйлесіп жүріп Сашаның жігіттері мұның бірнеше шымкенттік жерлесін тауып, солардың құжатынан айнытпай жаңа көк төлқұжат жасап берді. Ең бастысы, онда бұл өзінің ауданында тіркеліп, құжатты сол жақтан алғандығы көрсетілген еді. Қазақстандықтардың қолынан өзі көрген көк төлқұжаттардан айнымайтын жап-жаңа төлқұжатын қойнына салып алған соң Әмір енді Мәскеуге жол тартуды ойлады. Саша Самарский оның өзінің жанында қалмасын сезген соң осындағы бір іске көмектесуін өтінді. «Сыйға сый – сырыға бал» дегендей бұл бас тарта алмады, келісті.

Көрші Татарстанның астанасы Қазан қаласынан шыққан қылмыстық топ өкілдері Самара қаласына да ауыз сала бастапты. Олардың мұнда тұрып жатқандарынан гөрі гастрольдетіп келетіндері қауіпті әрі бетпақ көрінеді. Солардың бір тобымен бұлар келісе алмай, Саша сол іске бірге баруды ұсынды. Мұның келісімін алған соң ол істің барысымен таныстырды.

Екі жақтың келіспеушілігі Самарадағы балық уылдырығын жасырын қалбырлап жасайтын бір цехқа таласудан туындаған дау екен. Ол цех бұрын басқа біреулерге қараған, бірақ милиция ол цехтың бұрынғы иелерін түгелге жуық ұстап, түрлі мерзімдерге соттап жіберіп, цехты жауып тастаған. Саша сол цехтың қалғандарының негізінде жартылай қуатпен жұмыс жасап жатқан жасырын кәсіпорынды өз қол астына алып, аз уақытта оны бұрынғысынан да қуатты цехқа айналдырған. Міне, енді сол цехтың сотталып кеткен иесінің бірі түрмеден шығып келіп, қайтарып алмақ болып жатыр. Саша онымен жолығып бұл цехтың енді оныкі еместігін, өзі қайтадан құрғанын айтқанымен ол көнбей, самаралықтардың арасынан Сашаға қарсы шығып цехын тартып әперетін ешқандай топ табылмаған соң қазандық топқа «цехымды қайтарып әперсеңдер пайдасының үштен бірін беріп тұрамын» депті. Соған дәмеленген қазандық онша белгісіз бір топ сақадай сайланып Самараға жетіпті. Оларды бұл көрмеген, цехтың бұрынғы қожайыны келіп «кездесу» белгілеп кеткен.

Бұлар бірнеше көлікпен қала сыртындағы аңғал-саңғалы шыққан бұрынғы балық зауытының ғимаратына келді. Қазандықтар ендігі келіп те қойыпты. Екі автокөліктің айналасындағы адамдарының қарасы да оншалықты көп емес. Үлкен де биік ғимараттың орта тұсында үш адам тұр. Бұлар да машиналарынан алысырақтан түсіп, Саша мен Әмір ортадағы үшеуге қарай беттеді. Бұлардың жігіттері де жартылай доғалана қаруларын ыңғайлап тұра қалды. Екі жақ бетпе-бет кездескен кезде сыпайы амандасу рәсімі жасалды.

Әмір жемтікке түсер қыранның көзқарасымен қарсысында тұрған үшеуді сүзе өңмендерінен өткізе қарап өтті. Еврей сияқты домаланған секпіл беттеу семіз бұның көзқарасынан жасқанып бірден көзін тайдырып әкетті. Екінші бұйрабас ірі жігіт те көп тіресе алмай көзін тайдырды, ал ортадағы орташа бойлы, мығым денелі шикілсарылауы «келсең кел» дегендей қасқия қарап тұра берді. Сол Сашадан бұрын сөз бастап кетті.

• Мұнда не үшін шақырылғаныңды білесің, не айтасың? — деді ол жұқа еріндерін жымқыра сыздана сөйлеп, Самарскийге шегір көздерімен қадала қарап. Саша:
• Бұл жерде талқылайтын тақырып жоқ, мынау сендерді адастырып жүр, — деп цехтың бұрынғы қожайыны қасқа басты иегімен нұсқады. – Оның цехын «ментура» сол кезде-ақ жауып тастаған, мына цехты мен өзім ашқам.
• Бұра тартып, тура сөзден қашпа. Біз басбұзар емеспіз, бірақ басындырып қоя алмаймыз, цехтың оныкі екеніне дәлел жетеді. Сен оны қайтарамысың, соны айт бізге, — деген шикілсары танауы делдиіп өзеурей түсті. Сөзге араласпаса аналар бел алып бара жатқанын байқаған  Әмір шыдай алмады:
• Айтылған жауап түсініксіз бе? Әлде өзің топастаумысың?- деді тиісе сөйлеп. Шикілсары бұған көзін аларта жалт қарады:
• Сөзіңе ие бол, фраерек, саған сөз берілген жоқ.
• Түсінсең сөз сол, бұрынғы цехты милициядан барып даула, ал келіспекке емес атыспаққа келген болсаңдар имандарыңды үйіре беріңдер, — деп Сашаны түртіп қалды. Ол бас киімін шалқайта қайта кию арқылы жігіттерге белгі берді. Белгі берілісімен бұлардың жігіттері қаруларының тетіктерін қайырып, қоршай қаумалап жақындады. Қазандықтар аз болғандықтан артық қимылға бара алмай тұрып қалды. Атыс басталып кетсе ешқайсысының бұл жерден тірі кетпесін сезіп тұр.

Олар бұл кездесуге батыл келгені Сашаға батырыңқырап қысымға алу арқылы цехты бұрынғы иесіне қайтарып әпермесе де өздері біраз үлесіне ие болудан дәмеленіп, қазандық топтың басшысы Фриц деген мына шикілсары бүгінгі кездесуге қаймықпай келіп еді. Енді бәрін мына бір азият бүлдіріп тұрғанын қарашы. Оның сөзіне не дерін білмей дағдарып, тығырыққа тіреліп тұр. «Сөйлесуге келдім» десе «осымен сөз бітті, ескі цехты барып менттерден даула» деп тұр. Ал «ерегеске келдім» дейін десе қабағы түксиген мына азият бір бәлені бастағалы құлшынып тұр. Бұларды түгелдей қырып тастаса да дәл қазір артында іздеушісі жоқ екенін сезіп мына азият «әңгіме осымен бітті, енді ол цех туралы сөз қозғалуға тиіс емес, көнсеңдер кетіңдер, көнбесеңдер кәне соғысайық» дегенді білдіріп тұрғандықтан бұларға қарсы сөйлеп соғысу, не мәселе осымен біткеніне көніп, бұл жерден кету ғана қалып тұр. Аз үнсіздікті бұзған Фриц Әмірге өшіге қарады да жүзін Сашаға бұрып:

• Соңғы сөзің осы болса әңгіме жоқ, біз кеттік, — деді. Әмір:
• Сенің көзірлі екеніңе шүбәм жоқ, бірақ «бауырластарды» қырылыстыра жаздаған мына оңбағанға кешірім болмайды, — деп шикілсарыға қарап: — әркім сөзіне, ісіне жауап беруі керек, дұрыс па? – деді шұқшия қадалып.
• Дұрыс, — деп қалды Фриц. Бұл оның есін жиғызбай:
• Ендеше, мынаны тап қазір жазалаймыз, сен жазалайсың, — деп цехтың бұрынғы қожайынын нұсқады. Фриц қапелімде не айтарын білмей де қалды. Саша қантөгіс болып кете ме, деп қорқып кетіп дереу сөзге араласты.
• «Базар» бітсе татулықпен таралық, ол өзіміздің самаралық қой, сосын да жазалай берерміз, — деп Әмірге қарады. Ол:
• Әңгіме бітті, бара берулеріңе болады, — деп шикілсарының иығынан бір қақты да бірінші болып бұрылып, көлікке қарай беттеді. Бұл «сен мен үшін ешкім де емессің, менен төменсің» дегенді білдіретін еді.

Жолда келе жатқанда Саша «Сен мен ойлағаннан да тәуекелшіл екенсің, жаңағы жерде әлгі шикілсары соғыс керек» дегенде не болар еді. Жаппай атыс басталып кетсе бәріміз, сен де мен де оқтан жазым болуымыз мүмкін еді ғой» деді.  Бір езуінен сәл жымиған Әмір «Шикілсары да дәл осы сен сияқты ойлап «қырылып қаламыз» деп қорыққандықтан, бізде қару көп болғандықтан «соғыс керек» деп айтуға тайсақтап, айтқанымызға амалсыз көнді. Егер біздің санымыз шамалас болғанда шикілсары «соғыс керек» демек түгілі мені бірден атып салудан тайынбас еді. Оның оңай жаңғақ еместігі көзінен көрініп тұрған жоқ па, біз батылдығымыз бен көптігімізбен ғана жеңдік. Егер сәл батылсыздау сөйлегенде әлгі біздің көптігімізге қарамай батыл қимылдар еді, ол анық. Сосын, біз өз меншігімізді қорғауға бардық, олар болса қайдағы біреудің күмәнді меншігін қайтарып әперуден пайда табу үшін ғана келген еді. Оқиғаның барысына қарап олар «пайдасы құрысын, зиян шегіп қалмасақ болды» деген қисынға тоқтап, үнсіз жөніне кетті. Сен сөзді бітіріп жібермегенде, мен әлгі оңбаған қожайынды солардың өздеріне, жаңағы шикілсарыға өлтіртер едім», деді самарқау үнмен. Оның мына салқынқандылығы мен терең талдауынан шошиын деген Самарский басын шайқай берді.

Саша түрлі сылтаумен Әмірді қасынан босатқысы келмей жүр. Бірақ, мұндай марқасқаны қорқытып та күшпен де қасында ұстай алмасы белгілі, мұндайлар тек өз айтқанымен, өз еркімен жүретіндер. Олардың басынан аяғына дейін алтын құйсаң да біреудің айдауына көнбейтін, біреудің бұйрығына ықпайтын бірбеттер. Оны Самарада ұстап қалу тек әйелдің қолынан келуі мүмкін. Осындай оймен ол Әмірге Самараның ең әдемі қазақ қыздарының бірін тауып беріп, біраз уақыт болса да қасында қалдыруға тырысып көрмек болды.

Әмір қонақжайлылығы үшін алғысын білдіріп, жолға шығуы керектігін білдірді. Саша «Әрине ғой, дегенмен, жасаған еңбегің үшін жақсылап үлесіңді беремін, қаржы қайда жүрсең де қажет болады. Тек ертең бір жақсы басқосу, қызойнақ болмақ, өзіңе арнап тамаша қазақ аруын, жап-жас, алдырып қойып едім, содан соң кетсеңші» деп өтініш айтты. Бұл сәл ойланып қалды да «Жарайды, самаралық қазақ қыздарымен де танысып көрелік» деді. Оның жауабына қуанып кеткен Саша «Егер ұнатып қалсаң, сенікі болады, Самарадан барлық жағдайларыңды жасауға әзірмін» деп үміті қайта оянып қалбалақтап қалды.

Саша өзі қамқорлық ететін татар бизнесшіге құрметті қазақ досын жақсылап күтіп, демалдыру үшін әдемі қазақ қызын, дәмді қазақ тағамдарын даярлап түбектегі фазендасында қонақ етуге қолқа салды. Самара қаласының жанынан ағып жатқан, бөгетіліп, кеңейтілген Куйбышев су қоймасы үш жағынан сумен қоршалған түбек сияқты. Соның табиғаты тамаша жерінде әлгі татардың ағаштан қиюластырып былтыр ғана салған дағарадай үлкен де әсем үйі бар, қонақты сонда апарып күту ұйымдастырылды.

Атшаптырым ауланың орта тұсына барып тоқтаған көлікке келген екі ер кісімен Саша құшақтасып амандасты да:

• Танысып қойыңдар, «Эмир». Өте құрметті қонағымыз, «Қара Әмір» немесе «Қазахский Эмир» деулеріңе де болады. «Истинный эмир», хан тұқымы, — деп бөсіп те жіберді. өзінің аты Әмір болғанымен тегі қара қазақтан екенін, хан тұқымы дегендер төрелер екенін айтып жатуды артық санап, үндеген жоқ. Екеудің көзілдірікті толықтауы:
• Зулман Закиевич, танысқаныма қуаныштымын, құрметті Әмір, — деп мұның қолын қос қолдап қысып сілкілей амандасты. Екіншісі:
• Афанасий Никитин, — деп таныстырды өзін. Түрлеріне қарағанда екеуі де ірі бизнесшілерге ұқсайды. Бәрі ішке кірді.

Екінші қабаттағы үлкен залда мол мәзірімен майысып тұрған дастарханның бір шетінде үш келіншек шүйіркелесіп отыр екен, кірген еркектерді көріп орындарынан тұрып қарсы жақындады. Екеуінің түрі қазаққа ұқсайды, үшіншісі орыс келіншек. «Маған таныстыратыны қайсысы екен?» деген сұрақ ми қыртысынан жүгіріп өткен Әмірді Саша көпірте мақтап таныстырды да, сосын келіншектерді таныстырды. Шашы толқындана иығын жапқан ашаңдауы – Фатима, ал қысқа шаштысы – Насима екен.

Бірнеше тостан соң көңілді әзілдер айтылып, дастархан басы қызып жүре берді. Зулман кәсіпкер ғана емес нағыз асаба екен, «Біздің татарларда былай дейді» деп бастайды да отырғандарға байланыстыра нешетүрлі қызықты, күлдіргі оқиғаларды айтып, жұрттың езуін жиғызбайды. Оның үстіне жиірек ішілген ішімдік те бойларын қыздырып масайратып барады. Саша шағын орамалмен езуін сыпайы сүртіп жатып:

• Асаба, антракт, -деп дауыстады да бәрі стол басынан тұрып төмен түсті. Бастырмада ойнақы татар әуені ойналуда. Зулман Фатимасымен қосақтала ойнақтап билей жөнелді. Афанасийің де Анясымен одыраңдап ортаға шықты. Темекі шегуге ыңғайлана бастаған бұны білегінен еркелей ұстаған Насима:
• Қымбатты Әмір, кеттік билейміз, бұл шығыс биі ғой, — деп еріксіз ортаға тартты. Ойналып жатқан музыкаға қазақша, өзбекше билердің ырғағына салып билей беруге болатынын байқаған соң Әмір саусақтарын шыртылдата, қолдарын көтере бұлғаңдатып билей жөнелді. Осылайша бірнеше би билеп тер шығарған көңілді топ ара-арасында жайылған дастархан мәзірінен алып, ішімдіктен ішуді де жалғастырды. Асаба Зулман жоғарыдағы үлкен дастарханға шақырып тұрып:
• Қадірлі қонақтар, достар! Мырзалар мен ханымдар! Ортамыздағы аса қадірлі қонағымыз Қара Әмір мырзаға тәнтілігімізді танытып, құрметімізді білдіре отырып қазақтың «бесбармақ» деген ең сыйлы асын жал-жая, қазы-қартасымен арнайы дайындадық. Жігіттер табақтарды тартыңдар, — деп қызметшілеріне иек қақты. Дастарханға жайғасқан қонақтар ду қол шапалақтап жатыр.

Түн ортасына жақын жұрттың алды болып Әмір Насиманы ертіп дастархан басынан тұрды. Алғаш келген кездегідей емес наздылығымен, еркелігімен ұнай бастаған келіншекті құшақтап, аймалаған қалпы өздеріне арналған жатын бөлмеге кірді. Ертесіне қоштасарда жұтынып тұрған келіншекке деген соншалықты қимастық сезім Әмірден байқалмады. Тіптің сұлу келіншекті ұнатып қалған күнде де ол түрмеде жүріп көңіліне тоқыған Мәскеу туралы ойынан айни алмас еді, Насима үшін Мәскеуге барудан бас тартып, Самарада қала алмас еді.

Өткенде Саша Самарада қалу туралы ұсынысын тағы айтқанда «Саша, маған Самарада қал дей бергеннен ештеңе шықпайды. Одан да мен тезірек Мәскеуге жетіп орнығып алайын, сосын сенің қара уылдырығыңды ондағы ең мықты мейрамханаларға жеткізуге кірісеміз, байлыққа белшемізден батамыз» деген. Саша оның айтқанына оншалықты құлай түспеді. Қайта «Сен түсін, Қара Әмір, сені онда ешқандай көкең күтіп тұрған жоқ. Датоның көкелеріне сеніп бара жатқан болсаң, оның бекер, олар ешкімге де жәйдан-жәй жақсылық жасамайды. Әрі өздерінен бөтендерді жиі сатып кетеді, сондықтан да оларды көбі жек көреді. Мәскеуге барып орынығып қалу оңай болса, жұрттың бәрі түрмеден шыға салып солай тартар еді ғой, бірақ сенен басқа солай қарай ұмтылып жатқан ешкімді көрмедім. Ал уылдырық бизнесін Мәскеуде жүргізейік, деген ұсынысыңа рахмет. Біріншіден, менің қара уылдырығымнан бұрын өзің Мәскеуге сіңісіп ал, екіншіден астанада қандай мәселеде болсын бақылау басқа жерлердегіден қатал. Сондықтан Мәскеу мейрамханаларында менің уылдырығым пайда болысымен, «қайдан келген батпан құйрық?» деп құқық органдары оны індетіп іздеуге кіріседі де, Самараға шығады. Сөйтіп менің цехтарымды жаппай жауып тастауы мүмкін. Одан да басқа аймақтардағы қалаларға жөнелту арқылы тауып жатқан пайдама қанағат етіп отыра бергенім жақсы. Егер Мәскеуге сіңісе алмасаң Самарада құшақ жая қарсы алар досың барын ұмытпа» деген ол қоштасып тұрып «Міне, үлесің, алғашқы кезіңе молынан жетеді. Ал «ерегес» бола қалса, өзіңді шақыртамын, келетін бол, мұнан да мол үлес беремін» деп Әмірге қомақты қаржы ұстатып құшақтасып қоштасты.

Жүрдек пойыздың терезесінен жол бойында қалып жатқан орыстың тозған деревнялары мен шоқ-шоқ орман-тоғайларға қарап зерігіп отырған ол купенің жартылай ашық есігінен қазақша сөйлеген дауыстарды естіп елең ете қалды. Орнынан тұрып вагонның ұзын дәлізіне шықты. Үстеріне мәйкі-телняжке киген үш жігіт даудырласып әңгімелесіп кетіп барады. Баяу соңдарына ілесті. Олар екі вагоннан өткенде вагон-ресторанға кірді. «Ресей пойызында қайдан жүрген қазақтар екен?» деген қызығушылықпен бұл да кіріп, әлгі жігіттерден өтіп барып жайғасты.

Үшеуі арагідік сөз тастасып қойып бейқам отыр. Аласалауы сөзге пысық, қалған екеуіне қарағанда ширақтау сияқты. Сол:

— Барысымен менің ағайымды тауып аламыз да жұмысқа орналасамыз. Сосын ақшадан қысылмаймыз, ал әзірше қалған қаржымызды үнемдеуіміз керек, — деп қояды қасындағыларға.

Олар алдына келген асты ішіп-жеуге кіріскенде даяшы бұған таянды. Бұл да тамақпен бірге жүз елу грамм араққа тапсырыс жасады. Сосын даяшыға ақырын ғана «Менің есебімнен «Смирнов» арағының бір бөтелкесін анау столдағы жігіттерге апарыңыз» деді. Даяшы «құп» дегендей басын изеп кете барды. Бұл алдындағы тамағын ішуге кіріскенде алдарына барған қымбат араққа бір, даяшы көрсеткен бұл отырған жаққа бір қараған жігіттердің бойы аласасы орнынан көтеріліп мұның жанына келді.

— Ассалаумағалейкум, аға! – деп қазақшалап қос қолын ұсынып амандасқан жігіт, — сәлемдемеңізге рахмет, бірақ біз сізді танымадық қой, — деді. Бұл басын көтеріп оның сәлемін алды да:

— Әрине мені танымайсыңдар, жігіттер. Мен де сендерді танымаймын. Бірақ жерлестерім, қазақ жігіттері болған соң құрметтеп шағын мәзіреті жасап жатқаным ғой, айып етпеңдер оған.

— О не дегеніңіз, еш айыбы жоқ, мен өзіңізге рахмет, алғыс айтқалы келдім. Егер сіз айыпқа бұйырмасаңыз, ас иесімен тәтті деген ғой бір дастархан басына отыралық. Жол ұзақ, өзіңіздей ағамызбен танысалық. Бұл сәл ойланғандай болып қалды да:

— Сен үшеуіңсің ғой, мен барайын сендердің дастархандарыңа, — деді орнынан қозғалмаған қалпы. Жігіт:

— Жоға, аға. Сіз жалғыз болғаныңызбен, жасыңыз үлкен ағасыз, рұқсат етсеңіз біз сіздің қасыңызға келейік, — деді жылдамдата сөйлеп. Оның осылай дерін сезіп отырған Әмір:

— Жарайды ендеше, осында сендер келе қойыңдар, — деді. Анау жігіттеріне иек қақты да, оның екі серігі қалған тамақтары мен ыдыстарын, арақтарын қоса алып мұның столына келіп жайғасты. Олар отырған соң әлгі пысықтауына қарап:

— Стакандарға құйып жібер, — деді.  Арақ құйылған соң сөзін жалғады.

— Менің есімім Әмір, Мәскеуде тұрамын.

Жігіттер де өздерін таныстырды. Ұзын бойлысы – Темір, спортшы сияқтысы – Сағынтай, пысықтауы – Дәрмен екен. Бәрі таныстық үшін алып қойды. Содан бұлар вагон-ресторанда біраз отырды. Олармен әңгімеден Әмірдің байқағаны бұл үш жігіт әскер қатарында бірге болыпты. Сосын елге оралған соң хат-хабар алысып тұрған. Жөндемді мамандықтары жоқ олар тәуір жалақысы бар жұмыс таппай біраз әр істің басын бір шалып жүріпті. Содан бірде Батыс Қазақстан облысында тұратын Темір Оңтүстік Қазақстанда тұратын екі досына хатпен «Маған келіңдер, үшеуміз Самарадағы  «Жигули» шығаратын зауытқа барып жұмысқа тұрамыз деп шақырады. Оның ауылының бір орыс жігіті бірнеше жылдан бері сол зауытта «омон»-күзетші болып жұмыс жасайды екен. Үшеуі де әскер қатарындағы азаматтық борыштарын десантшылар әскері бөлімшесінде атқарғандықтан, оларды ақыры зауыттың қосалқы бір қоймасына күзетшілікке алады. Бұлар бір жылдай сонда еңбек еткенімен тапқандары тамағы мен жатақханадан артылмайды. Өйткені, маңыздылығы шамалы бұл қойма күзетшілері негізгі күзетшілермен салыстырғанда аз жалақы алатын еді. Бір жақсысы бұлар өздерінің жұмыс бабын пайдаланып зауыттың спорт кешеніндегі Шығыс жекпе-жегін үйрететін спорт секциясына тегін қатысады. Сөйтіп жүргенде жазда еңбек демалыстарында ауылдарына барғанда Дәрменнің ағасы бұларды «Мәскеуге келіңдер, біздің АЗЛК автомобиль зауытында қазіргі алып жүргендеріңнен артық жалақы алатын жұмыстар табылып қалады» деп Мәскеуге шақырады. Сонымен бұлар бәрін жиып қойып «не де болса Мәскеуге барып бағымызды сынап көрелік. Тіпті болмаса сондағы фирмалардың біріне күзетшілікке жалдансақ та өлмеспіз» деп жолға шығыпты.

Әмір өзінің Самараға жұмыс бабымен келіп қайтып бара жатқанын айтты. Бір айдың көлемінде өзіне де «омон»-күзетшілер керек болып қалуы мүмкін екендігін де ескертіп, құлаққағыс етіп қойды. Олар барған соң Дәрменнің ағасы тауып бермек болған АЗЛК-дегі жұмысты байқап көріп, егер ол жұмыс көңілдерінен шықпайтын болса, хабарласайық, деп Дәрменнің ағасы тұратын отбасылық жатақхананың телефонын жазып берді. Оның ағасы әскер қатарындағы қызметі біткен соң Мәскеуде қалып АЗЛК зауытына жұмысқа тұрған көрінеді. Содан бері сол зауытта еңбек етіп келе жатыр екен.

Әмір Мәскеу сияқты үлкен қалада фирманың күзетші-«омон» болудың оңай емесін, қазіргі кезде қайда да болсын қылмыстық топтардың көбейіп кеткенін, әрі олардың бірінші кезекте жекеменшік фирмаларды қол астына алу үшін күресетінін айтты. Жігіттерге ең дұрысы Дәрменнің ағасы айтқан АЗЛК-да сыпырушы болса да тыныш өмір сүрген жөн екенін ескертті.

Ол бұны жігіттердің реакциясын байқау үшін әдейі айтып еді. Жігіттер бұның ойынан шығып «Аула, зауыт аумағын сыпыратын «дворник» болғанша әлгіндей қылмыстық топтың біріне кіріп фирмаларға қожайындық жасау, тіпті болмаса үлкен қалада адам тонаудың өзі артық» десіп шу ете қалды. Бұның де күткені сол болатын. Бүгінгідей заң, қоғамдық тәртіптер сақтала бермейтін кезеңде ондай топтардың адам тонамай-ақ, ешкімді өлтірмей-ақ мол ақшалы болып өмір сүру мүмкіндіктері барын айтқан ол «егер дұрыс жалақысы бар жұмыс таппасаңдар, шағын рэкеттік, яғни ешкімді өлтірмей-ақ, аздап бопсалап, қорқыту арқылы да мол табыс табатын жұмыс тауып беруге көмектесемін» деп қойды.

Жігіттер өздерімен бірге әскер қатарында десантшы болғандардың арасынан мықты байлар мен «авторитеттерге» оққағар болып жүргендерді білетіндерін де жайып салды. Дәрмен:

— Негізінен солардың тіршілігі жөн. Олар халықты тонап жүргендерді тонайды, одан қалса түрлі арам жолдармен байығандардың ақшаларын тартып алады. Бір сөзбен айтқанда бүгінгі заманның Робин Гудтары сияқты, —  деп қойды әңгімеге әсерленіп. Бұл да олардың сөздерін тірілте түсіп, өзінің де небір мықты жігіттердің бүгінде сондай жолмен қалталарын ақшаға толтырып, мейрамхана, сауналарда рахат өмір сүріп жүргендерін білетінін айтты. Осылайша, төртеуінің әңгімесі Мәскеуге жеткенше негізінен қазіргі кездегі қылмыс әлемінің «авторитеттері», түрлі жолмен жақсы өмірге қол жеткізгендер төңірегінде болды.

Мәскеуге жеткен соң Әмір жігіттерді Қазан вокзалының жанындағы шағын кафеге ертіп апарып тағы да жақсылап сыйлап, одан шыққан соң таксиге отырғызып жіберді. Дәрмен:

— Әмір аға, сонымен бізге шынымен бір фирмаға «қорғаныш» болуды, әйтпесе мәскеулік байлар мен бизнесмендерді бопсалайтын «рэкеттікті» ұсынып тұрсыз ба? – деп қалды.

— Әрине, ол жұмысты әркім әртүрлі айта береді, бірақ мемлекеттік құзырлы орындардан заңды рұқсат алып құрылатын мекемеде жұмыс істеуді ұсынып тұрғандықтан да, оның «рэкеттіктен» айырмашылығы әлдеқайда үлкен, — деді сонда да бұларға ұсынылар жұмыстың не екенін анықтап айтпай.

Олар таксимен кеткен соң анадай жердегі сәкіге барып отырып темекі тұтатты. «Жалпы, маған бұл жігіттерді құдай кездестірді. Түбі осы жігіттерді маңайыма тарта алсам, ең сенімді серіктерім осылар болады, әлі. Оның үстіне десантшылар әскерінде болғандарына қоса, «омондар» мектебінде бір жылдай әзірліктен өткендіктен бұлардың әрқайсысы зонадан келген, есірткіге бой алдырған «боевиксымақтардың» бірнешеуін оп-оңай тырапай асыратынына сөз жоқ. Өзім дұрыстап орнығып алысымен уақыт оздырмай бұл үшеуін қасыма тартуым қажет» деп ойлады ол.

Бұл ойын ол сыртына шығармады. Бірақ жігіттердің өзінің айтқандарына елтіп, кәдімгідей сеніп, қатты әсерленгендерін ұқты. Есіне алғаш қылмыстық әлемнің марқасқаларының бірі саналатын Кубаның зонада осылай түрлі әңгімелер арқылы өзінің «ворлық» өмірін насихаттағаны түсті. Ол кезде бұл да ештеңеден хабарсыз, жерлесі үшін төбелесемін деп түрмеге түскен жас жігіт еді. Бірақ ол сол жолы түрмеге түспегенде де, алдында нақты мақсаты жоқ, әйтеуір уақыт өткізіп, не істерін білмей жүрген жан болатын. Мына жігіттер сияқты ол да ақшасы көп жұмыс тауып, адал еңбек етіп жақсы тұрмыс кешуді ойлаған. Бірақ олай етуге өмір мүмкіндік бермеді.

Ауылында жалақысы мол жұмыс болмады, әке-шешесінің мақталықта жыл он екі ай тырбаңдағанда тапқандары киімді айтпағанда тамақтарына да жете бермеді. Жезқазғанда жалақысы мол жұмыс бар деп естіп барып еді, онысы жерасты шахталары екен. Оның өзіне арнаулы мамандығың болмаса, тәуір танысың болмаса жұмысқа тұра алмайсың. Пара беріп тұрғанмен тәжірибесіз, жұмысқа кейін тұрған есебінде қысқарту бола қалса бірінші жұмыстан қысқартып, қайтадан қаңғып қаласың. Осындай проблемаларды ақылшысы болмағандықтан, өзі жас, басында ақылынан «жел» көп болғаннан бұл басқаша шешпек болған. Сондағы жаңадан пайда болып келе жатқан «крутойсымақтарға» ілесіп тапқан аз ақшасын сауық-сайрандатып шашып жүріп, ақыры есірткіге бой ұра бастағанда түрмеге түсті. Сол жолы төбелесіп түрмеге түспегенде біртіндеп нашақор болып кетер ме еді, кім білсін.

Мына шымыр денелі үш жас жігіт те Мәскеуде де жолдары болмаса, тіпті сол зауытқа жұмысқа тұрғанның өзінде жатақханада, басқа жастар жиналатын орындарда біртіндеп есірткімен ауызданып, өмірдің қиыншылықтарын бір сәтте болса ұмыту үшін «кайф» ұстаймын деп нашақорлар қатарына қосылып та кетулері мүмкін-ау. Бір жағынан дәл сөйтіп нашақор болып қорлық өмір сүргеннен осы күнгі өмірі артық сияқты.

МӘСКЕУДЕ

Мәскеу шынында да жұрт айтатындай «үлкен деревня» екен. Ретсіз, созылыңқы, бұралаңды, біресе биік, біресе жеке бір, екі қабатты үйлер, тіпті тақтайлары ырсиған ағаш үйлерді де әлгінде пойыздың терезесінен байқаған. Вокзалдың маңайы да жетісіп тұрғаны шамалы екен. Бұл маңайдағы бір дүкеннен ішіп-жерлік біраз нәрсе алды да Джиннің қызының үйіне бірден тартып кетті.

Жиырмадан асқан аққұба, алтынсары шашты келіншек өте сұлу болмағанымен дене бітімі келісті, өзі тартымды көрінді. Мұны жымиып жылы қабылдады. Әкесінің қасынан, түрмеден келгенін айтып, хатты ұстатты. Қағазға көзін бір жүгіртіп өткен келіншек:

• Сіз Қара Әмірсіз ғой, әкем жазған, сырттай білемін сізді, ал мен Лилиямын. Мен дастархан мәзірін әзірлегенше, жолдан шаршап жеткен боларсыз, суға түсіп, сергіп алыңыз, — деді. Бұл дорба толы мәзірін үстел үстіне қойды да, ваннаға кетті.

Сосын екеуі кең қонақ бөлмесінде отырып тамақпен бірге таныстық үшін қымбат коньяктан аздап ішті. Лилия мұның дастархан мәзірін өзімен бірге ала келгеніне алғыс айтып, коньяктың тәуірін таңдай білетінін мақтап өтті. Өзі темекіні жиірек шегетіні болмаса сөзі сыпайы, мәдениетті жан сияқты. Бұл да мүмкіндігінше тәрбиелілік танытуға тырысып отыр. Дегенмен басқа тақырыптарға еркін көсіле алмай отырғанын сездірмеуге тырысып, сөзді ет өнімін шығаратын цехқа қарай бұрды. Лилия ол тақырыпқа әңгімелескісі келмейтінін аңғартып:

• Қарсы болмасаңыз ол цех туралы кейін асықпай ақылдасайық, бүгінше қонағымсыз, алаңсыз демалыңыз. Қаласаңыз қаланы аралатайын, — деді.
• Ендеше кешкілік тәуір бір мейрамханаға барып демалайық. Мәскеулік ретінде қайда баратынымызды сіз шешіңіз, мен сыйлаймын, жарай ма?

Лилия жұмысқа кетісімен Әмір мамық төсекте ұйқыны соқты. Джиннің қызы осындағы бір жекеменшік фирмада қаржыгер болып жұмыс істейді екен. Тұрмысының бақуаттылығы үй жиһаздарынан байқалып тұр. Шешесі өлгенше әкесі араласпай қызына сырттай ғана көмектесіпті. Шешесі қайтыс болған соң әкесімен қатынасы жиілеген. Бірақ, әлденеден сақтанған әкесі қызының үйіне, жұмысына ешқашан бас сұқпаған, тек сырт жерде кездесіп, негізінен қаржылай көмек беріп тұрған.

Кешкісін бұлар Қызыл алаңға барып, сол маңайдағы «Космос» деген кафеге кірді. Тамақтанып, көңіл көтеріп демалған олар түн ортасы ауа Лилияның пәтеріне келіп қонды. Осылайша екі-үш күн жас келіншекпен көңіл көтерген ол Лилияның ет цехы туралы әңгімеден қашқақтап жүргенін байқады, бірақ сол әңгімені тағы қозғады. Келіншек:

• «Эмирушка», шынымды айтсам маған сол цехтың түкке керегі жоқ. Менде бәрі бар, жақсы жұмыс, тамаша баспана, шетелдік автокөлік, басқа нені қаласам да ала алатындай жағдайым бар. Менде жоғы «мұжық» еді, оны да таптым, ол – сенсің. Екеуміз некелесіп тыныш та рахат өмір сүрейікші, цехы қажет болса әкем өзі түрмеден шыққан соң қайтарып алар. Сендей еркекке барлық жағдайыңды жасап отыратын, өзіңді сүйетін әйелден басқа не керек, бәрін қой да менімен болсаңшы, — деп бұл күтпеген ұсыныс жасады. Жүзіне байыптап қарап еді, келіншектің шын көңілімен айтып тұрғанын аңғарды. Біраз үнсіз қалды да, әлден соң:
• Лилия әкеңнің цехын бәрібір қайтару қажет, бұл принципті мәселе, сосынғысын көре жатармыз. Таңертең цех туралы мәселеге кірісеміз, — деп тоқетерін айтты да келіншекті ақырын аймалауға көшті.

Ертеңіне цехтың жағдайын толық айтып берген Лилия оны қаланың сырт жағына қарай орналасқан ет өндіру цехына алып барды. Бұлар алысыраққа тоқтап көліктен цехты бақылауға көшті. Көп ұзамай цехтың қожайыны Паша терезелері қараңғыланған джиппен келіп қақпадан ішке өтті. Лилия цехтың акциялары мен қазіргі қаржылық ахуалы жайлы мәліметтер жинастыруға көмектесетін болды. Бұл цех қожайынын сырттай аңдуға кірісті. Оның күнделікті жұмысқа келіп-кететін жолын, үйінде болатын мезгілін, немен шұғылданатынын зерттеді.

Паша негізінен жұмысы мен үйінің арасынан көп ұзай қоймайды екен. Бір мәрте ғана ауданның әкімдігіне барып жарты сағаттай болып шықты. Есік алдына кекселеу кісі онымен ере шығып, екеуі темекі шегіп, тағы аз сөйлесіп тұрды. Әмір «Мұның қалалық әкімшілік жағындағы адамы осы болар, соның арқасында еркінсіп жүрген сияқты» деп ойлап әлгі адамның мэрияда қандай қызметте екенін білу керек деп шешті. Тағы бірнеше күн өткенде Паша «Лимон» деген мейрамханаға кіріп, үлкен залдың бір жақ бұрышына жақын үстелдегі біреудің жанына барып жайғасты. Кеш түсе қоймағандықтан адам аз. Зал ішіндегі әр жерде дуылдасып отырғандарды бір сүзіп шығып, өзіне сыртын беріп отырған Паша мен серігінің түрін көру үшін ыңғайлы орын тауып соған жайғасты. Сөйткенше өз тілдерінде дабырласып төрт-бес кавказдық кірді. Бұл отырған тұстан мейрамхананың екінші қабатына тепкішекпен көтеріліп бара жатып әлгілердің бірі тоқтай қалды.

• «Азият», қымбатты «Азият»! – жасы үлкендеу, қымбат киімді кавказдық бұған қарап дауыстап тұр. Залда өзінен басқа азиялық байқалмағанын көріп, әрі кавказдықтың қуанышты жүзбен құшақ жая сатыдан төмен түсіп келе жатқан соң амалсыз орнынан ақырын тұра берді. «Датоның көкесі ғой» деп ойлап үлгергенше кавказдық бұның аңырып қалғанын байқап:
• Мен Датоның ағайымын ғой, қымбаттым, танымадың ба! – деп жақындап келеді. Бұл таныды, бірақ атын есіне түсіре алмай қиналуда. Осыдан үш жыл бұрын Датоны «вор» етіп түрмеде тәж кигізуге барғандардың бірі осы көкесі.
• О,о, Гиви ағай! Сіз бе едіңіз? – деп оның есімін есіне түсірген бұл да құшақ жайды. Екеуі құшақтасып амандасып, қауқылдасып жөн сұрасып жатыр. Кавказдықтың серіктері де бұлардың жанына жақындап, басшыларының әлдебір «мамбетпен» соншалықты жылы амандасып жатқанына таңырқай ошарылып қалған. Гиви мұны қолтықтап екінші қабатқа қарай бастады.
• Датодан өзің туралы көп естігем. Мұнда неге отырсың, жүр бізбен жоғарыға, қымбаттым, біздің орнымыз биікте, жоғарыда ғой. Бұл көз қиығымен Паша мен серігі отырған жаққа қарады. Залда отырғандар кавказдық үлкен кісі мен жастау азият жігіттің соншалықты сағыныса, дабырласа амандасып жатқандарын түгел көрді. Паша мен серігі де бұларға мойын бұра қарады да, сосын қайтадан өз әңгімелеріне кіріскен. Оның серігі:
• Гореладзе деген грузин ғой анау кавказдық, анабір азиятпен құшақтасып амандасқанына қарағанда ол да тегін адам  болмады, — деді. Паша серігіне:
• Оның кім еді? Гореладзең қылмыскерлердің элиталық тобынан ба? – деді таңданғандай.
• Иә, қылмыс әлемімен де, Мәскеудің элитасымен де әмпей-жәмпейі бар, мықты біреу, — деген серігі, — бірақ анау азиятты танымадым. Әй, бірақ бізге бәрібір емес пе, оның кім екендігі, айта бер әңгімеңді, — деп екеуі жайғаса отырып, үзілген әңгімелерін жалғады. Бірақ ол екеуі бұл белгісіз азияттың өздерінің түбіне жететін жігіт екенін ол кезде білмеді.

Мейрамхананың екінші қабатына көтеріліп оңашалау орналасқан, жартылай қоршалып әсемделген, оншақты адамға арналған үлкен столдың дастарханына келіп, Гиви төрге жайғасты. Оң жағына Әмірді отырғызды. Сол сәтте екінші қабаттағы көп есіктің бірінен шыққан толық, қызылшырайлы кісі, дәу де болса осы мейрамхананың қожайыны болса керек, қасындағы екі нөкерімен келіп бұларға сәлем берді. Анадайдан жасанды жымиып:

• О, о, қымбатты Гиви Васильевич! Сенің келуің біз үшін үлкен құрмет, қош келіпсің! – деп екі қолын бірдей ұсынып амандасты.
• Жарайды, жарайды «Колобок», рахмет. Мен бүгін құрметті қонағыммен келіп отырмын, даяшыларыңа айт, дұрыстап қызмет көрсетсін, — деді Гиви оның қолын алып жатып.

Әп-сәтте дастархан үсті мәзірге толды да қалды. Гиви отырған өз серіктеріне жағалай қарап шығып:

• Бауырлар, таныс болыңыздар, бұл біздің сүйікті ініміз Датоның жақын досы, лақап аты қателеспесем «Азият» солай ма? – деді бұған қарап. Бұл:
• Солайы солай деуге де болады, бірақ мені негізінен «Қара Әмір» деп атайды,  деп сыпайы ғана түзетті. Мейрамханаға кіргенде қызу екені байқалған Гиви одан әрі даурығып:
• Ия, ия, Қара Әмір. Естеріңде ме, бүкіл Ресейді шулатқан Самарадағы «харакири акциясы», соны біздің Дато мен осы Қара Әмір ұйымдастырған. Қымбаттым, сенің денсаулығың үшін көтереміз осы тосты, — деп стақанын көтерді. Бәрі қағып салды.

Гивидің қонақжай дастарханында біраз отырған соң оның «бүгін менің қонағымсың, бізбен бірге боласың» дегеніне мың алғысын айтып, міндетті түрде өзім арнайы барамын, бірақ бүгін емес» деп сылтау айтып, рұқсат алған ол:

• Гиви ағай, хабарласамын,  — деп қоштасып, оның телефонын жазып алды да төменге түсті. Паша мен серігі кетіп қалыпты, сыртта машинасы да көрінбейді.

 Лилияға Гивимен жолыққаны туралы айтқан жоқ. «Пашаның оншалықты мықты тірегі жоқ сияқты, екі-үш оққағар-күзетшілері ғана бар. Ешқандай «авторитеттермен» де байланысы байқалмайды, тек мэриядан бір елуді еңсеріп қалған қасқабаспен жиі жолығады. Әйелі мен орта мектепте оқитын қызы ғана болу керек, үйіне келімді-кетімді да адам жоқтың қасы. Осы аңдыған күндерде бір мәрте қызының құрбылары, бір мәрте әйеліне бір ер адам келіп кеткені болмаса ешкім олардың үйіне келмейді. Цехтың вахтасында кәрі-құртаң кісілер кезекшілік етеді, тек Пашаның кабинетіне кіретін жерде ғана бір оққағар отырады. Ал цехтың қақпасынан кіретін жерде үнемі екі адамдық күзеті болады. Олардың қаруы байқалмайды, бірақ қолдарында рация жүреді.

Аңдыған күндерінде осыларды байқағанын Лилияға айтып «Пашаны үйінде, әлде офисінде ұстап алып сөйлескенім жөн бе?» деп ақылдасты. Лилия болса «Қанша дегенмен ол екі жер де қауіпті, үйінде әйелі мен қызы болса, жұмысында хатшысы мен оққағары, басқа да келімді-кетімді адамдар болады. Ең дұрысы аңди түсіп, басқа бір оңашаланған кезін күту керек. Әрі қасыңа сенімді серіктер ерткенің дұрыс, ал қару ертең болады» деді.

«ТТ» пистолеті мен екі оқшантай-магазині қолына тиген соң Әмір Пашаны оңашалау жерде қалай ұстауды ойластыра бастады. Оның көлеңкесіндей қасынан екі елі қалмайтын оққағары бұған бөгет бола алмайды, сондықтан жалғыз әрекет етуіне де болады. Бұғағы салбыраған семіз Пашаның да көп қасарыса алмайтынын бұл біледі. Өйткені, негізі қорқақ адамға қаттырақ қысым жасап, өзіңді бір адам жегіш, аяусыз азаптағыш садист-маньяк сияқты көрсете білсең болғаны, зәресі зәр түбіне кетіп тез сынады. Бірақ жақын жерден көзіне тура қарап көрудің мүмкіндігі болмағандықтан да Пашаның алыстан көрген түріне қарап бірдемеге ұрынып та қалуы мүмкін. Адамның сыртқы түрі оның мінез-құлқын әрдайым дәл көрсете бермейтінін ұмытпауы керек. Қазақтың «адам аласы ішінде» дейтіні де бекер емес қой.

Сондықтан басына проблема тауып алмас үшін Гивиге хабарласып бір-екі адам сұраса ма? Олай етейін десе Гивидің де сыры белгісіз, «цехтан үлес бер» деуі де ықтимал. Әлде Лилия «цехтың үлесі маған мүлде қажет емес» деп жүр, соны сылтау етіп акцияның бір бөлігін Гивиге берсе ше? Бірақ зонада Джин «ет өндіру цехы елеусіз, ешқандай топтың қоластында емес» деген еді. Сонда Пашаның қорғаны өткенде мэриядан шыққан қасқабас болғаны ғой.

Бұл аңдығалы шынында да, Паша негізінен сол адаммен ғана оңаша жолықты. Ендеше бұл Пашаны қанша қорқытып қысқанымен, ол бұған мақұл деп көнгенімен, соған хабар берері анық. Осы уақытқа дейін бұл цехты ешқандай топ қанатының астына алмағанына қарағанда анау-мынау қылмыстық топтардың басшыларының тілін таба алатын, мүмкін мэриядағы қызмет бабымен соларға қызмет көрсетіп жүрген біреу болуы да ықтимал. Оның қомақты қызметін пайдаланып жүргендер шағын цехқа тиіспей-ақ қоялық деуі де мүмкін. Олай болса, жалғыз жортқан көкжалдай болғанымен, бұдан сескене қоймауы, бұны өзі білетін топтардың біріне айтып жойдырып жіберуі де ықтимал ғой. Сонда не істеуі керек? «Лилия керек етпей отырған бұл цехқа мен несіне басымды ауыртамын» деп қоя салса қайтеді?

Пашаның оққағары мен бірнеше күзетшісінің қандай топпен байланысы барын бұлар анықтай алмай қойды. Мүмкін олар ешқандай топқа қатысы жоқ өз бетінше жүрген болар?!

Әмір ет цехының күзетіндегі жігіттердің қандай топтан екенін, кімдермен байланысын анықтап алмай әрекет етуге жүрексінді. Сондықтан Пашаны былай қойып сол күзетші жігіттерді аңдуға кірісті. Олардың арасынан жастау біреуі қолы бос кезде бір сыраханаға жиі келетінін байқаған соң, бұл да сонда баратын болды.

Сөйтіп жүргенде сәтін салып әлгі ет цехының «омоны» сыраханада бір жолдасымен сыра ішіп отырғанда, ретін тауып солардың столына келіп жайғасты. Сыпайы ғана рұқсат сұрап столдың бір шетіне бос орындыққа отырған ол, алдына қызыл балықтың үлкен бір түйірін қойып, алаңсыз сыра ішуге кірісті. Сосын қасында отырған көршілеріне балықпен сыра ішуді ұсынды. Олар алдымен аздап шұқып қана ауыз тиіп отырғанымен, қылтанақсыз, майлы тұтас етті балықтың дәмі тіл үйіріп, біртіндеп кәдімгідей кірісті. Содан кейін балығын жеп өзін менсінбегендей болмайық дегендей олардың өздері үнсіз отырған Әмірді әңгімеге тартты.

Қайдансың, не қылып жүрген жансың, балығың жақсы екен, қай жердің балығы? деген сияқты сұрақтарға сараң ғана жауап беріп, біртіндеп екі жігіттің есімін біліп танысып алды. Бұл сыра тасып жүрген даяшыға бір жартылыққа тапсырыс берді де, таныстық үшін үшеуі соны ішуге кірісті. Жұмыстан бос болса да үстіндегі алабажақ киімін тастамаған жігіт Саня екен де, оның жәй киімді серігі троллейбус жүргізушісі болып жұмыс жасайтын болып шықты.

Жігіттер да қарыз болып қалмай бір жартылық алдырды. Арақпен сыра қосылып әңгіме қызған бір шақта Саняға:

• Жаңа айттым ғой, Мәскеуге жұмыс іздеп келгенмін. Бірақ әзірге ештеңе табылмай тұр, қаржым да бітуге таянды. Саня, киіміңе қарағанда әлдебір обьектіні күзететін «омон» сияқтысың. Бүгінде ондай жұмыстың жалақысы жақсы ғой. Мені қасыңа жұмысқа алсаңшы,  — деді. Саня азият жігіттің отызға таянып қалса да шымыр дене бітіміне қарап:
• Әмір, достым, мен саған уәде бере алмаймын. Мен қатардағы «омонмын», бірақ бастығымыз Макарычпен сөйлесіп көрейін. Біздің обьектіміз өте қатаң күзетті қажет етпейтіндіктен барлығы бірнеше адам ғанамыз. Сонда да сені айтып көрейін, — деді Саня.

Саняның қызып отырып айтқандарына қарағанда Ет өндіру цехындағы күзетшілердің ешқайсысы да сотталмаған, ешқандай қылмыстық топтарға қатысы жоқ, спортшылықтары да шамалы, қарапайым жігіттер екен. Тек Макарыч қана запасқа шыққанға дейін әскер қатарында прапорщик болып қызмет етіпті.

Әмір ет цехына «қорғаныш» болып жүрген ешқандай топтың жоқтығына көз жеткізгендей болды. Сонда Паша негізінен мэриядағы адамына ғана арқа сүйейтін болғаны ғой. Сол мэриядағының көзін жойып жіберсе Паша не істеуі мүмкін? Әлдебір қылмыстық топтың бірін сағалар ма екен, әлде мэриядан басқа адам іздей ме? Мүмкін, ешкімді де іздемей өзімен өзі бола бере ме? Ол қылмыстық топтармен байланысы жоқ, өзі сотталмаған адам болғандықтан бұл акцияларды тартып алуға әрекет етсе құқық қорғау органдарына арыздануы да мүмкін-ау. Әрекетке кіріспей тұрып оның әйелі мен қызын қолына түсіріп, мэриядағының көзін жоюға тырысуы керек. Содан кейін Пашаны тырп еткізбей акцияларды еріксіз беруге мәжбүрлейді. Өзі қорқақ адам төтеннен қатты кіріссе артық әрекетке барамай, жаны үшін, әйел-баласы үшін акцияны беруге келісуі де мүмкін.

Басы әбден қатқанша ойлана келіп бір шешімге бел буды да Гивиге барды. Ол жылы қарсы алып қонақжайлылық танытты. Бұл ет цехының жағдайын қысқаша айтты да:

• Гиви Васильевич, мен отызға таяндым. Ақымақтығымнан екі рет отырып шықтым. Енді адамша өмір сүру үшін осы цехты толық иеленсем деймін. Сізден керегі екі жігітіңізді көмекке берсеңіз болғаны, бәрін ойластырып қойдым, ың-жыңсыз бітіремін. – деді.

Гиви бұған қадала қарап отырды да:

• «Эмир» десе эмирсің-ау. Мәскеуге келгенің кеше біреудің иелігіндегі нәрсені тарпа бассалып тартып алмақсың. Мұндайды не дейтінін білесің бе, «беспредельщик» дейді. Және ол цехтың «қорғаушысы» екі жігітпен ғана барған саған «мә, ала ғой» дер ме екен. Ол цехың кімнің иелегінде екен? –деп қарсы сұрақ қойды.
• Бәрін зерттедім, қалалық мэрияда істейтін ортаңқолдылау біреу цехта үлесі бар, акцияның негізгісі Паша деген кәсіпорынның басшысының қолында. Оның тірлігі таза емес, сондықтан цехты одан тартып алу «басбұзарлық» емес қайта әділдік болады.
• Паша дейсің, ә! Ол цехтың шын иесі Джин деген бір «законник». Бірақ соңғы жылдары итаршыланып бара жатқан оны люберцылық топ тас-талқан етіп, түрмеге тығып тындырған. Сен дәу де болса зонада естіген шығарсың бұл цех туралы.
• Ия, маған Джиннің өзі айтып, цехты иеленіп, Пашаның жазасын беруімді өтінген.
• Дегенмен, шын мәнінде милы екенсің, қымбаттым. Жарайды цехты қалай тартып алмақсың, менен не көмек керек?
• Екі мықты жігіт берсеңіз болды, басқасын ойластырып қойғам. Сосын сіздің нотариалдық кеңсеңізде цехтың құжаттарын рәсімдеп алсам. Өзі шағын ғана цехтан үлес дәметпейтініңізді білемін. Өйткені сіз ірі адамсыз, тірлігіңіз де ірі. Бірақ мен қашан болсын сіздің әжетіңізге жарар болсам болғаны, әрдайым дайынмын.

Бауырымен зонада бірге отырып, дос болып кеткен мына азияттың пысықтығын көріп отырған Гиви:

— Маған үлесің керек емес, біріншіден, Дато бауырымның тілегі үшін, екіншіден өзің маған ұнағандықтан көмектесемін. Бірақ, болашақта «ортақ қалтаға» қаржы құйып отырасың. Есесіне мен сенің цехыңа көз алартушылар болса солардан қорғаймын, ешкім мазаламауын қамтамасыз етемін. Әзірге менің қарамағыма өт демеймін, өзіңді ісіңмен танытып жатсаң көрерміз. Ең бастысы, қашанда менің айтқаныннан шықпа, болмай жатып толдым десең, өз обалың өзіңе, түсіндің бе? – Үні қатқыл, бұйрықты райда шықты.

 «Сен енді менің қоластымдасың, менің айтқаныммен жүріп-тұрасың» деп отыр. Әмір өзі де аңғармай оның көзіне жалт етіп тік қарады. Гиви көзін тайдырып әкетті де стаканына қол созды.

-Мен асып-таспауға тырысамын, Гиви Васильевич. Сіз сияқты көпті көрген адамның ақылын да жерге тастамаймын, өйткені, біздің жолымыз бір емес пе, рахмет сізге. Сіздің денсаулығыңыз үшін, — деп даусын барынша жұмсарта жүзін де жылыта түскен Әмір онымен стакан соғыстырды.

— Түсінігі мол сендей жігіттің денсаулығы үшін, — деді Гиви.

Әмір алдымен қалалық мэриядағыны аңдуға кірісті. «Гивидің екі жігітімен бірінші соны сындырып, айтқанына көндірсе, сеніп отырған адамының үні өшкен соң Паша акцияларды жаны үшін қайтарып беретін болады». Осындай оймен мэрияны екі күн аңдып жүріп ақыры оны қолға түсірді. Түс мезгілінде елеусіздеу жерде көлігіне басып мінгізіп алып, қала сыртына қарай тартып кетті.

Мәскеудің сыртынан айналып өтетін орама тас жолға шыққан соң, бұлар мінген көлік көп ұзамай айналма жолдан бұрылып, қалың тоғай арасына кірді. Сол тұста бұрын пионер лагері болған ескі қоныс бар еді, соның алқам-салқамы шығып ашық жатқан қақпасынан ішке кіріп бір-ақ тоқтады. Машинаға зорлап мінгізіп жатқанда алқымынан тиген соққыдан әлден соң ғана есін жиып бүйіріне қару кезеніп отырған кавказдықты көрген шенеунік жол бойы дыбысын шығаруға қорықты.

Көліктің алдыңғы орындығынан түскен қысқа шашты қараторы жігіт анадай жердегі сынық сәкінің шетіне барып отырды. Екі кавказдық шенеунікті соның алдына алып келді. Жүзін сәл түзеген шенеунік алдындағының кавказдықтан гөрі азиялыққа ұқсайтынын байқады. Көздері түйісіп қалып еді азияттың өткір жанарларынан жасқанып жүзін төмен салды. Қанша жанталаса ойлағанымен өзін мұнда не үшін әкелгенін түсінбей айран-асыр болып тұр.

• Өмір сүргің келе ме?
• Жігіттер, бұл бір түсінбестік. Мен қарапайым шенеунікпін, ешқандай байлығым жоқ. Бұл қателік болу керек, мені басқа біреумен шатастырып тұрсыздар. – Даусы дірілдеп шықты. Әмір оның айтқанын естімегендей:
• Мен сенен «өмір сүргің келе ме?» деп сұрадым, — деді сұстана түсіп. Шенеунік шырылдап кетті.
• Не үшін? Не жаздым сендерге? Кімсіңдер, айтып өлтірсеңдерші, құдай үшін.
• Өлгің келсе қазір өлтіреміз. Институттағы аспирант қызың мен балабақша меңгерушісі әйелің де мына жігіттер әбден құмарынан шыққан соң артыңнан о дүниеге барады. — Әмір оның қызы мен әйелін ұстап отырғандай нығыздай сөйледі. Шенеунік оның қару ұстаған қолын екі қолымен ұстай алып, шөкелеп отыра кетті. Көзі ақиланып, түрі бозарып «Қараптан қарап өлетін болдым-ау, не үшін өлтірмек сонда» деп еңкілдеп жылап жіберді. «Өмір сүргің келе ме?» деген сұрақ қайталанғандай болды. Жалма-жан:
• Ия, ия, әрине өмір сүргім келеді, өлтіре көрмеңдерші. Жанымды қиыңдаршы құдай үшін, айтқандарыңның бәрін орындайын, өлтірмеңдерші, — деп кемсеңдей жөнелді. «Бұлар кімдер? Өзін не үшін өлтірмек? Қызы мен әйелін қайдан біледі? Өлтірердей не жазығы бар?» деген сұрақтар оның басына енді кіріп те шықпады. «Тек тірі қалдырса екен, өлтірмесе екен» дегеннен басқа басында ештеңе қалмады. Қалалық әкімдік алдындағы анадай жердегі автотұраққа жеткізбей ұрлап әкеткендер өлтіруден де тайынбасы анық екенін түйсігімен сезіп «Тек өлтірмесе екен, тек құтылсам екен» деп есеңгірегендей күбірлеген шенеуніктің үрейден есі ауып қалғанын түсінген Әмір қойын қалтасынан шағын диктофон шығарып:
• Аты-жөнің, қайда кім болып жұмыс істейтініңді асықпай анық айтып шық, — деді диктофонды қосып. Бейшара қанша тырысқанымен даусы дірілдеп, кемсеңдеп кетіп бірнеше рет қайта жазуға тура келді. Дұрыстап жазып болған соң:
• Енді «қарызымның өтеуі ретінде Ет өндіру цехындағы өзімнің жиырма пайыз акциямды келісілген бағамен сатамын» деп қайтала – деген азиятқа бағжия қараған ол бәрін дұрыс қайталап айтып шықты. Ішінен «керектері сол жиырма пайыз акция болса, алсын, тек өзімді тірі жіберсе болғаны» деп көңілі орныға бастады.
• Қазір бірге барып акцияңды нотариусқа заңды түрде мен айтқан адамның атына аударасың, сосын жөніңе жібереміз. Егер қылтың-сылтың бірдеме жасамақ болсаң ескертусіз маңдайыңа оқ қадаймын, әйелің мен қызыңды да өлтіріп, акция ғана емес үй-жайыңды иесіз қалдырамын, түсіндің бе? – Шенеунік басын шұлғи берді. Жолшыбай оған акцияны бұған өткізген соң ешкімге тіс жармау ескертілді. Ол бас изеумен келеді.

Барлық құжаттарын алған соң Гивимен келіскен нотариалдық кеңсеге келді. Нотариус әйел құжаттарды реттеп отырып «өз еркіңізбен сатып жатырсыз ба, ақшасын алдыңыз ба?» деп сұрап қояды. Шенеунік «Ия, ия, еркіммен, ақшасын алып қойғам» деп міңгірлеп, көрсетілген жерге қолын қойып жатыр. Ол жерден шыққан соң шенеунік басына түскенге әбден мойынсұнғандай өздерін тасып жүрген машинаға қарай беттеді. Әмір оны тоқтатып, жолдың екінші бетіндегі шағын кафеге қарай ертіп жүрді. Көліктегі таңырқай қараған кавказдықтарға «отыра тұрыңдар» дегенді емеурінмен білдіріп, шенеунікті қолтықтап кете берді.

Оңашалау үстелге жайғасқан соң, қарсы алдында түкке түсінбей аңырып отырған оған:

• Арақ па, коньяк па? – деді. Анау апырақтап «Мейлі, бәрібір, маған бәрібір» деді қыбыжықтап. Даяшы екі қырлы стаканмен арақты екі тұздалған қиярымен тез-ақ әкелді.
• Сәтті ісіміз үшін. – Әмір қағыстырды да қағып салды. Қиярды қышырлата шайнап, аузын сүртті де:
• Менің айтқанымды ұмытушы болма, жеті қабат жердің астынан да тауып аламын, — деп орнынан тұрып қолындағы тістелген қиярына мөлие қарап отырған шенеуніктің иығынан бір қағып кафеден шықты. Ананың отырысынан оның рухының өліп қалғанын сезді. Ол жанын олжа тұтып, сүлдерінің сау қалғанына тәубе деп отырғаны анық. Акциясының болғанын тезірек ұмытуға тырысары сөзсіз. Ендігі жерде Джиннің Пашадағы акциясын қолға түсіру қажет. Оны қиқаңдаса құрбандыққа шалуға тура келер, қайтсе де бұл алған бетінен қайтпайды. Ертең Паша әдетінше саунаға хатшысын алып барады. Күзетші-жүргізушісінен басқа оққағары болмайды. Сол жерде шантаж жасау, қорқыту-үркіту арқылы көндіру не өлтіру керек.

Әмір мінді де бұлар жүріп кетті. Оның Гивиге жолыққысы келмеді. Оған барса болған істі баяндауға тура келеді, ал олай ету дегенің бағыныштының бастығына есеп бергені сияқты нәрсе. Бір рет есеп бергеннен кейін екінші жолы ол есеп беруіңді талап ететін болады. Гиви бұған «менің айтқаныммен жүресің» дегенді сездірсе де, бұл реті келген жерде өзінің оған да, басқа ешкімге де бағынышты еместігін білдіре бермек.

Осы оймен ол машинаны жүргізіп келе жатқанға «Қызыл алаңға қарай тарт» деді иығынан қағып. Ол бұған аңқия бір қарады да көлікті солай қарай бұрды. Екіншісі де таңданысын жасыра алмай:

• Қымбатты «Эмир», сен мүлде түсініксіз жансың. Бүгінгі ісіңнің бірін де түсінбедік. Жалпы сен жұмбақ адамсың. – Жағымпазданғандай ыржалаңдап өзінен жауап күткен оған Әмір салқын ғана көз салып өтті де:
• Мені түсіну үшін байтақ далада туу керек, — деді. Анау:
• Түсінбедім, қымбаттым, неге далада туу керек?
• Айттым ғой, түсінбейсің деп, — деді де «сөз бітті» дегендей терезеден тысқа қарады. Анау түкке түсінбеген қалпы иғын қопаң еткізді.

Қызыл алаңға келіп көліктен түсіп жатып «Гиви ағайға менен рахмет айтарсыңдар» деді.

Лениннің мүрдесі жатқан мавзолейдің алдында үймелеген туристер құрметті қарауылдың алмасқан сәтін қызықтап тұр. Кремльдің куранттары дүңкілдеп соға бастады. Бұл шіркеудің қоңырауларының даусындай күңіренген куранттар үнін жақтырмайды. Ажал шақырғандай күңіреніп, бей-берекет дүңгірлегені қандай жаман естіледі. Мүмкін ерте замандарда көшпенділердің шапқыншылықтары кезінде «Ойбай, жау шапты, жау келіп қалды, құрыдық, бас сауғалаңдар» деп бірнеше деревнялары қосыла күңірене шулап, осылайша шіркеу қоңырауларын ретсіз, бей-берекет соққылайтын әдеттерінің бүгінге келіп жеткені болар. Әйтеуір, ондаған шіркеу қоңыраулары бір мезгілде ретсіз дүңгірлей жөнелгенде төбе құйқаңды шымырлатып ерсі естіледі.

Алаңның ортасынан кесіп өтіп, өзіне ұнаған «Космос» мейрамханасына келді. Күндіз мұнда адам онша көп емес екен. Бұл бос үстелдің біріне жайғасты да арақ пен тамақ алдырды. Арақтан қырлы стаканға толтыра құйып қағып салды. Қанша сыр бермегенімен, кавказдықтардың аузын аңқитып ерекше болып көрінгенімен, шенеуніктің мөлиген көзіне астам қарап, дәл қазір азаптап өлтіре салатындай түр көрсеткенімен, соның бәрі біткенше өзі де алмастың жүзінде жүргендей болды. Жүрегінде жауыздығы жоқ, жаны қорқау емес адамға қанша дегенмен қанішер болып көріну оңай емес. Бірақ, бұл шындап ашуланса, жанына тиер жағдай болса адамды азаптау, өлтіруге өзінің бара аларын да іші сезеді. Осылайша, бүгінгі істеген ісін сараптап біраз ой елегінен өткізген ол мейрамханадан кешке бір үстелге тапсырыс берді де бойы жеңілдеп тысқа шықты. Шағындау болғанымен өте жайлы даңғаза-шуы аз осы  мейрамханаға кешке Лилияны ертіп келіп демалмақ.

Лилия жұмыстан оралғанда жуынып, тынығып алған Әмір сергек отыр еді. Оның осы қалпынан-ақ бір жақсылықтың барын байқаған Лилия:

• Жұрт қарақшылық әрекетін түн жамылып жасаушы еді, сен күндіз тонаушылықпен айналысып, түнге қарай сұлу келіншекпен қыдырғалы отырған қусың-ау, — деді еркелей назданып.
• Дәл таптың, үлкен істің сәтті бастамасын бүгін «Космосқа» барып тойлаймыз, тапсырыс беріп қойдым.

Олар мейрамханада ұзақ отырды. Әмір өте көңілді, жиі қалжыңдайды. Оның мұндай ашық-жарқын қалпын Лилияның алғаш көруі, жүзі жайнап, екі беті нарттай болып, жайшылықта адам туралап қарай алмайтын өткір қара көздерінен мейрім

 нұры шашылып, ірі маржандай ақ тістерін көрсете рахаттана риясыз күлгенде, қараторы жүзінен адамды өзіне тартар әлдебір сиқырлы сәулелер төгіліп тұрады екен. Қазақ жігітіне тамсанып отырған Лилияның да алма бетінің ұшы қызарып, көзі күлімдей, әдеміленіп кеткен еді.

Екеуі кеш бойы армансыз биледі. Испанша, цыганша, полякша, орысша, негрше, өзбекше, кавказша билердің бәрі биленді. Музыканттардың репертуары таусылардай болғанда Әмір оларға барып қазақша биге тапсырыс берді. Сәл кідіріңкіреп барып бұның атын мадақтай айтып Лилияның құрметіне қазақша ән әуені тартыла жөнелді. Әннің сөзі айтылмағанымен әуені қазақша екені сезіліп тұр, өзі қазақша биіңе де әдемі келеді. Бұл оңтүстіктің қазағына тән бишілігіне басып дөңгеленіп ала жөнелді. Лилия да қалыспай билеп жүр. Оның биі қазақшадан гөрі шығыс, араб билерінің ырғағына келетіндей. Соған қарамастан екеуі өте бір түсіністікпен, беріле билегендері соншалық музыка біткенде мейрамханадағылар қол соғып қошемет көрсетті.

Бұлар терін сүртіп, өз орындарына жайғасып, салқын шампаннан бір-бір қағып салғаны сол еді, түрі қазақтан гөрі кавказдыққа келетін, баяғы зонадағы құмық Кубаны есіне түсірген, жасы да сол шамалас біреу қастарына келіп, отыруға рұқсат сұрады.

• Тамаша биледіңіздер, кардаш, рахмет, рахмет, -деді қазақшаны сәл акцентпен сөйлеп. «Бұл кім болды?» деп ойлағанша әлгі:
• Мен түрікпін, атым – Мұстафа, — деді. Бұл:
• Мен қазақпын, есімім — Әмір, — деп оның ұсынған қолын қысты. Мұстафа даяшыға шампанның ең тәуірін әкелуді тапсырды да «бұл кім?» дегендей Лилияға қарады.
• Ол – Лилия. – Бұлардың сөзін түсінбей отырған Лилияға қарап, — Танысып қой, Мұстафа, жерлесім, — деді орысшалап. Танысып жатып Мұстафа:
• Татар қызы ма? – деп сұрады. Сосын, — Мен Түркиядан келген түрікпін, кардаш. Сен билеген би «Стамбул мен Алматы» деп аталатын жаңа ән, мен сол Стамбулда тұрамын, — деді ол.

Олар таныстық үшін, тамаша би үшін бір-екі мәрте алған соң Мұстафа жақсылық тілеп, мазаларын алып, демалыстарын бөлгеніне кешірім сұрап, өз орнына кетті. Әмір түріктің «кардаш» деген сөзінің «қарындас, қандас, бауыр» деген мағына беретінін бала кезінен білетін. Ауылындағы бірнеше түрік отбасының балаларымен ойнап өсті. Әлгі түрік ауылын есіне түсіріп көңілін бұзып кеткендіктен, бұлар көп ұзамай қайтты.

Екі кавказдығын ертіп алып, Пашаны алыстан аңдып, әлден соң кәсіпорын қақпасынан шыға жүйітки жөнелген джиптің соңынан ілесті. Ойлағанындай-ақ джип өткен аптаның дәл осы күні барған қаланың шет жақтағы мөлтек аудандарының біріндегі көпқабатты үйдің бүйір жағына орналасқан саунаға келіп бір-ақ тоқтады. Машинадан түскен Паша мен хатшысы тез-тез басып ішке кіріп кетті де, жүргізуші екі сөмкені арқалап соңдарынан кетті. Артынша саунадан жүргізушіге ілесе кәртамыстау еркек шықты. Ол есікті сыртынан құлыптады да бір бума кілттерін  жүргізушінің қолына ұстатып, өзі бұрышты айналып кетіп қалды.

Анадай жерден аңдып отырған бұл машинадан түсті. Серіктері де джипіне жете берген жүргізушіні тарпа бассалып, машинасына бұрап тығып жіберді. Сосын біреуі кілтті алып машинадан қайта шықты, екіншісі жүргізушінің қасында қалды. Кілті бар кавказдық саунаның есігін ашты да Әмір кірген соң есікті іштен бекітіп, оның артынан ілесті. Ауызғы бөлмеден өткен жердегі шағын дәлізде еркек пен әйелдің киімдері ілініпті. Одан өтіп бассейні бар үлкен бөлмеге кірген бұлар ол жерден де ешкімді көре алмады. Сөйткенше бүйір тұстағы бөлмеден мекрене ыңырсыған әйел мен ырсылдап-гүрсілдеген еркек дыбысы естілді. Көмекшісіне иек қақты. Ол бүйірдегі бөлмеге кіріп кетті де, артынша салдыр-гүлдір еткен дыбыспен қоса әйелдің баж ете қалған даусы шықты.

Әмір кіргенде аузын бір қолмен басып, екінші қолымен әбүйірін жапқан жалаңаш әйел түпкі бұрышта үрпиіп діріл қағып тұр. Ал бөлме ортасында ыңырсыған жалаңаш еркекті кавказдық ес жиғызбай бүйірден тепкілеп жатыр екен. Қолын көтеріп «жетеді» дегендей белгі берді де, әйелді көрсетіп ауыз бөлмеге қарай нұсқады. Көмекшісі «түсіндім» дегендей қорыққаннан аяғы дірілдеп, даусы шықпай қалған хатшы қызды білегінен ұстай ауыз бөлмеге ертіп шығып кетті.

Тепкі тоқтатылғанын сезген, еденде етпетінен түсіп, екі қолымен басын жауып алып жатқан Паша көзін ашып төбесінен төніп тұрған адамға жасқана қарады. Бұл «тұр» дегендей белгі жасады. Анау диванның шетіне сүйеніп денесін ауырсына орнынан көтерілді. Түсі сұсты азият оған ақ жайма жатқан жақты нұсқады. Түсіне қалған Паша ақ жайманы алып беліне орады да, «енді не істейін?» дегендей сүмпиіп тұрып қалды. Бұл төрге қарай озып, қара былғарымен тысталған мамық креслоның біріне жайғасып, бүрісіп тұрған Пашаға оқты көзімен тесіле қарады. Анау шыбындаған жылқыдай қыбыжықтап, салмағын бір аяғынан екінші аяғына салып, тыпыршып, көздерін жыпылықтата берді.

• Павел Иванович, біздің не үшін келгенімізді түсінген боларсың? – деді бұл қатқыл үнімен.
• Не үшін? – деді үні дірілдей шыққан Паша «не үшін келгендеріңді білмеймін» дегендей басын шайқап.
• Самара түрмесінде саған сатқын-оңбаған ретінде өлім жазасы кесілді. Біз сол үкімді орындаушылармыз, иманыңды үйір, — деген бұл жайбарақат қана қойнынан питолетін шығарып, сұсты қарудың өңешіне оқ жіберіп сырт еткізді. Паша бұған түкке түсінбей, есі ауып қалған адамдай аңырып сәл қарады да:
• А, а, а! Қандай үкім? А-аһ, қандай өлім жазасы? А? – деді кемсеңдей сөйлеп.
• Джинді, Димитрий Алексеевичті білетін боларсың, сондай құрметті адамды алдап, сатып кетуің үлкен күнә. Ол үшін өлім жазасы да аз…
• Аһ-а-аһ, Дмит… деп келе жатқан оның сөзін аяқтатпай:
• «Законниктің» елу пайыз акциясын иемденіп кету дегенің масқара, «бауырластар» мұндайды ешқашан да кешпейді, — деп бір тоқтады. Өйткені, осы  жерде Пашаның кім екені көрінеді, сондықтан оның ендігі реакциясын байқамақ. Ол еденге жалп етіп құлай кетіп, еңбектей келіп мұның аяғына жармасты. Сосын асыға-аптыға:
• Тұра тұ-тұрың-ыңызшы, тыңдаңыз-ызшы, құдай үшін. Оның акциялары өз атында тұр. Мен алған жоқпын, алмаймын да, түрмеден құтқаруға көмектесетін адамдарға берем дегенмін, құтқара алмадым, акциясы сейфте қаз-қалпында сақтаулы тұр. Түсіндіңіз бе, оның акцияларын мен алғаным жоқ, алған жоқпын деймін, еһе-еһе… деп өкіре өксіп, мұның аяғын құшып жатып қалды.

Әмір мәселе бұлай өрбиді деп мүлде күтпегендіктен не дерін білмей қалды. Пашаның жаны алқымға келгенде айтып тұрғаны шындық болуға тиіс. Олай болса Джиннің құжаттарға қол қойғанына қарамастан Паша оның акцияларын нотариус арқылы өз атына әлі аудармағаны. Ендеше мәселе оңай шешілуі мүмкін. Бұл Пашаға ол акцияларды алдырып, Лилияның атына аудартады да сонымен іс бітеді.

Пистолетінің ұңғысын етпеттеп жатқан Пашаның қарақұсына тіреп тұрды да қайтадан тартып алды.

• Цехта Дмитрий Алексеевичті жұрт танушы ма еді? – бүкшиіп жатқан оны пистолетімен түртіп. Ол селк етіп басын көтерді де:
• Біледі, жақсы біледі. А-а, жоқ, білмейді, бір ғана мәрте жиналысқа қатысқанда көрген, жақсы білмейді, — үміт оты жанғанына елең етіп.
• Акциялар мен құжаттар қайда?
• Офисте, сейфте сақтаулы. Бәрі сонда, мен Дмитрий Алексеевичтің акцияларына тиіскен емеспін, тиіскенім жоқ, қаз-қалпында сақтаулы тұр.
• Қазір менің адамым мен хатшыңды жіберіп бүкіл акцияны осында алдырасың,ұқтың ба? Ешқандай «фокус-мокуссыз» істейсің, әйтпесе жаныңды жаһаннамға жөнелту қиын емес, — деп ауызғы бөлмедегілерді шақырды.
• Мынамен бірге барып бір қағаздар алып  келесің, қит етсе атып тастарсың, — деп кавказдыққа хатшы қызды нұсқады. Паша жандәрмен:
• Дашенка, офистен сейфтегі үлкен қызыл папкені сол қалпында тез арада осында әкеліңдер. Ешкімге ештеңе деуші болма, түсіндің бе, қайталап айтамын, ештеңені бүлдіріп алмай, бір аяғың сонда, екінші аяғың осында болатын болсын. Сөйтсек екеуміз де тірі қаламыз, түсінікті ме? Мә, кілт, — деді хатшысына. Олар шығып бара жатқанда да Дашасына ештеңені бүлдіріп алмай, түзу барып, тез қайтуды қайталап тапсырып жатты.

Әмір жасаулы дастарханды нұсқап:

• Мынадан құйып, қонағыңа кәде жасамаймысың? Осылай отыра береміз бе сүмпиіп, — деді даусын жұмсарта. Пашаның да жүзіне қан жүгіріп, елпең етіп келіп коняктан екі рюмкеге құя бастады. Бұл саусағын шошайтып, оны тоқтатты да:
• Үлкен стакандарға тазасынан толтыра құй, — деді ашылмаған ақ арақты нұсқап. Ол қолындағы конякқа бір, бұған бір қарады да арақты ашып, сусын ішетін үлкен стакандарға толтырып құйды.
• Болашақта түсінісіп жұмыс істеуіміз үшін, — деп Әмір қағып салды. Түкке түсінбесе де Паша да «түсіністік үшін» деп алып жіберді.

Дмитрий Алексеевичтің тапсыруымен ет өңдеу цехына енді өзі қожалық ететінін, өзінде жиырма пайыз акция барын, мына елу пайыз акция бір ханымның иелігіне өтетінін, ал Паша атқарушы директор болып қалатынын түсіндірді.

• Акционерлік қоғамның президенті енді Лилия Акперова ханым болады. Тез арада заңдылықтарды сақтай отырып, акционерлердің кезектен тыс жиналысын өткізіп, барлығын біз тапсырғандай етіп жасайсың. Сонда сенің он пайыз акцияңды өзіңе қалдырамыз, мені де акционерлік қоғам Кеңесіне мүшелікке кіргізесің. Түсіндің бе, түсіністікпен жұмыс жасау дегеніміз осы, көнсең бізбен қаласың, көнбесең тоғыз грамм қорғасынды кеудеңе қадам беремін де тозаққа жөнелтемін, — деп қасында жатқан пистолетін қолына алып ұңғысына үрлеп қойды.

Арақ аздап есін жиғызғандай болған Паша «Самарадан үкімді орындауға келдім деп, енді цехты толық қолына алмақ болып отырған бұл азиялық кім болғаны?» деп ойлады. Есіне «Лимон» мейрамханасында Мәскеуге белгілі бір грузин «авторитетпен» құшақтасып амандасып жатқан азият түсті. Көзінің астымен Әмірге ұрлана қараған ол «Ия, сол азият, дәл өзі Петр Петрович «ол грузин криминал әлемінің ғана емес, Мәскеу зиялысының, биліктегілерінің арасында үлкен авторитет» деп еді, бұл соның адамы болды ғой» деп ойлады. Сонда бұл кәсіпорынның жиырма пайыз акциясын мэриядағы шенеуніктен қалай тартып алып жүр. Бұл болса сол сужүрек Петр Петровичке өткенде «егер бізді қорғайтын мықты қорғаушы тапсаң, саған тағы он пайыз акция қосам, ал қорғайтын топқа цех пайдасының бір бөлігін беріп тұрамын» деген. Ондағы ойы Дмитрий Алексеевичтің он пайыз акциясын соған беріп, қорғанышын нығайтып, қалған қырық пайыз акциясын өз атына аударып алу болатын. Мына жаналғыш оны осылай бопсалап бірдеңе істеген ғой, әйтпесе, бұл білетін Петрович қалтасына құйылып жатқан ақшадан оңайшылықпен айрылмас еді. Олай болса жағдайдың ушыққаны, ендеше бұл да акцияны беріп бас амандығын күйіттегеніне өкінбегені жөн. Мүйізі қарағайдай деп жүрген Петровичінің сол мүйізін қағып алған мына азият мұны шопақ құрлы көрмей, айтқанын орындамаса өлтіре салудан тайынбасы шындық болғаны. Осындай ойлармен отырып қалған Паша бірдеңе дегісі келіп еді тамағы құрғап қалғандай үні шықпай жұтына берді.

Құжаттар әкелінген соң, құжаттарды тексеріп, қызыл папкені қолтығына қысқан ол «хатшыңды ауыстырғаның жөн, бастығының бейшара қалпын көрген хатшы оны сыйламай кетеді» деді. Сосын: «Акционерлер жиынын өткізуді тезірек ұйымдастыр, ол үшін қатаң сұрайтын боламыз» деп шығып кетті. Паша мен хатшысы бөлме ортасында құр сүлдерлері сүмпиіп қала берді.

Паша осы уақытқа дейін Джиннің акцияларын өз атына нотариус арқылы рәсімдемегенінің бір себебі мықты сүйеніш-қорғаныш тапқанша өйтуге қорыққан. Қанша дегенімен «вор» аты бар қылмыскердің көзі тірісінде оның мүлкін ашық иеленіп кетудің әбестік боларын бұл сезген. «Мықты «крыша» табармын, болмаса Джин түрмеден қайтпай қалар,  сейфтегі акция ешқайда қашпас», деп үміттеніп жүрген. Осы сақтығының арқасында бүгін жаны қалды. Әйтпегенде әлгі азият мұны табанда өлтірер еді. Бәлекеттің келген беттегі түрі қандай жаман, пистолетін шошаңдатып «үкімің шығып қойды, соны орындаймын» деп дікеңдегенде бұның жүрегі тас төбесіне шығып, тілі байланып қалды ғой. Оның үстіне өздері мұның жұмысындағы ғана емес үйіндегі жағдайдың бәрін біліп отыр. Әбден зерттеп, бақылағандары көрініп тұр. Жанындағысының кавказдық екеніне қарағанда бұл азият сол грузиннің тобында болуы да мүмкін. Ал ондаймен бұл түгілі Петрович тайталаса алмайтыны белгілі. Ендеше жаны олжа, әрі он пайыз акциясына тиіспей, цехтан қызмет беріп отыр. Соған шүкіршілік еткені жөн.

Паша ет өндіру цехының түбі қылмыскерлердің көзіне түсерін сезіп жүрген. Соңғы жылдары Мәскеуді қылмыстық топтардың қайта бөліске сала бастағандары туралы күн құрғатпай теледидар да, газеттер де жарыса айтып, жазып жатқанын көріп жүр. Мұның цехына әзірге ешкім тиісе қоймағаны мұның мықтылығынан емес, цехының елеусіз әрі шағындау кәсіпорын болғанынан екенін де сезеді. Сондықтан да мэриядағы Петровичке қорғаныш болар мықты топ тап деп асықтырып еді. Түбі әлдебір қылмыстық топқа табысының бір бөлігін беріп, бірлесіп жұмыс істеуге тура келерін білгенімен дәл осылай болады деп ойламаған. Детективті кітап, телесериалдардағыдай емес, өмірде мына азият сияқты жаналғыштар бар екен. Мұндайлар ешқандай компромисті білмейтін, өркениеттен хабарсыз, даланың тағысы сияқты жемтік көрсе сол үшін ұяласын да талап тастайтын жыртқыштар ғой. Мәскеуде кавказдықтардың толып кеткені аздай енді азияттар келіп, бәрін тартып ала бастады. Сонда біз қайда барамыз, милиция қайда қарап жүр, бұл өмір не болып барады?

Ол бірнеше күн дегенде зорға тауып алып Петр Петровичке жолықты. Мәселенің мәнісіне қанысымен ол басын ала қашты. «Мен акциямды беріп құтылдым, жаным үшін малым садақа. Бұлар «басбұзарлар», ешкімді де аямайтындар, әрі Гореладзе жүрген жерде басқа қылмыстық топтар батып тұмсықтарын тыға қоймайды. Мені ұмыт, мен ет өндіру цехын ендігі ұмытып та қойдым. Өйткені, өмір сүргім келеді, ал сен жастаусың ғой, не әрекет жасаймын десең де өзің шеш, мені енді ештеңеге араластырма. Өнбейтін іске араласып өле алмай жүргенім жоқ, сау бол» деген ол.

Көпті көрген кәрі айлакердің бірден ойыннан шығып жан сауғалағанына қарап Паша мәселе азиятта емес, Гореладзеде деп ұқты. «Елу пайыз акцияға ие болған әйел сол грузиннің көңілдесі ме, бірдемесі болғаны» деген ойға келген. Ендеше өзіне он пайыз акциясын қалдырып, атқарушы директор еткендеріне шүкіршілік етеді.

Көп ұзамай «Ет ұқсату кешені» акционерлік қоғамының президенттігіне өзі сұлу да іскер келіншек келді. Кезектен тыс жиында Павел Иванович президенттікке өзі ұсынған Алперова ханымды іскер, мықты экономист, құнды қағаздармен жұмыс істеу шеберлігі мол адам ретінде мақтап көпшілікті дауыс беруге үгіттеді. Өзінің атқарушы директорлыққа ауысуын ағымдағы істердің көбейіп, цехты ірілендіру, өнім өндірудің көлемін ұлғайту жұмыстарымен айналысатындығымен байланыстырды. Арзан да сапалы шикізатпен жұмыс істеуді қамтамасыз ету үшін малға бай Қазақстанмен іскерлік байланыс орнатып, атқарушы директордың  жабдықтау жөніндегі орынбасары етіп Әмір Байбөринді тағайындады. Артынша Лилия кәсіпорынның бас бухгалтерлігіне өз адамын қойып алды.

Жаңа президенттің еркін әрекеттерін көрген кәсіпорын ұжымында Лилияны «Павел Ивановичтің көңілдесі екен» деген қауесет тарады. Оған Лилия мен Әмір күлді де қойды. Ал Паша болса іштей жынданып кете жаздағанымен, амалсыз шыдап жүр.

Әмір үш жерлесін ақыры тауып әкеліп ет өндіру цехына күзетші-омон етіп, үш бөлмелі қызметтік пәтер беріп қойды. Үшеуін үш ауысымдағы күзет бастығы етіп тағайындады. Жұмыстан бос кездерінде олар қарамағындағыларға спорттық жекпе-жек әдістерін үйретумен айналысты. Осылай жігіттердің өз қарамағындағылар арасында бірден беделі өсіп, өзгелер бұлардан жасқанып, басшы ғана емес, үйретуші-тәлімгер ретінде бас иіп жүретін болды.

Әмір Қазақстанға барғысы келмеді, одан гөрі Самара маңындағы қазақтардан ет өнімдерін әкеліп тұруға шешті де, келісімшарт жасасып, ет алып қайту үшін товароведін ертіп жолға шықты. Оның есіл-дерті Самарадағы Сашаның қара, қызыл уылдырығын Мәскеу мейрамханаларына жеткізіп сату арқылы мол табыс табу болды. Самараға келісімен Саша Самарскийді кездесуге шақырды. Ол ескі досының келгеніне бір жағынан қуанғанымен, екінші жағынан кеткеніне көп өтпей жатып қайта айналып соққанынан күдіктеніп қалды. Дегенмен кездесуге келді.

Бұлар баяғы татар Зұлманға қарасты мейрамхананың оңаша, түкпір бөлмесінде жолықты. Екеуі де сыр бермей сағынысып қалғандай амандасып, көрісіп, жағдай сұрасып жатыр. Әмір баяғы ұсынысын тағы айтып мәселені төтесінен қойды.

• Тіпті ментура, салық полициясы тіміскілеп мазаны алады деп қорықсаң, сенің қалбырыңның сыртына мен өз цехымда жасалғандығын білдіретін белгі соғып, өз этикеткамды жапсырайын. Ол үшін цехыма шағын уылдырық қалбырлайтын тізбек орнатып, сенің шикізатыңнан аздап қалбыр да шығарып тұрамын. Іс жүзінде сенен алған уылдырық қалбырына этикеткамды жапсырып бүкіл Мәскеу мейрамханаларын болмағынымен бір бөлігін уылдырықпен қамтамасыз ететін боламын. Екеуміз де мол пайдаға шығамыз, — деді мұның «уылдырық қалбырларын сат» деген ұсынысына маңдайының әжімдерін жиыра кіржиіп қалған Сашаға тәптіштей түсіндіріп.

Сашаның қабағы жиырылуының себебі, тек жасырын цехының ашылып қалу қаупі емес, мына алдында отырған шотмаңдай қазақтың аз ғана уақытта қылмыс әлемінің ең қауіпті де, қатыгез жайындары жиналған Мәскеуден ойып тұрып өзіне орын сайлап алып қана қоймай, заңды-заңсыз бизнесті қатар бұрқырата дамытуға қызу кіріскені еді. Бүйте берсе бір жылға жеткізбей бұл менің цехымды да, басқаларымды да қанатының астына алып қоюы мүмкін, мұндайлар бір жұғысып кеткен жеріндегі ұнаған, пайдасы бар нәрсенің бәрін тып-типыл етіп иеленіп алмай тыншымайтындар ғой, бұның осынысы қауіпті, түбімізге сонысы жетуі ықтимал.

Осындай ойлармен сәл кідіріп барып:

• Сенің мұндай пысықтығыңа дән риза болып отырмын. Сендей сенімді дос, адал серіктеске неге бермейін, беремін. Тек келісейік, белгілі мөлшерде қалбырланған уылдырық беремін, бірақ тауарды Самарадан өзің келіп алып тұрасың. Мен тасымалдау дегеннен аза бойым қаза болатын адаммын. Өйткені, қанша дегенмен алыс жол, проблема туындап, тауарды уақтылы жеткізіп бере алмасам атыма ұят. Одан да бірден өзің тасып алатын болып келісейік, — деді басқа сылтау таппай, амалсыз келісіп.

Әмір бұл ұсынысқа бірден келісті. Бұл өзі де тауарды тасып алу мәселесін алдын ала ойластырып келген. Мәскеуден шығарда тоңазытқышы бар рефрижатор жүк көлігіне уылдырық қалбырларын жасыратын арнайы орын әзірлеткен. Сашамен келіскен соң, соның көмегімен осындағы ірі ет комбинатынан мал етін алып тұруға келісім жасасты.

Келген ісін осылай сәтті бітірген Әмір алдымен Самарскийдің цехынан қалбырланған уылдырықты жасырын контейнеріне тиеп алып, ет комбинатынан алғашқы партия етті артып, Мәскеуге аттанып кетті. Сашаның көмегімен уылдырық қалбырлайтын техникалық тізбекті орнатып алған соң, оның цехы колбаса, бұқтырылған ет қалбырлаумен қатар уылдырық қалбырлау технологиясын да меңгеріп алды.

Лилияның жалпы басшылығына мойынсұнған Паша бұлардың уылдырық қалбырын өндіруді қолға алғанынан-ақ бұл істің таза еместігін сезді. Бірақ бұлардың іскерлігіне, цехтың жұмысын дөңгелетіп әкетіп, өнім өндіруді ұлғайтып қана қоймай, жаңа өнім түрін өндіруді бастағанына тәнті болғандықтан үндемей, өз міндетін мінсіз атқаруды ғана білді. Әмірдің таяу болашақта Қазақстаннан жылқы етін тасымалдап, қазақтың ұлттық колбасасы – қазы деген деликатес өнім шығаратын шағын линия ашу туралы акционерлік қоғам Кеңесіндегі ұсынысын да қолдады. Цехтың жұмысы қарқындап, өнім өндіру көлемі ұлғайған сайын пайда мен дивиденттің өсетіні анық. Пашаның ендігі уайымы өзінің он пайыз акциясын алып қоймас па екен деген күдік қана.

Соңғы кезде бұқаралық ақпарат құралдарынан күн құрғатпай таратылып жатқан ақпараттарға қарасаң жаның шошиды. Мәскеудегі қылмыстық топтар өзара ерегестерде бір топ екіншісін талқандап, басшыларын киллер жалдап, автокөлігі не үйіне жарылғыш қойып көзін жоюда. Ол ол ма, қылмыстық топтар мемлекеттік қызметтегі, бизнес саласындағы айтқанына жүрмегендерді әлгіндей тәсілдермен өлтіріп жатқаны туралы да жиі жазып, көрсетіп жатыр. Таяуда ғана «Ваганковская» қорымында әлдебір қылмыстық топтың басшысының жерлеуі болды. Телеарналар соны Мемлекет басшысы, не қайраткері өлгендей жарыса көрсетіп, әлгі «вордың» қай қылмыстық топтың басшысы болғанын, оны қарсыластары не үшін өлтіргендерін айтып, оны жерлеуге бұрынғы КСРО аумағынан ондаған «ворлар» келгенін, жерлеу кезінде екі жүзден астам қылмыскерлер, тіпті танымал қайраткерлер мола басындағы қаралы митингіге қатысқанын көрсетіп, айтып жатты.

Сол хабарды көріп отырғанда Пашаның жүрегі шаншып кетті. «Сонда бұл не болғаны? Қылмыскерді, онда да көзі тірісінде талай жанды өлтірген, мемлекетке қыруар зиян келтіріп қылмыстар жасаған аты-шулы «вордың» жерлеу рәсімін бүкіл елге ашықтан ашық көрсетеді. Өлген қылмыскер өлсін, ал оны жерлеуге келген ондаған тірі қылмыскерді құқық қорғаушылар неге сол жерде ұстап түрмеге тықпайды? Қарапайым журналистің өзі қанша қылмыскер, қайдан келгеніне шейін біліп отырғанда құқық қорғаушылар ай қарап отыр ма? Бұл не болып барады өзі, әлде олар да шенеуніктер де қылмыс әлемімен ауыз жаласып кеткені ме?» Осындай ойлар онсыз да күпті болып жүрген Пашаның көңілін жасытып, өмірден түңілдірді.

Сөйтіп түңіліп жүргенде таңертең жұмыстағы кабинетіне кіргені сол еді, есіктен Әмір Мамысович енді де, мұның сәлемін жүре алып бұрыштағы теледидарды қосты. Таңғы жаңалықтан «Мәскеу қаласы мэрінің сыртқы экономикалық байланыс департаментінің басшысы мінген қызметтік көлікті біреулер танкіге қарсы қарумен атып жарып жіберді. Жүргізуші мен оққағары қаза болып, басшы жарақатпен ауруханаға жеткізілді. Қастандық себебі мен жарақаттанғанның қазіргі ахуалы жайында өкінішке қарай мәліметіміз жоқ» деп диктор сөзін бітірді.

Теледидарды сөндірді де «Солай, Павел Иванович, солай» деп жұмбақтай сөйлеп оның креслосының  арқалығын сықырлата шалқайды. Паша «мына азиялық тағы не шығарғалы отыр» деп күдіктене не істерін білмей тұрған жерінде қалшиып қалған.

• Әлгі шенеуніктің жағдайын журналистердің өзі біле алмай жатқанын естідің ғой, ал мен білемін. – Ол аңқиып тұрған Пашаға сынығандай қарады. – Ол шенеунік тиісті адамдармен түсіністікке келер болса тірі қалады. Ал тоңмойынданып, бірге жұмыс жасаудан бас тартса сол аурухана төсегінде-ақ о дүниеге аттанады. Ұқтың ба!

Әмір қолында айналдырып отырған Пашаның алтын ұшты қаламсабын «кірш» еткізіп үстелге қадады да кабинеттен шығып кетті. Паша болса балалардың «замри-қалши» деген ойынын ойнағандай тұрған орнынан қозғалмай қалшиған қалпы ұзақ тұрып қалды. Тіпті езуіне қыстырған темекісін де сормады. Соның тұқылы ернін күйдіре бастағанда ми қыртысына жан кіріп ішінен «Оңбаған азият, қанішер. Маған жасаған ескертуі ғой, айтқанына жүрмесем мені де солай өлтірмек қой, оңбаған» деді кіжініп. Кіжінгенімен қылар еш қайраны жоқ, құр сүлдері сүйретіліп барып креслосына сылқ етіп құлады.

Әмір бұрын айналысып көрмеген мына шаруаны Лилиямен бірге шыр айналдырып, дөңгелетіп əкеткеніне іштей көңілденіп жүр. Енді біртіндеп игі жақсылармен араласып, жоғарыдағылардың қатарына қосылудың əрекетін жасауы керек. Ол үшін əрине көп тер төгу қажет болады. Бұл ойына алған мақсатына жету жолында тер төгуден де, басқасын төгуден де тартынбайды, қайткенде де жетем дегеніне жетеді, не сол жолда омақасады, əйтеуір алған бетінен қайтпайды. Бірақ, ол ешқашан кейбіреулер сияқты қабырғаға баспен соғылғанша алға ұмтыла бермейді, кейде жағдай мәжбүр етсе кейін шегініп барып, жаңа қарқынмен алға ұмтылуы мүмкін, əрі бұл қашанда шахматшылар сияқты алдағы бірнеше жүрісін, жасайтын қадамдарын ойластырып алады. Сондықтан да болар бұл өмірде сүрінгенімен, əзірге омақаса құлап, жұлынын үзген жоқ.

Əмір сирек те болса Гивидің қасында болып қалған кездерінде біраз мықтыларды көріп, біразымен танысты. Оның маңайын бақылай жүріп, қылмыс əлемімен ғана емес, мәдениет, спорт, өнер, ғылым, қоғам қайраткерлерімен де байланысы осал еместігін, қай-қайсысымен болса да тонның ішкі бауындай араласып, əңгімесі жарасып кететінін де көріп жүр. Оның жерлестерінің сөзіне қарағанда, Гивидің нағашылары грузиннің ескіден келе жатқан князының тұқымынан екен. Өзі де кезінде Мәскеудің мықты бір оқу орнында оқып жүріп шығып кеткен көрінеді. Бертінде бәрібір бір инстиутты бітіріп алыпты. Жағдайын жан-жақты ойлайтын, басы істейтін адам екені содан да байқалып тұр. Онымен аралас-құралас болып жүргендердің араларында қайсысы зиялы қауым өкілдері, қайсысы қылмыс əлемінің өкілдері екенін былайғы жұрттың бірден бөліп-жарып тани алуы да қиын. Бәрі де қымбат та сәнді киім киіп, мүмкіндігінше мәдениетті сөйлеп, зиялыларға тән мәнерлерді ұстануға тырысады. Əйтсе де бұл біртіндеп олардың қайсысының кім екенін ажырататын жағдайға жетті. Өйткені, өзі қақ ортасында жүргендіктен олардың арасындағы қылмыс əлемінде өсіп-жетіліп, көтерілгендерді көбінесе жазбай таниды. Ондайлар өздерін қаншалықты зиялы етіп көрсеткісі келгендерімен не сөзінен, не қимыл-əрекетінен бұның өзіне таныс, қылмыскерге тән дағдылары байқалып қалады.

Сондайларды көріп жүргеніне қарамастан өзі де зиялы болуға ұмтылды. Қаншалықты бай киініп жүрсе де өзінің көкірек көзі мен түйсігінің зиялылықтан алыс екенін бұл сезеді. Ең аяғы орыс тілінің өзіне жетік емес. Осы олқылықтан бастап өзінің кемшіліктерінің орнын толтыру мақсатымен ол Лилиядан ақыл-кеңес, көмек сұрады. Лилия оның орыс тілін, зиялы ортада өзін мәдениетті ұстау дағдыларын үйренсем деген талпынысына қуанып кетті. Осы бір марқасқа жігітті қайтсем қолыма қондырып аламын деп жүрген келіншектің үміт оты жанды. Ол Даль дегеннің орыс сөздеріне жасаған түсінік сөздігінен бастап бірнеше зиялылық дағдыларына үйрететін кітаптармен қоса Лев Толстой мен Александр Пушкиннің таңдамалы шығармалар жинағын да əкеліп берді.

Алғашқы кезде кітаптарды ықыластана қолына алып оқуға кіріскенімен, ар жағында білімділіктің іргетасы болмағандықтан, көп ұзамай-ақ беті қайтып қалды. Қанша құлшынғанымен түсініксіз нәрселердің көп кездесуі, өзінің мектеп қабырғасынан шыққалы кітап оқымай суынып кеткені қосылып, оның талпынысы алға баспай қойды. Кітапты қолына алғанына жарты сағат өтпей жатып жалығып, тіпті күндіз болсын, көзіне ұйқы тығыла бастайды. Басқа қандай істе де қатты талаптанып, табандылық танытсаң нәтиже шығатынын көріп жүргенімен мына білім деген мәселеде алдын ала жасалған дайындығың болмаса бәрі бекер екенін ақыры бұл түсінді. Дегенмен сирек те болса əлгі кітаптарды қолға алып оқуын жалғастыра берді.

Бұлайша өздігінен білікті болып кете алмасына көзі жеткен соң басқа амалын іздестіруге кірісті. Ол Гиви Васильевичпен жақын араласу арқылы, оның айналасында болатын зиялылардан, тірі адамдардың нақты іс-əрекетінен зиялылықтың əліппесін үйренуді жөн санады. «Игі жақсылармен аралассаң шарапаты тиеді, жақсы дағдыларын үйренесің» дегенді қазақтар текке айтпаған шығар, сондықтан зиялы қауыммен жиі араласу қажет деген оймен Гивиге жақындады. Бұған дейін реті келсе Гивиден аулағырақ жүріп, дербес əрекет етуіме кедергі болмасын деп қашқақтайтын ол орыс астанасының қайнаған өмірінің ортасына тек Гиви Васильевич арқылы енуге болатынын түсінген еді. Ол арқылы криминал əлемінің өкілдерін көріп-танумен қатар, əртүрлі жолдармен келіп зиялылар қауымының қатарын толықтырған өзі сияқтылар мен шын мәнінде зиялылар қауымынан шығып ақша, жақсы тұрмыс үшін Гиви сияқтылардың қатарында жүргендерді де көріп, білісе аласың.

Гиви Васильевичтің кең сарайдай үйінде болған жиындарға, басқосуларға бұған дейін де бірнеше мәрте қатысқан. Ондай ішіп-жеп қайтатын сайрандауларда Мәскеудегі əртүрлі топтардың мықтылары, жұрт үшін зиялы қауым өкілдері саналатын өнер, ғылым, мәдениет, саясат қайраткерлерінің де кейбіреулері қатысатын. Тіпті солардың арасында құқық қорғау органдарының да Гивиге жұмыс істейтіндері жүретін. Кейде Гиви Васильевич тек қылмыс əлемінің өзімен жақсы қарым-қатынастағы топтарының басшыларын, жекелеген «авторитеттердің» басын қосатын. Сондай бір басқосудан соң Гиви Васильевич өз адамдарымен оңаша қалғанда бұған қарап:

• Мен жаңағыларға сені əдейі таныстырдым, білсін менде де мықты жас тарланның барын, — деген.

Соңғы кездері мұны осындай жиындарға жиірек шақыратын болып жүр. Ондағысы қылмыс əлемінің өкілдерімен таныса берсін, өзін де көрсете білсін, дегені болар. Мүмкін өзінің қасында жас толқынның мықты өкілі барын өзгелерге көрсетіп қойғысы келетін де шығар. Бұл алғашқы кезде мұндай басқосуларға қатысуға онша құлықсыз еді, біртіндеп байқап отырса оның пайдасы болмаса бұл үшін зияны жоқ сияқты.

Сөйтіп жүргенде Гиви Васильевич шақыртты. Кәрі түлкі бұған әрине бұйрықты райда «маған келіп кетсін» деген жоқ, арнайы адам жіберіп «Бүгін кешке келіп менімен бірге дәм жесін, Грузиядан тамаша шарап алдырдым, соның дәмін көріп, қонақ болсын» деп шақыртты. Ондай шақыруға бұл бармай қала алмайды. Өзін құрметтеп шақырғанда бармаса, оның көңілі қалады, грузин шарабын менсінбегендей болады.

Гиви Васильевич көтеріңкі көңіл-күйде екен. Мұны құшақ жая қарсы алып, сағынысып қалғандай жағдайын тәптіштеп сұрап жатыр. Денінің саулығынан бастап, ет цехының қалай жұмыс істеп жатқанына шейін түгін қалдырмай сұрауда. Бұның тегін еместігін ұққан Әмір сыр бермей сұрақтарына мұқият жауап беріп, өзі де оның жағдайын сұрап білуде.

Қонақ бөлмесіне ертіп кірген ол:

• Қымбатты Қара Әмір, сенің сол бір цех пен әдемі келіншекке тоқмейілсіп жылы орын іздеуіңе әлі ерте. Сен әлі жассың және «бауырластарға» өзіңді дұрыстап таныта білуің керек. Солардың сеніміне, құрметіне ие болған кезде ғана көңілің көншісе болады. Ол үшін олардың көңілінен шығып, сені қорықса да сыйлайтын шаруа тындыруың қажет, сонда ғана сені бағалайтын, мазаңды алмай, ығысып жүретін болады. Мен бүгінгідей мәртебелі жағдайға осылай топ етіп бірден түсе қалды деймісің, жоқ. Қымбаттым, мұндай жағдайға жету үшін маған өте қиын да ұзақ жолдан өтуге тура келді. Ал қазіргі кезде айналамыздағы тынышсыз жағдай әлі алаңдатуда. Сондықтан да, өмір өзенінің бетінде қалқып жүргің келсе, мұндай іске кіріскен соң ешқашан тоқмейілсуге болмайды. Сенің мына спорттық дене бітіміңе қарап, өзіңді әрдайым физикалық мықты формада ұстайтыныңды көріп тұрмын. Қымбаттым, сол сияқты барлық ісіңде де үнемі формаңда болмасаң ұшып кетуің оп-оңай, — деді.

Оның қамқорси тұрып, өзін әлдебір ісіне пайдаланғысы келгенін сезді. Джин баяғыда «кавказдықтар шаруасына пайдаланып алған соң сатып та кете береді» дегенін есіне алып «бұл мені бір шаруасына пайдаланып, не сатып кеткісі келіп тұрғаннан сау ма?» деген ойға келді. Екінші жағынан мәскеуліктер арасында мұны көбісі біле бермейтіні де рас, білетінінің өзі «Қара Әмір» деген Гивидің көп баскесерінің бірі, ары кетсе бір тобының басшысы болар деп ойлаулары да мүмкін. Сондықтан, реті келсе бұл өзін қылмыс әлеміне танытатындай ірі тірлік істеуге тәуекел еткені де теріс болмас.

• Гиви Васильевич, мен цехымның жұмысын нығайтып алсам деп жүрмін ғой, егер әлдеқандай шаруаны тындыру керек болса айтыңыз, — деді не де болса білейін деп.
• Қымбаттым-ау, менің шаруаларымды тындыратын адамдарым жеткілікті екенін көріп жүрсің ғой. Мен қажет болса бір сағаттың ішінде жүз қарулы жігітті сапқа қоя аламын. Қымбаттым, мәселе менде емес сенде. Сені Самараға Датоға барғанда көріп «болатын жігіт екен» деп ойлағам, ол туралы саған айтпап па еді?
• Айтқан, Гиви Васильевич, Дато «көкем сен туралы егжей-тегжейлі сұрады, қызығушылық танытты» деп айтқан, кезінде.
• Солай, қымбаттым, айтқан болса солай. Сенің мықтылығыңа қателеспегенімді кейін түрмеде «акция» ұйымдастырғандарыңда сезгем. Онан соң да сен туралы жақсы пікірлер естігем. Содан ғой Мәскеуге келген саған алғашқы күннен қамқорлық жасап, еркін қимылдауыңа мүмкіндік ашып қойғаным. Өйту маған оңай болған жоқ, қайдан келгені белгісіз біреу ет цехын тартып алып жатқанын мұндағы «авторитеттер» естіп-білмей отырды деймісің, естіді, білді. Бірақ мен «өз жігітім» деген соң басылды бәрі де. Сені масайратып қойғысы келмесе де менің адамым болғандығыңнан амалсыз төзіп жүр олар, солай, қымбаттым. Әсіресе, осындағы кейбір славяндық топтар азият сен түгілі әбден орнығып алған менің өзімді де шибөріше талауға дайын. Бірақ кавказдықтар, оның ішінде грузиндер көппіз, әрі ұйымшылдығымыз бар, оның үстіне өмір көргендіктен олармен тіл табысып жұмыс істеудеміз.

Қымбаттым, өзің көріп жүрсің, менің сыйластарымның арасында өте беделді шенеуніктер аз емес, солар өзара билікке, басқа да мәселеге таласып қалғанда біздің көмегімізге сүйенеді, біз де олар арқылы көп мәселемізді шешіп, заңдастырып отырамыз. Сондай үлкен адамнан бір шағын шаруаны бітіру жөнінде өтініш түскен, ол шаруаға менің де аздап қатысым болғандықтан қолға алып отырмын. Қаласаң ол іске сені де қатыстырамын, қатысқанда да қатардағы көптің бірі емес, осы операцияны басқаратын болып қатысасың. Ал істі ойдағыдай орындасаң ауқымды ақыдан бөлек, талай жерге танылып, беделің өседі, — деп сынай көз салды.

Бұл не шаруа екенін сұрамады, қандай іс болсын мұны қатыстыруды алдын ала шешіп қойғандықтан айтып тұрғанын сезді де:

• Рахмет, Гиви Васильевич, ұсынысыңызды қабыл алдым, — деді шегінуге еш болмайтынын біліп. Ол мұның иығынан қағып, ризашылығын білдірді:
• Сенің келісеріңді білгем, қымбаттым. Түменде мұнайға байланысты іс, негізі үкіметтегі шенеуніктермен келісіліп қойған, бірақ басқармадағы біреулер қитығып құжаттарға қол қоймай, біздің құбырға мұнай жіберілмей тұр. Түмендегі қырсығып отырған екі адамды жуасытып, көндіріп қайтуың керек, өткенде сенімен бірге болған жігіттерімнің айтуынша сен қандай асауды болсын ауыздықтап, жуасыта алатын, онда да шу шығармай ақылмен бас білдіре алатын жігітсің, сен барсаң іс сәтті шешілеріне сенемін, қымбаттым.
• Шаруаның жайын түсіндім. Менің де шағын ғана бұйымтайым бар. Сіздің ғалым, ректор таныстарыңыз аз емес, маған жоғары оқу орнының дипломы керек, басым жас, өмірде керегі болып қалар, — деген Әмірге ол таңырқай қастарын кере қарады.

Осы бір шотмаңдай өзін таңдандыруын қоймай келеді. Міне, енді «институттың дипломы керек» деп тұрғанын қара. Бұл өзі нені болса да тереңнен қаузап, бірнеше жүрісін алдын ала есептеп алатын шахматшы тәрізді өмірінің бірнеше жылын алдын ала ойлайтын болғаны. Түбі аман болса бір жерден тесіп шығары анық. Бірақ бұған одан қауіп жоқ, қаншалықты ақылды болса соншалықты бұған қауіпсіз. Сондықтан бұйымтайын орындау қажет.

• Қымбаттым, саған қандай диплом керек? Қаласаң Халықаралық қатынастар университетінің дипломын жасап берем, сосын, «ғылым докторлығына» дейінгі атақ-дәрежені де жасаймыз, әттең, біздің ісімізде «доктор, профессор» деген атақ жоқ, әйтпесе оны да саған жасап берер едім, сен қандай дәрежеге де лайықсың, қымбаттым, — деп кеңкілдей күлген Гиви:
• Дегенмен қымбаттым, жақсы ой салдың. Осы шаруаны бітіріп келсең, саған «ворлық» тәжді кигізу мәселесін қолға аламын, біздің істегі ең биік дәреже сол, — деді сабырлы қалыпқа көшіп.

Сонымен, Мәскеу автомобиль институтын сырттай оқып бітіргендігі жөнінде диплом əперетін болды. Бұл Түмендегі шаруаны бітіріп келуге əзірлікке кірісті.

Қасына мұнайды Гивиге қажет құбырға қарай бұратын құжаттармен жұмыс істейтін, келісімшшартқа қол қоятын арнаулы маман мен өзіне екі көмекші ерткен Əмір ұшақпен Түменге келді. Екі серігін басқа қонақ үйге жіберіп, өзі «маманмен» бір қонақ үйдің бөлек бөлмелеріне орналасты. Бұлардың міндеті осындағы үлкен бір кеңседе отырған екі адамды келісімшартқа қол қойып, мұнайды бұлар қалаған бағытқа жөнелтуге көндіру, олар көнбеген жағдайда көзін жою да қарастырылған. Мақсат жолын тауып қалайда көндіруге күш салу. Өйткені, өлтірумен істі созып алулары мүмкін. Өлтірілгеннің орнына басқа адам келеді, оның қандай адам екенін, келісімшартқа қол қояр-қоймасын анықтауға уақыт кетеді. Ал бұларға керегі қандай жолмен болсын тезірек мұнайды тиісті бағытқа қарай жөнелтуді құжаттармен заңдастыру. Мұнай ағыла бастаса ақша да қалтаға құйыла бастайды. Əрине ол ақша бұның емес, Гиви білетін біреулердің қалтасына құйылады, мүмкін олардың арасында Гивидің өзі де бар болар, кім білсін.

Əмір қолдарындағы фотосуреттері арқылы танып алған керек адамдарды тез тапты. Алдымен жастауына жолығуды жөн көрді. Кеңсесінің алдында бір өзі оның жұмыстан шыққан сәтін аңдып тұрды да, екеуінің жолығып сөйлесуі қажеттігін айтты. Ол болса бейтаныс азиятқа таңырқай қарады, сібірлік майда ұлттардың бірінің өкілі болар деген ой келді де:

•   Сізбен екеуміздің ортақ қандай əңгімеміз болуы мүмкін? Жұмыс бабымен жолыққыңыз келсе, қабылдауыма жазылыңыз, — деп күтіп тұрған қызметтік машинасына мініп кетіп қалды.

Əмір ресейліктердің кавказдықтардан сескенетінін, бірақ азияттарды онша менсіне қоймайтынын осымен бірнеше мәрте аңғарды. Бұл жолы да өзімен жүре сөйлескен əлгі шенеунікке ызаланып, қаны басына шауып шыға келді. Артынша сабасына түсті, ашумен іс бітпесі белгілі. Əжесі марқұм үнемі мақалдап сөйлейтін, бала күннен естіп өскендіктен бе мұның жадында əже мақалдары жатталып қалыпты. Ашуға байланысты «Ашу дұшпан – ақыл дос, ақылыңа ақыл қос» дейтін əжесі сабырлыққа шақырғанда. Жалпы қазақ өмірдің, тұрмыстың қандай жағдайына болсын неше түрлі пәлсапалық ойларын мақалмен түйіп айтып өткен ақылды халық қой. Сөйте тұра, соншалықты ақылды бола тұра бүгінде өз қолы өз аузына дұрыстап жете алмай келе жатқан сорлы халық.

Қарапайым қаймана қазақты былай қойып, ел басында жүргендердің, қолында азды-көпті билігі барлардың мұраты мұрнының ұшынан аспай жатады. Есіл-дерттері сәл мүмкіндік тапса байлық пен мансапқа ұмтылу. Мұның өзі де міне, жанын шүберекке түйіп бөтен елде «қайтсем көбірек ақша жасап, қайтсем байлыққа шомылып, уайымсыз өмір сүрем» деп жанталасып жүрген жоқ па. Мұны ондай мақсатқа о баста кедейшілік, жоқшылық итермеледі. Айналасындағылардан кем болғысы, нашар киінгісі келмеді. Сосын біртіндеп өрмекшінің торына шырмалғандай шырмалып қалып қойды, енді қанша байлық жинаса да бұл кәсібін қоя алуы қиын. Өстіп жүріп сүйегі бір жерде қалады да.

Қазақ болғандығынан шығар, түрлі пәлсапалық ойларға өстіп жиі берілетіні бар, əйтсе де сол философиядан үйреніп өміріне пайдалануы сирек, көбінесе ойлайды да қояды. Дегенмен, миының осылай үнемі ойлап, үздіксіз жұмыс жасап тұруы да сұңғыла етіп, көп жағдайда жол табуға көмектесіп келе жатқанын бұл түйсінетін. Қазір де ашуын ақылына жеңдірген ол қонақ үйге жеткенше алда қандай əрекетке бару қажеттігін ойластырып келеді.

Бұл басқа қонақ үйдегі екі көмекшісін шағын дәмханаға шақырып, не тындырғандарын сұрады. Олар екі нысананы да барлап, барлық жағын біліпті. Бүгін Əмірмен жүре сөйлескен жастауының мектепте оқитын баласын ертең ұрлайтын болып келісті.

Серіктерінен хабар жетісімен Əмір баланың əкесіне телефон шалды.

• Кирилл Иванович, менің сізбен кездесуім қажет. Егер тағы да кездесуден бас тартар болсаңыз ұлыңызды қайтып көрмейсіз, осыны есте ұстаңыз. Милиция да, басқа ешкім де бұл мәселеде сізге көмек бере алмайды. Кездесуге келіссеңіз ғана балаңыз да, өзіңіз де аман қаласыз. Бізге ақша қажет емес, ешкімнің зардап шегуін де қаламаймыз. Өзіңізбен оңаша жолығып бір мәселені талқылаймыз, сонда балаңыз аман-сау қолыңызға тиеді. Біз қалжыңдамаймыз, басқаның қалжыңын да көтере алмаймыз, əбестікті кешіре алмаймыз, ойланыңыз, өзім хабарласамын, — деп телефон тұтқасын орнына қоя салды.

Кирилл Иванович жас болса да қызмет бабында осындай дәрежеге қай мәселені болсын байыптай алатын əдетінің, ақыл-парасатының арқасында жеткен еді. Сонысына салып телефонды ұстаған қалпы ойланып қалды. Баласын ұрлаған кімдер? Ақша қажет болмаса оларға мұнай қажет, яғни мұнайға қатысты бір махинацияға мұны пайдаланбақ. Соңғы кездері мемлекеттік құрылымдардағы шенеуніктерді былай қойып, мұнайды бизнес етіп пайда тапқысы келетіндер көбейіп кетті. Жекешелендірілгендерін айтпағанда мемлекетке қарасты мұнай мекемелеріне де тыныштық бермей пайдасына ортақтасқылары келеді.

Осы көктемде түмендік екі қылмыстық топ бұлардың мұнайынан үлес алу үшін қырқысып, жеңген жағы бұлардан белгілі мөлшерде үлес алуға кірісті. Олардың алған мұнайын жауып отырған Михалыч екеуіне аздап ақша да төлеп отырады. Бұл алғаш көнгісі келмеген, түбі ұрлықы іс ашылып қалса құримын деп қорыққанымен, тісқаққан Михалыч «Саған тіреліп тұрған ештеңе жоқ, көнбесең өлтіре салады да орныңа көнетін адам отырғызады» деп көндірген. Бұл «қазіргі кезде кім адал өмір сүріп жатыр дейсің» деп өзін жұбатқан.

Көп ұзамай Мәскеуден əлдебір дөкейлердің атын жамылып біреулер жетті. Олар жергілікті қылмыстық топтың беріп отырғанынан артық төлейтін болып, бұларға мұнайды басқа бағытқа бұруға ұсыныс жасады. Өздері осы саланың маманы, əрі құжаттарын заңдастырып əкелгенін көрген соң, бұл солармен жұмыс жасаудың қауіпсіздеу екенін түсініп Михалычқа солармен істес болуды ұсынған. Бірақ ол көнбеді. «Бізге Мәскеу алыс, ал дәл жанымыздағы Сибирякқа мұнай жөнелтуді доғарсақ бірінші кезекте оның баскесерлері екеумізді отбасымызбен қоса бір-ақ күнде о дүниеге аттандырады» деп уәж айтқан.

Мәскеуліктер шу шығармастан үнсіз кеткен. Бірақ əлі оралатындарын, түбі бірге жұмыс істейтіндіктерін айтып кеткен. Мұның баласын ұрлап, кездесуді талап етіп отырғандар солар ма екен? Əлде көктемгіден естерін жиған жергілікті қылмыстық топ па? Кім болса да абай болу қажет. Михалычпен дәл қазір хабарласқаны жөн бе, əлде əлгінің қайта хабарласқанын күткені жөн бе?

Телефон шылдыры ойын бөліп кетті.

• Кирилл Иванович, ойланып, мәселені ақыл таразысына салған болсаңыз, ың-жыңсыз ғана бір өзіңіз, Михаилычпен де хабарласпай, тек өзіңіз, жүргізушісіз Ленин және Конев көшелерінің қиылысына жетіңіз, — деген телефондағы дауыс үзіліп кетті. Бұл сағатына қарап еді онекіден асыпты. Жүргізушісінен автокөлік кілтін алды да айтылған жерге жетті. Машинадан түсер-түспесін білмей отырған ол артқы есіктен біреудің мінгенін көрді. «Кешегі кеңсе алдында менімен сөйлеспек болған азият қой, мынау» деп таңырқай ойлады. Мұның мәскеуліктерге де, кавказдықтарға да қатысы бола қоймас, сонда бұл кім? Бұған менен не керек?

Артқы орындыққа жайғасып отырған адам:

-Қанша бас қатырсаңыз да таппайсыз, мені мұқият тыңдаңыз. Машинаңызды өшірмеңіз, ол кез-келген сәтте жүріп кетуге дайын болсын, сәл кібіртіктер болсаңыз атып тастаймын, — деп пистолетінің ұңғысын мұның самайына тигізіп сес қылып қойды. – Артыңызға қалжуыр байлап келмегеніңізге сенгім келеді. Әңгіме былай, Мәскеуден арнайы келген кісіні ренжітіп қайтарыпсыздар, жақсы емес. Құдайдың мұнайын қызғануға болмайды. Адам сияқты өркениетті жолмен келісуге келгендерге қасарысып көнбегендерің қате болған.

Кирилл Иванович түсіндіргісі келіп аузын аша беріп еді, пистолеттің ұңғысын оның жағына батыра түсіп, сөзін дөрекілеу бөлді.

— Тоқта, саған кезек келген жоқ, мені мұқият тыңдап ал. – Азият сыпайылықты жиып қойып сенге көшті. – Енді біз келдік. Біз мәймөңкені білмейміз, не майыстырамыз, не сындырамыз. Ұқтың ба? Не көндіреміз, не өлтіреміз, үшінші жол жоқ.

Қарулы адамның үнсіз қалғанын пайдаланған Кирилл Иванович:

— Мен ол жолы да мәскеуліктердің ұсынысын қарастырып көруге тұратын жоба санағанмын, тіпті де қарсы болған жоқпын. Келісімшарттың құжаттары заңды күшіне міну үшін тағы бір адамның қолы қойылуы қажет еді, сол адам көнбеді. Өйткені ол кісіні оған дейін басқа бір топ мұнай беруге көндіріп қойған. Ал екі жоба бойынша мұнай жөнелтер болсақ бір-екі айда артымыз ашылып қалады. Сондықтан, біз алғашқы келіскендерден бас тартуға батылымыз бармады.

• Түсінікті. Михаил Михаиловичтің кесірінен ары тартса өгіз өліп, бері тартса арба сынатын жағдайда қалдыңдар.
• Ия, дәл солай. Қанша айтқанмен Мәскеу алыста, әлгі топ өз қаламызда, қиын енді…
• Кирилл Иванович, сен Михалычыңмен сөйлес, ол топтың басшысымен мен жолығуым керек болар. «Кеме келсе қайық жолдан шығады» дегенді мен оған түсіндіріп байқайын, түсінбесе өз обалы өзіне де, — деген Әмір оның сөзін бөліп жіберді.

Осыған келіскен соң бұл серіктеріне баланы екі көшенің қиылысына әкеліп түсіріп кетуді тапсырды да сағатына қарап:

-Михалычың да ақымақ адам болмау керек, артын ойлағаны жөн. Мен тура үш сағаттан соң телефон шаламын, — деген ол көліктен түсіп кете барды.

Михалыч телефонмен келіскен жерге тез-ақ келді. Кирилл сырттай мұның кескін-келбетін суреттеп берген болуы керек, бірден бұрышқа таман отырған мұның үстеліне келіп, мұны бастан-аяқ шолып шықты да қарсысына отырды. Кішкентай бойлы ғана қағілез, арық адам бірден ескі танысындай шүйіркелесе жөнелді. Әңгіме барысында бұның сөзін сыпайы ғана бөліп, әңгіме ауанын өз ыңғайына бұрып ала бергеніне іштей жыны келіп отырғанымен бұл сөзді бұзуға, тиісуге ілік таба алмағандықтан мысы құрыды. Өйткені, ол артық сөзге бармай екеуіне қатысты мәселе жөнінде ғана сөйлеп отыр.

• Қарағым, бүгінде жұрттың бәріне де мұнай керек, ол заңды да. Себебі, ол – қара алтын, әрі ол үшін көп шығын шығармай мол пайдаға кенелуге болады. Әрине, мен оған қарсы емеспін, біз кішкентай ғана орындаушы-шенеунікпіз, бізге сол мұнайдың кімнің құбырына аққаны да үлкен есеппен алғанда бәрібір, дейікші. Бірақ, қарағым-ау, бізден де сұрайды ғой, есебі бар мұнай ғой бұл, далада ағып жатқан судың да сұрауы бар, дегендей. Біз бірден екі бағытқа мұнай бөле алмаймыз, соттап жібереді. Оның үстіне қылмыс әлемі демей-ақ қояйыншы, әлгі сіздердің орталарыңызда да сөзінде тұрмай, келісімді бұзғанды қатаң жазалайтын заңдарыңыз бар. Көрдіңіз бе, қарағым, біз Кирилл екеуміз екі оттың ортасында қалып отырмыз.

Міне, Михалычтың әңгімесі осылай кете береді. Ілік тауып ілінісіп көр, мұнайды бермеймін демейді, бірақ, беремін деп те отырған жоқ. Бұл ойланып қалды. Осыдан жарты жылдай бұрын осы қаладағы екі топтың арасында үлкен жанжал болып, «бұлақтың басында отырған біз неге мұнайсыз қалуымыз керек» дегендей таласқан. Екі жақтан бірнеше адам ажал тапқан сол жанжалда кавказдықтардың басшысы өлген. Кавказдықтар да Түменге кеше-бүгін келгендер емес, негізінен бұрыннан осында тұрып келе жатқандар. Біреуінің көкесі осында ұзақ жылдар мұнай өндіру саласында еңбек етіп, КСРО кезінде еңбегі сіңген мұнайшы атанып, депутат та болған көрінеді. Яғни олардың да мұнай басқармасында өз адамдары болған. Екі жақ та басқарманың басшылығымен келіспес бұрын қарсыласын жоюды жоспарлап содан бірнеше қақтығыс орын алып, бірнеше адам өлген. Ақыры, Сибиряк дегеннің тобы үстем шығып, онымен қоймай губернатор сайлауында қазіргі губернатордың жеңіп шығуына атсалысып, басқа да байланыстары арқылы мұнайлы фирмаға жол тапқан. Сөйтіп алып акционерлік қоғамның мұнай жөнелтумен айналысатын басқармасындағыларды күштегендей етіп көндірген. Михалыч «Мықты болсаңдар, Сибирякты бас тартуға көндіріңдер, сонда сендерге қарай мұнай ағызамыз, қысқасы қай жеңгенің біздікі» дегенді меңзеп отыр.

Біраз үнсіз қалған Әмір:

• Яғни проблема Сибирякта болды ғой, — деп бір тоқтады. – Михалыч, орыстарда «нет человека – нет проблем» деуші ме еді, проблеманы шешу біздің міндетіміз. Және оны біз сіздерге сөз де, күдік те түспейтіндей етіп шешеміз. Ең арысы екі күн ішінде жергілікті ақпарат құралдарынан бұл проблеманың шешілгені жөнінде хабарлайтын болады. Сол күні сіз бен Кирилл Ивановичке жаңа келісімшарт жасауға біздің маман барады. Сіздің міндетіңіз сол адаммен келісіп, құжаттарға қол қою. Сіздердің біздің айтқан бағытқа мұнай жөнелтуіңізге мұнан басқа кедергі жоқ болса, бұл мәселе шешілді деп санаңыз, — деді әңгіме осымен бітті дегенді аңғартып.

Михаил Михайдович «мынау азият шынымен-ақ Сибирякты өлтірмек пе?» деп алдында отырған оған таңдана қарап қалды.

• Біз қандай бағамен болсын мұнайды өз құбырымызға қарай бұрып ағызу үшін келдік, оны орындауға кедергі келтіріп, жолымызға кесе көлденең тұрғандарды қанша болса да жоятын боламыз, — деді ол «таңданатын несі бар» дегендей.
• Сонда сіз, қарағым, «киллерсіз» бе?
• Эх, Михалыч, Михалыч, өте пысық болғаныңмен, біздің саладан хабарың шамалы екен, — деп Әмір езу тартты. – Мен «киллер» болсам, Кирилдің де, сенің де маңдайларыңа оқ қадар едім де, сонымен іс бітер еді. Мен көндірушімін, көнбегенді жолдан тайдырушымын, сау бол!

Әмір бүкіл кездесу барысында тілі мен жағына сүйеніп, өзін сөзбен иықтап, дес бергісі келмей, мәселені қиындатып қойған Михалычтың әңгіме аяғында оңбай жеңіліп қалғанына, оның күні бойы сонша мәйпеңдегеніне қарамай оған да «айтқанымызға көнбесең сенің де көзіңді жою біз үшін түк те емес» дегенді ұғындырып кеткеніне риза болып, бойы жеңілдегендей ширақ адымдап бара жатыр.

Уақыт тығыз болғандықтан, Сибиряктың көзін жоюдың ең төте жолын таңдады. Оны күндіз кеңсесінде атып кетуге бекінді. Мұның осындай істе әжептеуір тәжірибелі, кімді өлтіруге болса да қолдары қалтырамайтын екі серігі алғаш қорқақтап қалды. Олар «Есі дұрыс адам есігінде екі күзетші, қасында орынбасары мен оққағары бар оны тал түсте қалай атып кетпек? Біз оны атып жатқанда қасындағылар қарап тұрмақ па. Бұл дегенің басты ажалға тігу, біз оны өлтіріп үлгірмей, өзіміздің маңдайымызға оқ қадалады, болмайды» деп көнгілері келмеді.

Оларға салса Гиви Васильевичпен хабарласып, Мәскеуден қосымша күш сұрап, Сибирякты бірнеше күн аңдып оңашалау, қасында адамы аз кезде ғана шабуылдау керек. Уақыт тығыз болмаса сақтықпен солай істеу де жөн, бірақ бұлар ырғалып-жырғалып жүрерліктей уақыт тар, сосын, нар тәуекел де көп жағдайда қауіпсіз болады. Өйткені, бұларды талтүсте кіріп барып, кеңсесінде отырған адамдарды қырып салады деп ешкім де күтпейді. Оның үстіне негізгі қарсыластарын тұқыртып тастап өздерін бүгінде Түменнің қожасындай сезініп жүргендіктен, тіпті түнде де аса сақтана бермейді. Күтпеген жерден жасалған, логикаға, яғни, қисынға сия бермейтін әрекет көбінесе нәтижелі болады. Әрине мұндайда қарсыласың да қисынсыз ойлай алса онда құрығаның, өзің ажал табасың.

Қос серігіне Түменнен Мәскеуге хабарласуға болмайтынын, ертеңгі күні Гиви Васильевичтың телефоны тыңдалып жүрген болса, күдік бірден соған түсетінін түсіндірді. Сондықтан нартәуекелсіз болмайды. Ақыры Гивидің Қара Әмірдің айтқанын бұлжытпай орындауға тиіссіңдер» дегені бар, екі серігі көнді-ау.

Ең бастысы, сыртқы есік аузына күдіксіз жетіп, екі күзетшіні ың-шыңсыз, шу шығармай өлтіре алса, іштегілерді өлтіру қиынға түсе қоймайды. Бұлардың тағы бір ұтатын жері, бірнеше ай бұрын ғана осындағы кавказдықтармен бірнеше ірі ерегестер болып, олардың басшысы өлгендіктен, түмендік милиция бірінші кезекте кавказдықтардан күдіктенеді. Олар бәрін анықтаймыз дегенше бұлар ізін суытып та үлгереді.

Әмір алыстағы Түменде ең беделді «авторитеттердің» бірін небәрі екі көмекшімен барып талтүсте өлтіре салу оңайға соқпасын сезеді. Дегенмен бұл бір нәрсеге ниеттенсе соны қалайда орындамай қоймайды. Әрі көзсіздікке де ұрынбай, барынша ойластырып, көбінесе, жұрттың көзі мен құлағы үйренген, қалыптасқан қисындарға керісінше әрекет етеді. Ол екі серігіне «егер шабуылымыз сәтсіз болып, өлтіре алмасақ, тірі қалғандарымыз араға бір-екі сағат салып қайтадан шабуылдайтын боламыз. Бізді олар дәл солай етуге батылдары бара қояды деп ойламайды. Бір шабуылдың артынша сол адамдар қайтадан келеді деп ешкім де күте қоймайды. Әрі-беріден соң олар Сибиряктың аман қалғанын жуып жатулары да мүмкін, біз сол кезде қайта бассаламыз, қалайда бүгін оны өлтіруіміз керек, не өзіміз, үшеуміз де өлетін боламыз» деп шегелеп ескертіп қойды. Бір серігінің мына сөздерден кейін тілі байланғандай отырып қалды да, екіншісі «Што за человек, ты «Эмир», вообще не понятный, загадошный» деді тілін сындыра акцентпен сөйлеп, басын шайқап. Әмір ол екеуіне қазақтың «Қайта шапқан жау жаман» деген мақалынан бастап өзінің ойын тәптіштеп түсіндіргісі келіп тұрды да, үндемей тұрып кетті.

Бұлар дыбысы тұншықтырылған пистолеттерін, гранаттарын сайлап алды да, машинаға отырып, Сибиряктың кеңсесіне алысырақтан келіп тоқтап, жағдайды барлап алмақ болды. Көшенің автокөліктер жүріп жатқан жолынан небәрі жиырма метрдей жердегі екі қабатты үйдің биік табалдырығының жоғарғы жағындағы сыртқы есіктің аузында бір ғана күзетші байқалады. Оның өзі құлағына музыка тыңдайтын құлаққап киіп алып бұраңдап билеп тұр. Жақын маңайда жаяу өткінші байқалмайды, өтіп жатқан автокөлік те бірлі-жарым. Маңайды барлап алып, «кеттік» дей берген Әмірдің иығынан түрткен Вано иегімен үй жақты нұсқады. Жалт қараған бұл биік үйдің бастырмасына шыққан Сибиряк пен орынбасарын көрді. Жүргізушісі болу керек қолындағы кілтін айналдыра ойнатып текпішектері біткен жерде көлденең тұрған джипке беттеп келеді.

Бірнеше секундта жағдайды сараптап үлгерген Әмір зулап барып дәл қасына тоқтай қалып оқ жаудыратындарын айтты. Өзі Сибирякты, Вано серігін нысанаға алатын болды. Бұл кезде іштен шыққан оққағары да олардың қасында тұр еді. Сибиряк телефонмен әлдекіммен сөйлесіп болды да, ырғала басып төмен түсе бастады, қасындағылары соңынан ілесті.

Ағызып келіп тоқтай қалған қара машинадан қос-қос пистолеттерін алға созып, кезене секіріп түсіп, екеуі екі құрбандығына оқ жаудырды. Көліктің есігін ашуға ыңғайланған оққағары өзінен екі метрдей жерде қожайынының кенет кілт тоқтап, шалқалақтап теңселіп тұрып қалғанын көре сала соған ұмтылды. Бірақ, кеш еді, Сибиряктың тізілері бүгіліп бара жатқан. Ол жалт бұрылып қара «иномаркаға» оқ атам дегенше бұлар ішке қарғып мініп, көлік орнынан ышқына бұлқынып қозғалып, жүйітки жөнелді. Соңдарынан оқ атылып жатты.

Бұлар екі-үш көшеден өткен соң кілт бұрылып көлденеңдей қала орталығына қарай тартты. Көп ұзамай халық та, көлік те ығы-жығы құжынаған үлкен дүкеннің қасына баяу келіп, ақырын ғана тоқтаған машинадан бірінші болып Әмір түсіп, елеусіз ғана жол жиегіндегі тассоқпақпен арлы-берлі ағылған жүргіншілердің арасына сіңіп кетті. Артынша машинаның екі жағындағы екі есігінен түскен екі кавказдық та машинадан жылыстап ұзай берді.

Әмір үш қабатты үлкен дүкеннің екінші қабатындағы дәмханаға келді. Екі жүз грамм арақ пен шайнама, сусын алып өздері әлгінде ғана тастап кеткен машина жақсы көрінетін терезеге таяу үстелге келіп жайғасты. Байқатпай ғана көз қиығын салған ол көліктің орнында тұрғанын, жанынан жұрт арлы-берлі алаңсыз өтіп жатқанын көрді. Ол толқыған көңілін аулап, алдандыру үшін әдетінше құжынаған халықтың арасынан қазаққа түрі келетін біреу-міреу кездесер ме екен, деп өткіншілерді жағалай сүзіп қарауға кірісті. Зерігіп отырған адамша сусыннан ұрттап, шайнамасынан жеп те қояды. Көңілі өрекпігені басылар емес. «Неге келмей жатыр?» деп алаңдаулы.

Әлден уақытта төбе шамдары жыпылықтай дабылдатқан екі жеңіл машина бұлар қалдырған қара «иномарканың» алды-артын орай тоқтады. Қаруларын кезене түскен милиционерлер ақырын сақтана басып машинаға жақындады. Машинаның ішіне абайлап үңілген соң алақтай айналаларына қарады. Анадай жерде тассоқпақта өздеріне ошарыла қарап үймелесіп қалған жүргіншілерге жәй киімді екеуі жақындап барып машинаны көрсетіп әлденелерді сұрай бастады. Басқалары көліктің орындықтарындағы дыбыс тұншықтырғышы бар пистолеттер мен қол гранаталарын ақырын ғана көтеріп арнаулы қалталарға салуда.

Бұлар әлгінде сол жерге келіп тоқтап машинадан түскен кезде өтіп жатқан жүргіншілердің арасында назар аударғандары болса ендігі жөніне кетіп қалды, оның үстіне бірі тоқтап, бірі жүріп кетіп жатқан көліктерге көзі үйренген көпшілік назар салмаған да болар. Сондықтан, қауіп сейіле бастағандай. Осылай ойлаған ол сусынның қалғанын сіміріп салып, одан босаған қырлы стақанға графиндегі арақтан шүпілдете құйып рахаттана ішіп қойды. Көңілі жайланып терезеден тысқа тағы көз жіберді.

«Мынау қайдан шықты?» деп таңырқай көше бойын көзімен сүзді. Жолдың арғы бетіндегі бәліш сататын шағын дүңгіршекті тез-ақ тапты. «Соның сатушысы. Ол мұны байқады ма екен? Тотоны байқаған болуы мүмкін, өйткені көлікті жүргізіп келген ол машинадан түсіп тура сол дүңгіршекке қарай беттеген болатын.

Алдына ақ алжапқыш байлап алған денелі еркек жәй киімдіге жолдың қарсы бетін нұсқап бірдеме айтып жатыр. Дегенмен, мұның екі кавказдық серігі дәл қазір электричкамен Қорған қаласына қарай кетіп бара жатуға тиіс. Олар сонда жетіп, Мәскеуге ұшады.

Қонақ үйге жетісімен «Маманға» фойэдегі автомат телефоннан қоңырау шалып «ертең таңертең құжаттарды алып тиісті жерге бар, келісімді ретте» деп тапсырып өз бөлмесіне көтеріліп, теледидарды қосты. Екі сағаттай өткенде кешкі жаңалықтан Сибиряктың өлімі туралы хабарланды.

«Қаладағы қылмыстық топтардың бірінің Сибиряк деген жалған атпен белгілі басшысы Иван Кривоносовты бүгін тал түсте кеңсесінен шыққан жерде белгісіз біреулер атқылап кетті. Ол маңдайынан тиген бірнеше оқтан сол жерде тіл тартпай өліп, қасындағы серігінің бірі ауыр жарақатпен ауруханаға түсті, оққағары мен жүргізушісі дін аман. Болжамдарға қарағанда бұл қылмыстық топтар арасындағы ерегесті жанжал. Сибиряктың адамдары осы көктемде ғана түмендік бір топтың басшысы «Нос» деген лақап атпен белгілі Манукянды өлтірген болатын. Сол топтың адамдары кек қайтарған болуы мүмкін. Өйткені, шабуыл жасағандардың көлігінен түскен кавказдықты байқаған куәлар бар» деп мәлімдеді жергілікті телеарна дикторы.

Әмір милицияның өзі ойлағандай жалған ізбен кеткеніне қуанды. Екі күннен кейін Түмен қаласынан ұшып шығып Мәскеуді бетке алған ұшақтың ішінде бірінен бірі бөлектеу тұста Әмір мен Гивидің «Маманы» отырды. Гиви Васильевич бұлардың мұнайға қатысты істі ойдағыдай орындап, құжаттарды тастай қылып заңдастырып алып келгеніне қатты қуанды.

Көп ұзамай ол Әмірді үйіне шақырып, толық денелі, қызылшырайлы, телпек танау, шашын тықырлатып алып тастаған, орта бойлы кісімен таныстырды. Алпыстарға келіп қалған ол мұның қолын қысып тұрып өзін «Никита Сергеевич» деп атады. Таныстықтан соң біткен іске бірнеше мәрте алып қойғаннан кейін Гиви:

• Түменге барып өте маңызды шаруаны бірнеше күнде ың-жыңсыз орындап келгенінің өзі неге тұрады. Оны басқа-басқа екеуміз жоғары бағалауға тиіспіз деп ойлаймын, — деді. Басын шұлғып құптаған талпақ танау қозғалақтап қойып:
• Біз қадірменді жас жолбарыс Қара Әмірдің бұл еңбегі үшін қомақты қаржы төлеумен қатар, оған ең үлкен атақты да беруді ұйымдастыруымыз қажет. Мен адам танысам ол сондай атаққа лайық, әрі ортақ ісімізге көп пайда әкелетініне де сенемін, — деп бокалын көтерді.

Қонақты шығарып салған соң Гиви бұған қарап қулана жымиып Мәскеу автожолдары институтын «инженер-механик» мамандығы бойынша бітіргені жөнінде дипломды тапсырды. Дипломын қызықтап тұрған Әмірді иығынан құшақтап:

— Қымбаттым, қаласаң көп ұзамай ғылыми атақ та әпере аламын, дәл осы институтта ақшасына кандидаттық қана емес докторлықты да өздері жазып, өздері қорғатып беретіндер бар, — деді. Бұл үндеген жоқ.

Гивидің кейінгі кезде мәскеулік қылмыстық топтар арасындағы ерегестердің ұлттық сипат ала бастағаны жайлы күйгелектене әңгіме қозғайтыны Әмірді көп ойлантатын болған. Мәскеуде соңғы жылдары күшейіп келе жатқан чешендік және дағыстандық топтар қатыгездікпен өздеріне ойып орын ала бастағаны мәскеулік қылмыстық топтарға ұнамай, тіпті славяндардың намысына да тие бастаған. Солардың кесірінен енді үлкен қырғын басталуы ықтимал.

Осының бәрін естіп, көріп жүрген Әмір ет цехының жұмысын мықтап жолға қойып, барлық билікті Лилияның қолына беріп қойды. Күзетті де күшейтіп Сағынтайды директордың тәртіп және қауіпсіздік жөніндегі орынбасары жасады. Ал пысық Дәрмен бүгінде бұл көрсетіп берген жол-жобамен Самарадан цехқа ет пен уылдырық тасымалдайды. Бұл болса көбінесе басқа шаруаларымен жүреді.

Әмірдің «вор» атанып, тәж киюі ың-жыңсыз, Никита Сергеевичтің – «Хрюшаның» мейрамханасының оңаша шағын залында оншақты адамның қатысуымен өтті. Мәскеулік қылмыс әлемінің ығайы мен сығайы бас қосқан бай дастархан үстінде бірінші болып сөзді дәмхана иесі алды. Одан соң араларында арнайы келген Саша Самарский бар бірнеше «вор» сөйледі. Гиви Васильевич қортындылады.

«Ворлық» кодекс бойынша бұған бес адам кепілдік етуі керек болса отырыста тоғыз адам кепіл болды. Әмір салтанатты отырыста кавказдықтар мен славяндар арасының кәдімгідей ушыққанын аңғарды. Көп ұзамай кылмыс әлемінде үлкен қырғын басталарын бұл сол күні анық байқады.

Ойлағанындай-ақ арада оншақты күн өткенде бұған кепіл болған «вордың» үшеуі өлтірілді. Екі кавказдық Мәскеудің сыртқы орама жолында апатқа ұшырап, автокөлігімен толық өртеніп кетсе, Мәскеудің ең беделді авторитеті саналатын «Хрюша» мергеннің аңдыған оғынан ажал құшты. Бұл оқиғалар қылмыс әлемін дүрліктіріп жіберді.

Хрюша — Никита Сергеевич Хохлов, алпыстан асқан ғұмырында төрт мәрте, негізінен қарақшылықпен тонау, бопсалаулары үшін түрмеге отырып шыққан. Кезінде атақты «Монголдың» бандасында болып, бүгінде әлемді шулатқан «Япончикпен» де талай дәмдес-дастархандас болған. Кезінде оның атын естігенде қылмыс әлемінің ғана емес құқық қорғаушылардың өзі сескенген заман өткен. Қырына ілінгенді аяусыз, жанын қинап жазалайтындықтан қылмыскерлердің өзі одан қатты жасқанған. Мәскеудегі ең ірі топтардың бірін басқарып, көптеген мейрамхана, казино ұстап, шалқып өмір сүріп келе жатқан мұндай мықтының көзін жоюға кімнің жүрегі дауалап, қолы барғанын біле алмай қылмыс әлемінің марқасқалары әбден бас қатырып, өздеріне де тықыр таянғанын сезгендей қатты састы. Ал Хрюшаның жігіттері құқық қорғаушылармен қабаттаса өлтіргендерді іздеп, қылмыс әлеміне қатыстылардың астан-кестеңін шығарып, оның көзін жоюға тапсырыс берушілерді таба алмай аласұруда.

Хрюшаның өліміне байланысты нешетүрлі қаңқу сөздер тарады. Оның кейбіреулерін ресейлік федералдық қауіпсіздік қызметіндегілер әдейі таратқан болуы да мүмкін. Өйткені, оның өлтірілуі кавказдықтардың ісі деген сөз шықты. Бірақ нақты дәлел жоқ. Енді бір әңгімеде оны өлтіруге славяндық топтар тапсырыс беріпті делінуде. Олар Хрюшаға бірнеше мәрте «кавказдықтардан іргеңді аулақ салсаңшы» дегенімен ол тыңдамаған. Кавказдықтармен ауызжаласқаны аздай таяуда өзінің ең сәулетті мейрамханасында қазақстандық бір қылмыскерді «вор в законе» етіп «тәж» кигізуге атсалысқан. Бұрыннан-ақ зорға шыдап жүргендер бұл оқиғадан соң «Мәскеуді енді «мәмбеттер» билеуі қалып еді» деп Хрюшаны өлім жазасына кесіп шешім шығарыпты, дейді. Ал үшінші бір «дейдіде» кавказдықтар мен славяндықтар арасын жауластырмай, достыққа дәнекер болып жүрген оны федералдық қауіпсіздік қызметінің өзі тапсырыс беріп көзін жою арқылы кавказдық және славяндық топтарды жауластырмақ көрінеді делінеді.

Қалай болғанда да «Хрюша» мен екі кавказдықтың қатарлас болған бұл жұмбақ өлімдері қосылып мәскеулік қылмыс әлемінің тынышын кетірді. Өлгендердің үшеуі де Гивиге қатысы, байланысы бар адамдар. Хрюша жақын досы, әрі іскерлік жолдағы ірі әріптесі болса, анау екі кавказдық «законниктер» болатын.

Гиви Васильевич өзіне қарасты топтардың және Резо мен Михоның жігіттерінің ішіндегі «авторитеттерді» жинады. Басқосуға жиналғандар сараң сөйлеп, бір-бірімен аңдысып, іштей екіге жарылып отырғанын Гиви Васильевич қана емес осындағылардың барлығы да сезіп отыр. Онсыз да ширығып отырғандарға досы Хрюшаның өліміне қатысты ештеңе демеген Гиви грузиндік бауырластықты айтып келіп, екі бауырларын қастандықпен өлтіргендердің славяндық топтардан екеніне шүбә жоқтығын, тек уақыт оздырмай нақты кімдер екенін анықтап, тез арада кек алу қажеттігін айтты.

Резо өзінің қыңыр мінезіне басып, өзгелер іштей ойлағанымен сыртына шығарып айтпай отырған ойды айтып салды.

• Барлық бәле жөйіт Иванычтан келіп отыр. Өйткені, ол «фэсбэшниктермен» ғана емес интерполмен де әмпей-жәмпей деген күдік рас болуы мүмкін. ФСБ көптен бері бізді славяндықтармен соғыстырмақ болып әрекет етіп жүргенін бәрің білесің. Бұған дейін де солардың тасада тұрып басқалардың қолымен жасаған шағыстыруымен екі жақ арасында қақтығыстар болды. Оларды ұйымдастыруда соның қатысы барлығын да бәрің біліп отырсың. Біздің қос бауырымыздың, тіпті Хрюшаның өлтірілуіне де солардың қатысы бар деп ойлаймын. Ендеше мәймөңкелемей біз сол Иванычтың көзін жоюдан бастауымыз керек.

Одан кейін сөйлеген өлген екеудің бірінің туысы Иосиф Батумский:

• Мен үшін Иваныч-Сиваныч дегендердің бәрі бірдей. Бұл қастандықпен өлтіруге славяндық топтардың барлығы да кінәлі. Өйткені, олар бір-бірінің не істеп жатқанын білмей отыр дегенге мен сенбеймін. Олардың барлық ойы бізді біртіндеп ығыстырып, жойып жіберу ғана. Сондықтан жасалған қылмыстың ақ-қарасын анықтауды прокуратураға қалдырып, славяндық топтарға қарсы соғыс бастау керек, тезірек тәубесіне түсірмесек болмайды, — деді.
• Қымбатты бауырлар, сендер не мына өмірден баз кешіп, өлімге бас тігіп отырмысыңдар. Екі бауырымыздың өліміне кінәлілерді жазалауды қолдаймын, бірақ, айдаладағы Иванычқа бассаламыз деу әбестік. Нақты да дәлелді кінә тақпай тұрып, оны жазаламақ түгілі жұрт алдында жаңағыдай ашық кінәлаудың өзі үлкен шуға соқтырады, ондай сөзді айтушының жауап беруіне тура келетінін ұмытпайық. Менің ұсынысым, шайтанша шошаңдамай, байыппен қимылдайық, — Михо осылай деп орнына отыра кетті.

Жиын тізгінін қолына алмаса болмасын сезген Гиви:

-Дұрыс айтасың, мәселенің анығына көз жеткізіп алмай топалаң жасар болсақ бүкіл «бауырластарды» өзімізге қарсы қойып аламыз. Екінші жағынан бауырларымыз үшін тездетіп кек алмасақ, ертеңгі күні басқамызды да көрінген жерде жарып, атып кете беретін болады. Сондықтан, үш күн ішінде барлық ресурстарымызды қосып кінәлілерді табайық та жазалайық. Ал, қымбаттым, сен Иванычпен жақын араласатын бауырымызсың, сондықтан оның тамырын басып байқап көр. Саған одан гөрі біз жақын екенімізді дәлелдейтін кезің келіп тұр, — деп Михоға қарап, қолымен жиын аяқталғанын сездірді.

Михо осыдан үш ай бұрын Князьбен жасырын жолығып бірігуді ұсынған, бірақ ол көнбеді. Екеуі ол әңгімені ұмытуға келіскенімен, Михо Иванычтың провинциядан алдырған ешкімге таныс емес адамдарын пайдаланып Князьды өлтірткен. «Тенгиз» болса бақытсыздығына қарай сол сәтте оның көлігінде болып қалды да бірге жарылып, өртенді. Мәселені ушықтырып жібергені дәл сол кезеңде Хрюшаның да тапсырыспен өлтірілгені болып тұр. Бұл өлімдер кавказдықтар мен славяндардың бір-бірінен кек алмақ болып үлкен айқасты бастауына, әкеліп соғары сөзсіз. Михо жансызы арқылы жиындағы әңгімені Иванычқа жеткізді.

Иваныч өзіне күдік түсерін сезген, бірақ славяндық топтарға деген күдіктің жоғары боларын да білген. Сондықтан, тез арада лианозоволық топты Гиви мен кавказдықтарға айдап салуға кірісті. Олар былтыр Гивимен қатты ұстасып барып, бұның араласуымен зорға бітімге келген. Сол себепті олар Гивиді жоюға келісті, өйткені, істің аяғының олар үшін тиімді болуын бұл қамтамасыз етуге кепілдік берді.

Гиви де Михо мен Иванычтың әмпей-жәмпейлігінен күдіктеніп, соңдарынан жасырын аңдушылар қойған. Бұл да басты қарсыласы ретінде бірінші кезекте Иванычтың көзін жоюды жоспарлай бастады. Бұл кезде Мәскеу ұйымдасқан қылмыспен күрес басқармасындағылар «жансыздарының» мәліметтері арқылы екі-үш күн ішінде қылмыстық топтар арасында үлкен қантөгіске соқтыратын «соғыс» болатынын біліп, дайындығын бастады. Бірақ, болғалы жатқан қантөгістің алдын алуға емес, қылмыстық топтардың соғысын сырттай бақылап, бір-бірін қыруға ешқандай кедергі жасамай, бір-бірін әлсіреткенін күтіп, сосын қалауынша әрекет жасап, қажет еместерін түрмелерге тоғытып, кейбіреулерін сындырып, өз айтқандарымен жүруге көндіріп алуға дайындыққа кірісті.

Өздерінің жасағалы жатқан барлық әрекеттерінің бақылауда екенінен хабары аз екі жақ болса тезірек іске кірісіп, бір-бірінің алдын орауға асығуда.

Әмір Мәскеудегі мына аласапыранға қарап, қылмыс әлеміндегілер үшін мазасыз да қауіп-қатерге толы кезең басталғанын білді. Сондықтан, жиған-тергенін жинақтап, Лилияға ет цехын сатуға дайындауды тапсырды. Лилия күйеуіндей сезініп кеткен жанның бәрін сатып, басқа жаққа кетпек ойын білісімен, оны Мәскеуде қалмаса да Петербургке, не Қара теңіз жағына бірге кетуге үгіттеді. Оған көнбеген соң, «Егер мені тастап кеткің келсе, цехтың жарты ақшасын шотыңа аударайын, ет цехын маған басыбайлы қалдыр» деген ұсыныс айтты. Әмірге де керегі сол еді, «Мәскеуден кете тұрмасам саған да, ет цехына да қауіп төнеді, түбі оралуға тырысамын» деп Лилияның көңілін аулаған ол барған жерінде бизнеспен айналысу үшін мол қаржы қажет болатындықтан осылай бәрін сатуға мәжбүр екенін айтты.

Лилияға керегі оның акциясы, не ақшасы емес өзі екенін бұл білді. Бірақ, қашанғы бұлай жалғаса бермек, күндердің күнінде екеуі екі жаққа кетуіне бәрібір тура келеді. Олай болса қазір екеуінің түсіністікпен айрылысқандары екеуіне де тиімді, әрі болашақта қайта бірігуге де мүмкіндік қалдырады. Сұлу келіншек мына азиятты қаншалықты қимағанымен бірге тұрған осы мерзімде оның мінезінен әбден сыралғы болып алғандықтан, оны түбі өзіне қайтып оралту үшін жақсылап құрметтеп, жылы шығарып салу, риза етіп жөнелту қажет екенін біледі. Елінде жүргенде осындағы күндерін, өзін, Мәскеуді сағынып аңсайтындай ете алса ғана түбі айналып соғуы мүмкін.

Гиви Васильевич соғы кездегі дүрбелеңнен әбден мезі болған болу керек, бір топ сенімді «законниктерін», қылмыс әлеміне қатысып жүрген өнер, мәдениет, бизнес, құқық қорғау салаларының қайраткерлері мен шенеуніктерінің басын қосып, үлкен думанды кеш өткізді. Елушақты қонақ жиналған кеште белгілі әншілер ән салып, сыған тобы өнер көрсетіп, көл-көсір дастархан мәзірі ұсынылды. Кеш соңына қарай Гиви жәй киімді адаммен жоғарғы қабатқа қарай оңашаланғанын көрген Әмір оның бұл кешті тегін ұйымдастырмағанын, қарсыластарына қатысты бір шаруаны құқық қорғаушылардың қолымен жүзеге асырмақ ойы барын сезді. Сөйтсе, оның қарсыластары да қарап жатпай, бұған қарсы әрекетке кірісіп кетіпті.

Сол кештің аяғында Әмір Гиви Васильевичпен қоштасып тұрып, оның өңінің қуқыл тартқанын байқаған. «Соңғы кездердегі дүрбелеңдерден қажыған болар, аласапыранның бір шетінде жүрген менің өзім соған шыдай алмай елге тайғалы жүргенде, қантөгістер мен қауіптің қақ ортасында жүрген бұл шалдың да жүйкесі жұқарған болар» деп ойлаған да қойған.

Таңертең төсекте жатқан қалпы теледидарды қосқан ол жаңалықтардан «Бүгін таң алдында Мәскеуде ғана емес, бұрынғы одақ көлеміндегі қылмыс әлеміне танымал Гиви Гореладзе кенеттен қайтыс болды. Алпыс жастан асқан оның ажалы жүрек талмасынан болған деген жорамал бар. Дегенмен, оны қасақана өлтірді, деген пайымдау да айтылуда. Соңғы кездері Мәскеуде қылмыстық топтар арасында шиеленісті қақтығыстардың жиі орын алып келе жатқанын еске алсақ, бұл ажалды кісі қолынан келген деген тұспалдаудың жаны бар деуге болады», деп хабарланды.

Мына хабарды естіген Әмірдің төбесінен жай түскендей болды. «Бәсе, кеше түнде ұсқыны келісіңкіремей тұрған еді, жансыздар, не сатқындар у берген болды. Мүмкін ФСБ-ның қылмыскерлер арасындағы қақтығыстың тез бітіп қалғанына көңілі толмай, қантөгіс қайта жалғасуы үшін жасаған қасақана әрекеті ме екен? Қалай болғанда да орыс астанасындағы грузиннің беделді қылмыскерінің жұрт үшін жұмбақ бұл өлімінің белгілі біреулер үшін жұмбақ еместігі айқын». Осындай оймен Әмір Мәскеуден тезірек тайып тұру қажеттігін ұқты. Гивидің жерленуінен кейін, тып-тыныш қана жылыстап кету керек.

ШЫМКЕНТТЕ

Хатшы қыз қоңырау шыр етісімен бастығының есігінен бас сұқты да, тез кері шығып:

• Әмір Байбөрин мырза, кіруіңізге болады, — деп мұның қарсы алдына келіп сыпайы ғана жымиды. Алдына түсіп қаздаңдай келіп бастық бөлмесінің есігін ашып ішке кіргізіп, есікті нығарлай жапты. Кең бөлменің төріндегі үстел басындағы қырықтардағы, кең маңдайлы сары кісі орнынан тұрып келіп қолын алды. Жайғасып отырған соң мұнымен ескі танысындай қал-жағдай сұрасып, бұның ұсынған бизнес-жоспарын көріп, танысқанын, өзіне өте ұнағанын айтты.
• Ең бастысы, осындай тамаша жобаңызды қаржыландыру мәселесін өзіңіз шешетіндігіңіз. Жұрттың көбісі бір ұсыныспен келе қалса, міндетті түрде қаржыландыруды өтініп, ең құрығанда банкіден несие алуға кепілдік етуді сұрай келеді. Менің осы қызметтегі екі жылдан астам уақытымда сіз өз жобасын «өзім қаржыландырамын» деп келген бірінші адамсыз. Оған қоса сіздің жобаңыздағы ұнағаны кедейлерге қамқорлық, солардың балаларына жағдай жасау мәселесі. Осыншалық артықшылықтары бар жобаңызды мен қолдаймын, барлық құжаттарыңызды реттетіп қойдық, Әмір Мамысұлы, сізге тек іске кірісу қалды, — деген әкімнің орынбасары стол үстінде жатқан құжаттарды бұған қарай ысырды.
• Рахмет, Дәурен Ниязұлы, шаруамды бұлай тез бітіріп бергеніңіз үшін қалай алғыс айтарымды білмей отырмын, — деп Әмір қойнынан чек кітапшасын шығарып, қолына алтын ұшты қаламсабын алып, «қанша мың долларға жазайын?» дегендей сұраулы жүзбен алдындағыға қарады. Дәурен Ниязұлы оның ойын бірден түсіне қалғанымен, қолымен «қажеті жоқ» деп ишара білдірді.

Хатшы қызға ешкім алаңдатпауын тапсырып қойып, бұлар оңаша бөлмеде біраз әңгімелесті. Қымбат коньяктан ауыз тие отырып, жақынырақ танысу бағытында әңгіме өрбіткен Дәурен Ниязұлы бұған руы жағынан нағашы болып келеді екен. Бірақ, оны өткенде қабылдауына келіп, құжаттарын тапсырғанда бірінші мәрте көрген. Ол жолы салқындау сияқты еді, бүгін жылы қабылдап, бар шаруасын реттеп отыр. Дәурен де Мәскеуден оқу бітіріпті. Әмірдің де Мәскеуде оқығаны туралы білгенде таңырқағандай болып, қай институтты, қашан бітіргенін сұрай бастады. Бұл өзінің сырттай оқығанын айтып, әңгіме ауанын ауыстырып жіберді. Екеуі біраз әңгімелескен соң, әкімнің орынбасары бұны есігіне дейін шығарып салып, қандай мәселемен болсын, қысылмай бірден хабарласуын тапсырып жылы қоштасты.

Әмірдің елге оралғанына екі айдай болды. Облыс орталығына қырық шақырымдай жердегі туған үйінде бірнеше күн болып, мауқын басқан соң, қалаға келіп, осындағы «жаңа қазақтар» үй салып жатқан ауданнан екі қабатты дайын коттедж үй сатып алды да, ойына алған жобасын жүзеге асыруға кірісті. Жерлестері арқылы облыс әкімінің орынбасарына жол тапты. Міне, сол кісі аз уақытта бар шаруасын тап-тұйнақтай етіп шешіп берді. Бұл болса әкімшілікке бизнес-жоспарын өткізген соң, уақыт оздырмай осындағы криминал әлеміне де барлау жасаған. Бірқатары естіп жүрген, бірлі-жарымы таныс жігіттер екен.

Беделділердің бірі Нокаутер деген боксер жігіт болып шықты. Қалада «ерегестерді», «жанжалдарды» айырып беріп отыратын Мороз деген бар болып шықты. Ол осындағы түрлі топтардың арасын реттеуші «авторитет» көрінеді. Әмір сонымен кездесіп, тамырын басып, деңгейін байқап көрді. Мұндағы «бауырластар» мұның «законник» екеніне таңданбадды, тіпті Мороз сөз арасында «Баяғыда обком хатшыларын Мәскеу тағайындап жіберетін, бірақ ол заман келмеске кетті. Қазір біздің еліміз де, өзіміз де тәуелсізбіз» деп «мәскеулік «законник» болсаң қайтейік» дегенді әзілдеген болып, тұспалдап аңғартты.

Шашын жылмита сулап тарап, бақа басына жапсыра жатқызған, үстіне мүңкітіп иіс су сеуіп алған, көкшіл көзі ойнақшып тұратын, жымқырма ерін, ірі денелі Мороз кескініне қарай топастау, дөрекілеу біреу екен. Бірақ бұған әлгіндей тұспалдан артық ештеңе дей алмады. Сонда да суқаны сүймей қалған Әмір оны дәл қазір таптап өткісі келіп отырды да, сабасына түсті. Мұның ашулана қараған отты көздерінен көзін тайсақтатып бұрып әкеткен Мороз қайтып әзілдемеді. Оның үстіне өзінің қолға алып жатқан жаңа ісіне қатты аңсары ауып жүргендіктен жұртты дүрліктіргісі келмеді. Іштей «орнығып алайын, сосын әуселелеріңді көре жатармын» деп тоқталды. Ал, қазірше сол жаңа жобасын ақшаны аямай жүзеге асыруы қажет.

Тимка деген жерлесі арқылы Нокаутерге де жолықты. Ол орта бойлы, қағылез келген киіктің асығындай ғана шымыр да, отты жанарлы жігіт екен.

Оның адамның көзіне тік қарайтыны ұнады бұған. Екеуінің әңгімесі жарасты, ол мұндағы «авторитеттер» туралы біраз мәлімет берді. Тимка арқылы бұл туралы да біраз білетіні байқалады. Оның айтуына қарағанда мұндағы бірнеше топтың арасында дербес қимыл жасайтыны жоқтың қасы, әр топ билік басындағылардың, құқық қорғау органдары шенеуніктерінің қолтығына кіріп алған. Олар ондай топтарды заңнан қорғап, сотталудан құтқарып қалып отырады, бұлар табыстарынан үлес береді.

Алматының «авторитеттерімен» байланысы бар бірлі-жарым жігіттер бар, бірақ бұл қаланың өз өмірі өзінде. Автомашина ұрлаушылар мен есірткі бизнесімен шұғылданатындардың бұрынғы одақ көлемінде, әсіресе, Ташкент пен Мәскеуде, Балтық бойында байланыстары, серіктестері бар көрінеді.

Жалпы, зерттей келе қалада бірнеше авторитет болғанымен, олардың бәрі де негізінен жергілікті топтар, әрі бір-бірімен байланыстары да, қақтығыстары да жоққа тән екенін аңғарды. Өйткені, олардың көпшілігі жергілікті биліктің маңайындағылармен байланысып алғандықтан, әрқайсысы өз бетімен, иелері шекісіп қалмаса бір-бірлерінде шаруалары шамалы. Бұл да ойына алған шаруасын жүзеге асыру үшін адамдар мен ақша арқылы жергілікті билік иелеріне жол табуға мәжбүр болды. Барлық мәселеде де осылай керекті адамдармен тіл табысусыз мұнда іс бітпейтінге ұқсайды. Құқық қорғау органында туған інісі істейтіндіктен бұл ол жағына бас сұғып таянбады. Інісіне залал келтіріп алмас үшін ол органдармен байланыспауды жөн санады. Інісі Төре облыстық прокуратурада маңызды бөлімді басқарады. Онымен елге оралып, туған үйіне келген күннің ертеңіне жолыққан. Төре де өзге інілері де мүлде өзгеріп кетіпті.

Әмір бірнеше жыл сыртта болып оралғанда үйінде көптеген өзгерістер болыпты. Әке-шешесі де уақыт шіркіннің мүжуімен шөгіп, қартайыңқырап қалыпты. Інілерінің барлығы да соқтауылдай жігіттерге айналған. Әсіресе, бала кезінен спортпен тиянақтылықпен айналысып келе жатқандықтан болар Төренің тұлғасы өзгелерінен ірілеу, мұның өзі оның қасында қораштау көрінеді. Қақпақтай кең жауырынды, ұзын бойлы ол формасын кигенде тіпті сұсты. Оның тұлғасына сүйсіне қарап тұрып «Әкеміз де, шешеміз де шағын денелі жандар, біздің бәріміз бірдей кімге тартып соқтауылдай ірі жігіттер болғанбыз» деген ойға еріксіз келді.

Туған үйіне оралып, бауырлары мен әке-шешесін қуантқан күннің ертесіне әкесі қой сойып құдайы тамақ берді. Аз ғана туыс-жамағайын, көрші-қолаң жиналды. Солардың арасынан көп жылдардан бері көрмеген Темірбайды кездестірді. Ол қасында бір жігіті бар шетелдік көлігімен сырғытып келіп аула сыртына тоқтады да, есік алдындағылармен амандасты. Мұнымен жақын досындай құшақтасып амандасып, «сені де көретін күн бар екен ғой» деп жатыр. Содан тамақ желініп болып есік алдына шыққанда мұны қолтықтап алып оңашалау шығып, біраз қал-жағдай сұрасып, өзінің де «бауырластарға» қатысы барлығын байқатып, «Шымкенттемін, жігіттермен жайлап «түсінік бойынша» тірлік етіп жүрміз. Өзің де қалаға қарай жақындайтын боларсың, хабарлас» деді.

Бұның Тимкамен оңашаланып сөйлескенін байқап қалған әкесі де, інісі Төре де жақтырмай тұрғанын Әмір аңғарып қалды. Сөйтсе, ауылдастары Тимканы «рэкет» ретінде білетіндіктен, оның қалада қылмысқа жақын жүретінін еститіндіктен, жақтырмайды екен.

Жұрт тарап, өздері ғана қалғанда Төре мұны тоғай, өзен жаққа барып желпініп қайтуға шақырды. Ауылдан әудем жердегі өзенге дейін созылған тоғай ішімен келе жатып Әмір оның сиреп қалғанын аңғарды. Бұлардың бала кезінде бұл жиделі тоғайда мал жоғалып, адам адасатындай еді.

Екеуі тоғай ішіндегі соқпақпен жаяу аяңдап өзенге жетті. Өзеннің кемері баяғы қалпы, суы кемімеген сияқты. Жағалау жап-жасыл құрақпен көмкерілген. Су беті майда толқынданып жатқанымен өзеннің ағысы қатты, орта тұсына қарай барғанда адам аяғын басып тік тұра алмайды, су екпіні жығып кетеді. Өзен жағасына келген соң да бірі қылмыс әлемінің, бірі құқық қорғау органының тісқаққандары – ағайынды екі жігіттің сөздері қабыспай, шүйіркелесіп кете алмай отыр. Екеуі де бір-бірін көп ойлап, қатты сағынған да сияқты еді, енді міне, қатар отырған сәтте не айтарларын білмей тосылып, тосырқап қалғандай, әңгімелері арнасына түсер емес.

Әмір шешінді де үндеместен асау өзенге қойып кетті. ­Өзеннің суы шілдеде де мұздай суық болатындықтан адамның су ішінде ұзақ шыдауы қиын. Бұл неге екенін білмейді судың мұздайлығын сезінген жоқ, тереңдеу тұсында ағысқа қарсы біраз жүзіп, су астына қайта-қайта сүңгіп бір марқайып, сергіп қалды. Інісіне көз қиығын тастап еді, Төре малта тастарды су бетімен қиғаштата лақтырып «қаймақ» жасап тұр екен. Бала күндерінде су бетіне «қаймақ» жасаудан бәсекелесіп жарысудан шаршамаушы еді-ау. Сол бір күндер рахат кездер екен ғой, уайымсыз, қайғысыз балалық шақ деген сол екен ғой. Бірақ ол кезде де кішкене ғана бала болса да өздеріне тән проблемалары, кейде қуанып, кейде ренжіген шақтары да болды. Дегенмен, бүгінде сол балалық шақтың қайта оралуын көңіл тілегенімен, оның қайта оралмасын жүрегі сезеді.

Өзеннің інісі отырған жағалауына қарай белуарынан келетін суды жалдап жақындап келе жатып «Төре де балалық шағын, бауырлары – бізді сағына ма екен, әлде түксиген қабағы сияқты қатыгезденіп бәрін ұмытып кетті ме екен?» деп ойлады. Екеуінің жанарлары түйісіп қалып еді, ағалы-інілілер екеуі де риясыз көңілмен аппақ тістерін көрсете күліп жіберді. Әмір қос қолымен күрей су алып інісіне қарай шаша жағаға шықты да, жасыл құраққа жантайып жата кетті. Жаңағы күлкіден бе, сол сәттегі інісінің риясыз жүзінен бе, әйтеуір көңілі өрекпігендей, өз-өзінен жүрегі алып-ұшып лепіріп жүре берді.

Айналасындағы бала күннің ескерткішіндей өзен-тоғайдан бастап, бүкіл мына әлем тамаша, жұрттың бәрі де ақжарқын, ақжүрек риясыз сияқты, айналаңа, адамдардың бәріне тек жақсылық жасауың, тек жақсылық ойлауың керек сияқты. Көңілі алабұртып әлденеге шарықтап көтеріліп кеткен Әмір атып тұрып інісін бассалып құшақтап, бауырына басқысы да келіп кетті. Олай еткен жоқ, ала бұлты асықпай жылжыған көк аспанға қарап шалқасынан жатқан қалпы:

• Төре, балалық шағымызды есіңе алып жүресің бе? Мына өзенге шомылып, тоғайда ойнап жүрген күндеріміз, ана ауыл, бауырларымыз, достарымыз бәрі-бәрі қандай тамаша еді. Қара су мен қара нан жесек те сол кезіміз нағыз рахат, бақытты шақтарымыз екен-ау. Мен шалғайда жүргендіктен бе осының бәрін, өздеріңді жиі түсімде көремін, сағыныштан көңілім бұзылып, жабырқап та қалатынмын. Сен ше? Үйден кеткелі мені сағындың ба? Бір мәрте болса да мені түсіңде көрдің бе, а, Төре? – сөзінің соңын даусы жарықшақтанып барып бітірді. Жанарына мөлтілдеп келген тамшы көзінің құйрығымен төмен сырғып, самайына қарай ағып түсті. Түйсігінде «көңілшек болып барамын ба?» деген сұрақ жылт етті.

Інісі ағасының мына сөздеріне таңырқай бұрылды:

• Әмір аға, неге сағынбайық, біз де сағындық. Үйде басымыз қосыла қалса бірінші өзіңді еске аламыз, апам «байғұс балам-ай, өлі-тіріңді де білмей пұшайман болдық-ау» деп көзінің жасын сығып алады. Сен неге сонша уақыт хабар-ошарсыз кеттің? – Төре өзінің де көңілі селдей бұзыла бастағанын аңғарғанымен тамағын қырнап, бойын жиып алды. – Айтшы, аға, сен енді біржола оралдың ба, әлде «гастрольмен» жүрмісің? Бағана әкеміз бен ауыл шалдарына Мәскеуде оқыдым, жұмыс істедім дедің, оныңды қалай түсінуге болады? Мәскеуде оқыдың ба, тағы «зонада» оқыдың ба? Шыныңды айтшы, Әмір аға, соныңды қоясың ба, әлде солай болып кеткенің бе? Адам сияқты қашан өмір сүрмексің? Айтшы соныңды.

Бұл басын көтеріп алды да, өзін зорлағандай жымиып, күліп жіберді:

— Төре, Төреш, сен өзі не болып кеткенсің, нағыз прокурор болыпсың ғой өзің. Ағаңды сағынғаның ба, сонша сұрақ қойғаның қалай? Маған алаңдамай-ақ қой, бас менде де бар ғой. Төреш, есіңде ме, бала күнімізде теледидардан тамаша жабдықталған спорт кешендерін көргенде «шіркін, сондай залдарда, сондай жабдықтармен жаттықсақ біз де әлем чемпионы болар едік» деп армандаушы едік қой. Мен қаладан өз ақшама үлкен спорт кешенін саламын, жүздеген балалардың біздікіндей арманының орындалуына жол ашамын.

— Әмір аға, ол миллиондар қайдан келді саған?

— Енді оның еш маңызы жоқ, ең бастысы, спорт кешеніне жұмсалатындығында.

Олар осылай қызына біраз әңгімелесті. Інісі қанға малынып, қылмыстық жолмен келген арам ақша жүрген жерге жақсылық жоламайтынын, ондай ақшамен айналысқан адам адал бола алмайтынын алға тартса, ағасы қылмыскерлер түгілі мемлекеттік биліктің түрлі деңгейлерінде жүрген шенеуніктердің, тіпті құқық қорғау органдарындағылардың арасында да арам ақшаны уыстап ұстап жүргендердің жеткілікті екенін, ақшада иіс те, дәм де болмайтындықтан қандай ақша болса да бәрібір, тек оның қайда жұмсалатындығында барлық мәселе, деп уәж айтты. Екеуі де өз пікірлерінде қалғандай болды.

Ағасы құқық қорғау органдарындағы бұл көрген басқа адамдардай інісінің де қатал болып кеткенін сезінсе, інісі ағасының елден кеткелі қылмыстық жолмен жүріп келе жатқанын, әлі де сол жолдан шықпасын, тура тарта беретінін ұқты. Ағасы енді бұл жолынан екі жаққа ғана бұрыла алады, бірі – түрмеге, екіншісі – молаға. Өйткені, ағасы қылмыстық жолдың бастауында емес, орта тұсына қарай кетіп қалғандықтан, оның енді басқа жолға шығу мүмкіндігі жоққа тән.

Көп ұзамай қала орталығындағы үлкен кинотеатр ғимаратына жапсарластыра тағы құрылыстар салынып, театрдың өзі де қайта жарақтандырылып спорттық-думанды кешенге айналып шыға келді. Спорттық кешеннің іші-сырты жайнап, құлпырып шыға келгенде Әмір өмірінде өз еңбегінің рахатын, жеміс-нәтижесін тұңғыш сезініп, ерекше қуанды. Ғимараттың маңдайшысына «Арлан» спорттық-думанды кешені» деп жаздырып, арлан қасқырдың бейнесін қоса ілгізді. Қарасаң көз тойғысыз жаңа ғимаратқа қала тұрғындары қызыға қарап, оның иесі туралы гу-гу әңгіме де тарап кетті.

Біреулері «Бұл ғимараттың қожайыны үкімет басындағы мықтылардың бірінің туысы екен» десе, екіншілері «Мәскеуде оқыған, сонда бизнес жасаған  іскер шымкенттік жігіт екен» деп, үшіншілері «Қылмыс әлемінің «авторитеті» көрінеді, спорт кешені деген сылтаумен қаланың дәл орталығынан өзіне үшқабат кеңсе салып алған» десті. Енді біреулер «Чешенстанда бес жыл соғысқа қатысып доллармен мол қаржы тауып келген жігіттікі екен» дегенді де айтып жүр. Бірақ, қай әңгімені айтқандар да сөзінің соңында «Кім болса ол болсын, мол қаржыны қайдан, қандай жолмен тапсын, басқалар сияқты бас пайдасына жаратпай халыққа пайдалы нәрсеге жұмсап жатқанын айт» деген пікірге тоқайласып жатты.

Жаңа ғимараттың қожайынын алғашқы күндерден-ақ құқық қорғау органдары да жасырын тексеріп, зерттеуге кіріскен. Олар Алматы, Мәскеу арқылы оның екі мәрте сотты болғанын анықтады. Біріншісінде Жезқазғанда қоғамдық орында төбелесіп, қалтасынан есірткі табылғаны үшін төрт жылға, екіншісінде чешен «боевиктерімен» байланысы болуы мүмкін деген күдікпен, әрі жалған құжатпен жүргені үшін Ресейде үш жылға сотталған. Алматыда әлдебір қылмыстық топтар арасындағы қақтығыстарға қатысы бар деген, чешендермен байланысы бар деген күдіктер дәлелденбеген. Мәскеудегі өмірі тіпті түсініксіз. Онда бір кәсіпорынның басшылығында болған деген мәліметпен қатар сондағы грузиндік қылмысты топтармен қатынаста болған деген де күдік бар. Түсініп көріңіз, талай нәрсе бар сияқты, бірақ байыптап қарасаңыз ұшынан ұстар ешқандай айғақ, дәлел жоқ. Сондықтан оған бірдеңе деп тиісудің өзі қиын, оның үстіне облыс әкімінің орынбасары Дәурен Ниязұлының өзі оның кинотеатрды алып, айналасын кеңейтіп, жаңа ғимараттар салуына рұқсат берген. Жәй рұқсат беріп қана қоймай қолдап «Жақсы іс бастап жатқан жігіттің жұмысына ешкім кедергі келтірмесін» деп шегелеп ескертіпті. Ал оның кекшіл, пасық адам екенін білетіндер енді ол ғимараттың да оның иесінің де маңынан жүре қоймайды.

Облыс прокуроры қарамағында істейтін Төре Байбөринді шақырып алып ағасы Әмір Байбөрин туралы әңгімелесті. Бірақ, Төре оған не айта қойсын, мұның білетіні милициядағылардың білетінінен де мардымсыз. Ағасы бірнеше жыл мүлде хабарсыз кетті де, міне, енді елге оралып «кедейлердің балаларының армандарына жол ашу үшін» деп спорттық кешен салды. Оның ойында не барын, қандай адам болып қалыптасқанын Төре қайдан біле алсын. Бірге туып, бірге өскенімен ағасын қаншама жылдан кейін көріп тұрғаны осы. Оның қай жағына өзгеріп, қандай адамға айналғанын бір құдай біледі. Қылмыскер болып, онысы дәлелденіп жатса, Төре ағам екен демей бірінші болып оны ұстап жазасын тартуын қамтамасыз етеді. Жас болса да алғыр, іскерлігімен болашағынан үлкен үміт күттіріп жүрген қызметкерінің «егер ағамның қылмыскер екені анықталса, өзім тұтқындауға бейілмін» деген сөзіне прокурор риза болды.

Сөйтіп, құқық қорғаушылар Әмір туралы нақты көп мәлімет жинай алмағанымен, оны көз қырына алып, сырттай бақылау ұйымдастырды. Қаладағы қылмыс әлемінің мықтылары саналатындар да келе сала әй-шәй жоқ қаланың қақ ортасынан ойып орын алып, үш қабатты офисін, кешенімен қоса салып тастаған бұл жігіттің неғылған «мықты» екенін біле алмай, өзі мен сөзінің қаншалықты салмағы барын екшей алмай, ретін тауып маңайлай да алмай далбасалап жүр.

«Арлан» спорттық-думанды кешенінің бірінші қабатында үш спорт залы, боулинг алаңы, бассейн, екінші қабатында үш жүз адамдық және елу адамдық залдары бар мейрамхана мен кафе-буфет орналасқан. Үшінші қабатында Әмірдің офисі мен спорттық кешен басшылығының кеңселері, екінші бөлігінде оншақты нөмірлі шағын қонақ үй бар.

Бірінші қабаты спортқа қатысты болғандықтан оған Сағынтай, екінші қабатқа Дәрмен басшылық жасайды. Ал баяғы үш жігіттің бірі Темір бүкіл кешен бойынша тәртіп пен күзет жағын басқарады. Оларды Әмір Мәскеуден елге шақырып алған. Үшінші қабаттағы қонақ үйдің меңгерушілігіне Нокаутердің ұсынысымен бір келіншекті тағайындаған. Ол қонақ үй болғанымен жұртқа «келімді-кетімді кісілерімізге арналған жатын бөлмелер» деп түсіндірілді.

Кешеннің ашылуына арналған салтанатқа облыс әкімінің орынбасары Дәурен Ниязұлы арнайы шақырылғанымен келмеді. Қала әкімі мен облыстық туризм және спорт басқармасының басшысы қатысты. Басқалар да, Әмірдің өзі де салтанаттағы сөзінде мұндағы спорт залдары халық игілігіне қызмет ететінін, қаладағы жетім балалар үйінің тәрбиеленушілері, кедей отбасының балалары, милицияда тіркеудегі тәртібі нашар, тәрбиесі қиын балалар кешендегі спорттық үйірмелерге бірінші кезекте әрі тегін қабылданатынын атап айтты. Сол сияқты құқық қорғау органдарының қызметкерлері де спорттық кешен залдарында тегін жаттыға алады, деді. Жұртшылық қайырымдылығы мол мынадай сөзді естігенде ду қол соғып қолпаштады.

Осылайша «Арлан» спорттық-думанды кешені жұмысын бастап кетті. Жаңа кешеннің мейрамханасында күн құрғатпай үйлену, мерейтойлар өтіп, жұртшылық жаңа кешенге қатты қызығушылық білдірді. Оған қоса мұндағы бағалар да басқалардан арзан еді. Сөйтіп кешен қаладағы адамдар көп келетін, өмірі құж-құж қайнаған ғимаратқа айналып шыға келді.

Әмір полицияның кәмелетке толмаған балалармен айналысатын бөлімінің басшысына барып тізім бойынша «қиын, бұзақы» саналатын балаларды таңдап, қалалық білім бөлімі арқылы мектептердегі кедей балаларды іріктеп алды. Оларды жасына қарай бірнеше топқа бөліп, жаттығуларына алғашқы кезде өзі қатысып, әр баланы қадағалап қандай екенін байқауға тырысты. Сол сияқты кешкілік залда жаттығатын полициядан келгендерді өз офисінде отырып жасырын камера арқылы көріп бақылайды. Жігіттеріне солардың арасынан кейбіреулерін көрсетіп, тамырын басып көруді тапсырады.

Әмірге өзі өз болғалы қолына алып жасаған ірі шаруасы жұртшылықтың жүрегіне жол тауып, айналасындағы таныс-бейтаныс адамдардың өзі туралы мақтау айтып, тәуір пікірлер білдіруі ұнап қалды. Қала зиялы қауымы алдында танылып, абыройы артқандай болған оның көңілі көншіп, кәдімгідей қанаттанды.

Көңілінің түкпірінде «Осылай халыққа пайдалы, жұртқа жақсылығы тиетін жұмыстар жасай берсем» деген ой қылт еткендей болды. «Несі бар, бүгінде қаржысы жеткілікті, ешқандай заңсыздықтарға бармай-ақ, кешенінің жұмысын жақсылап жолға қойса, бір адамдай күн көруге осыдан түскен табыс та жетеді. Жас спортшыларды баулып үлкен жарыстарға апарып, одан жүлдемен оралып жатса қандай керемет болар еді. Тіпті бәрі бірдей жүлде алмаған күнде көпшілігі болашағын дұрыс жолға қояды».

Бұл қиялына қанат бітіп, көк дөнен көңілі көкті шарлап жүрген күндері «үнемі жақсылық жасағысы келіп, мейірімі пайда болғанымен» облыс әкімінің орынбасарымен болған кездесуден кейін, ондай болудың қиын екенін, адамдардың өмірі де жыртқыштардың өмірінен еш айырмашылығы жоқ қатыгез, шамасы жеткен қонышынан басып, басқасы мықтыларының шашбауын көтеріп жүретін, айтқанды орындамай, айдауға жүрмейтіндерді таптап тастаудан да тайынбайтындар бар екенін байқады. Бұл өмірдің қатыгез де аяр екеніне тағы да көзі жеткендей болды.

Кеңсесіне «облыс әкімінің орынбасары Дәурен Ниязұлынанмын» деп жылмиған бір жігіт келді. «Дәурен Ниязұлының тек өзіңізге ғана оңаша жеткіз, деген сәлемі бар еді» деді даусын соза, көп мағына бере сөйлеп. Бұл қасындағы Сағынтайға «шыға тұр» деп иек қақты да ана жігітке қарсысындағы орындықты нұсқады. Ол мұның қарсысына келіп жайғасты да қалта телефонын алып, әлдебір нөмірді теріп, сосын бұған ұстатты. Сосын ақырын ғана «Дәурен Ниязұлы» деді сұқ саусағымен телефонды нұсқап.

Әмір бірден ұқты. Бұның өзіне тікелей телефон шалмай, арнайы адам жіберіп, соның телефоны арқылы сөйлеспек болғаны ол да мұның қылмысты жолы жайлы білгендіктен сақтанған түрі болды.

Әкімнің орынбасары ертең осы жігітке ілесіп келуді, оңаша кездесіп талқылайтын мәселе барын айтты. Бұл келісті. Жылмиған жігіт телефонын қалтасына салып жатып «Ертең айтылған мезгілде келемін, дайын тұрыңыз» деп қоштасып шығып кетті.

Әмір әкімнің орынбасарының мына қылығын түсінбей қалды. Бүйтіп жасырын жағдайда кездесетіндей бұл алапес пе, әлде терроршы ма екен? Сотталған болса қылмысының жазасын өтеп шыққан, бүгінде барлық азаматтар сияқты құқығы бар адам емес пе. Құпия кездеспек болғаны өзі де заңға қайшы бір ұсыныс жасамақ, не әрекет істемек болар. Мүмкін ақша сұрар, басқа не айтсын. Осыған дейін екі мәрте кездескенде оның шын мәнінде қандай адам екенін тани алмағанына өкінді. Ол өзін қандай адамды болсын, бір-екі көргеннен-ақ шын кейпін тани қоямын, деп есептеуші еді, қателесіпті.

Белгіленген мерзімде жылмиған жігіттің көлігіне отырып қала сыртына қарай шықты. Жол бойынан екі жүз метрдей жердегі шоқ талдың арасында тұрған көліктің жанына келіп тоқтаған соң жылмиған жігіт «Сізді ана машинада күтіп отыр, барыңыз» деді сұмпайылана жымиып. Бұл барды да жүргізушінің қатарындағы орынға отырған соң, артына бұрылмастан сәлемдесті. Әкімнің орынбасары салқын амандасқандай даусында ызғар, суықтық байқалды.

• Бұл неғылған жасырынбақ, деп таңданып отырған боларсың. Сенің шын мәнінде кім екеніңді құқық қорғаушылар берген анықтамадан оқығанда мен одан да қатты таңдандым. Сондай қылмысты өткенің, мынадай бүгінің бар сенің мына тірлігің таңдандырмай қоймады. Мені өте ыңғайсыз жағдайда қалдырғаныңды түсініп отырған боларсың, ертең ел білсе «қылмыскерге қамқорлық жасады» демей ме?! Сондықтан, енді мені мұқият тыңда.

«Арланға» тең дәрежеде иелік ететін боламыз, барлық пайда тең бөлінеді. Бұл өңірде ешкім менің үлесім бар нәрсеге ешқашан жоламайды, яғни тексеру, бопсалау, мазалау дегеннен құтыласың. Ал мен сенің ақшаны қалай жасайтыныңа, немен айналысатыныңа көз жұматын боламын. Менің үлесімді ай сайын арнаулы есепшотқа аударып отырасың. Менің талаптарым түсінікті ме?

• Әрине түсінікті, Дәурен Ниязұлы. Өткенде кеңсеңізде чек жазып бермек болғанда бас тарқаныңыз да енді түсінікті. Бірақ бұл спорттық кешеннен сіз ойлағандай пайда түспейтінін сіз де түсінгеніңіз жөн. Мейрамхана мен қонақ үйден түсетін табыс спорт залдарында тегін жаттығатындар мен кешен қызметшілерінің жалақысын жабудан артылмайды. Ал бопсалаушы, тексеруші дегеннен қорықпаймын, жасыратын да ештеңем жоқ, салықты дер кезінде төлеп отырмын. Солай, Дәуке, бұл жерде сіз дәметкендей батпан құйрық жоқ, — Осылай деді де реакциясын байқау үшін артына бұрылды. Дәукеңнің танауы қусырылып, жүзі түтігіп, маңдайы терши бастапты.
• Сен, сен, олай ертегі айтпа маған. Сен сияқты қылмыскердің ел игілігі үшін, жетім-жесірді жарылқау үшін кешен салғанына сене салатын ақымақты тапқан екенсің. Әлгі талаптарыма келіспесең кешеніңді жауып, өзіңді түрмеге тығарыма шүбәң болмасын, оның жүз түрлі айласы барын өзің де білесің… – деп екпіндетіп келе жатқан оған Әмір:
• Дәуке, қызбаланбаңыз, кешен пайда әкелмесе, ақша жасаудың басқа жолдары жетеді, тек бірлесе ойласып, түсінісіп жұмыс жасасақ, пайда табуға болады, — деп оған басу айтты. Тосылып қалған Дәурен, әлден соң:
• Есіңде болсын, мені ақымақ етіп кетемін деп ойлама. Ал ақша жасаудың жолдарын ойластыр, маған тірелетін мәселе болса Есен арқылы хабарлас, әзірге бара бер, — деді даусы барлыға шығып.

Машинадан түсіп бара жатып екеуінің көздері түйісіп қалды. Есені әлгі жылмиған жігіт екен, мұның телефон нөмірін жазып алды.

Дәурен мұның сотты болғанын білген соң оп-оңай бағындырып аламын деген ойы орындалмай қалғанына іштей кектеніп кеткенін бұл сезді. «Айтқанымды тыңдатып, айдауыма жүргіземін» деген ойы орындалмай қалған меселі құм болған Дәурен енді бұл үшін ең қауіпті адам. Оның мұны уысында ұстап отырғаны да рас. Егер бұл онымен үлес бөлісуден бас тартса заңды-заңсыз тәсілдермен қысып жұмыс жасатпай, құртып та жіберуі мүмкін. Сондықтан, оның өзін біртіндеп заңсыз істерге тартып, тырп ете алмастай етіп қосағына алуға күш салуы керек. Олай ету әрине оңай болмайды. Бүгінгі болмашы нәрсеге бола жасырын келіп кездесуінің өзі оның өте сақтығын көрсетіп тұр. Мұның түрмеде болғанын білген соң мұнымен ұзақ әріптес болуды ойламайтыны да байқалып тұр. Ендеше тезірек қимылдап қалу қажет.

Нокаутер өзіне тәжіктер шығып Қазақстанның солтүстігіне тауар жеткізіп беру жөнінде ұсыныс жасағанын, тауардың көлемді болуымен бірге төлейтіндерінің де қомақты екенін айтқан. Ол мұндай ірі шаруамен айналысып көрмегендіктен Әмірге осы істі бірлесіп қолға алуды ұсынып отыр. Бұл болса елге оралмай жатып мұндай қауіпті істі қолға алғысы келмеген. Бірақ Дәуреннің бүгінгі әңгімесінен соң соны іске пайдаланып күреп ақша табуды, әрі оны да «батпаққа» белшесінен батырып қоюды ойлады.

Ол Нокаутерді шақырып тәжіктермен кездесуді ұйымдастыруды тапсырып, бұл істе басшылық өзінде болатынын ескертті. Көп ұзатпай ол тәжіктер Самарқанда кездесуге ұсыныс жасағанын жеткізді. Әмір өзі баратын болды.

Шымкенттен шыққан шетелдік жайлы автобус Самарқанды бетке алды. Автобуста отызшақты баламен бірге Әмір мен Сағынтай отыр. Олар өз кешендерінде жаттығып жүрген балалардың бір тобын Самарқанды аралатуға апара жатыр. Бұл туристік саяхатты тез ұйымдастыруға әрине әкімнің орынбасары жол ашып берді.

Самарқанға жеткен соң балаларға Сағынтай бас-көз болып, қаланы аралатуға кірісті. Бұл Жалаңтөс Баһадүрдің кесенесіне таяу маңдағы келісілген жерге жеткенде қасына жас жігіт келді де «Әка, мархабат, қалаған иеріңізге пұлсыз апарамын, сіз мехмонсыз» деді. Қай өзбек тегін қызмет қылушы еді, бұл тәжіктердің жіберген адамы болатын.

Жеңіл машина қаланың ескі бөлігіндегі тар көшелерді біраз шиырлап келіп көк қақпалы жапырайған үйдің жанына тоқтады. Жүргізуші үйдің қақпасын нұсқап «Сізді күтіп отыр» деді. Аулаға кірген бетте қабасақал біреу қолын кеудесіне қойып тағзым етті де, «жүріңіз» дегенді ыммен білдіріп ішке бастады.

Қума бөлмелердің түкпір жағындағысында шәй үстел басында отырған екеудің бірі еуропалық киімде, екінші қара сақалдысы тәжіктің жолақ шапанын киіпті. Біріншісі – Ахмад, екіншісі – Саид екен. Үшеуі тауардың көлемі мен ақшасын, қай жерге дейін олар жеткізіп, бұлар қайдан қабылдап алатынын келісті. Тауардың көлемі үлкен болғандықтан, оны жасырын, не курьерлер арқылы шағындап бөлек-бөлек алып өту қауіпті әрі тәуекелі көп, толық жеткізе алмаулары да мүмкін. Осыларды айтып келіп:

• Тауарды есектерге артып Қырғызстанмен шекаралас тау жоталары арқылы шатқалдармен Шымкенттің тұсына дейін жеткізуге болады. Қаратау мен Алатаудың қосылған тұсында менің адамдарым қарсы алады. Петропавлға жеткізу біздің шаруамыз, ақшаның жарты бөлігін сол жерде аламыз, — деді бұл. Ахмад Саидқа қарады. Ол мүлгіп отырған қалпы «Ол жолды білемін» дегендей бас изеді. Ахмад:
• «Эмир», біз Шымкентке дейін өзіміз жеткізсек онда сіздің сұрап отырғаныңыз артық… деп келе жатыр еді, Әмір:
• Мен тауардың Тәжікстандағы да , Ресейдегі де бағасын жақсы білемін, Қазақстанның оңтүстігінен солтүстігіне дейін жеткізіп беруге менің сұрап отырғаным орташа баға, сондықтан саудаласпайық, келіспесеңдер әңгіме бітті, — деді оның сөзін бөліп. Ахмад зорлана күлген болып:
• Мен өзің туралы Мәскеудегі достардан естігенмін. Кезінде мәскеулік «Князға» тауарды мен қойып тұрғанмын, сондықтан өзіңмен бірінші мәрте іскерлік байланыс жасап отырсам да тауардың құны үлкен сомада екеніне қарамастан өзіңе сеніп отырмын, талаптарыңды да қабыл аламын, — деді.

Мәскеуде машинасымен жарылыстан өлген «Князға» есірткі қойып тұрған осылар екенін түсінді. Ол өлген соң, Мәскеудегі аласапыраннан кейін бұлардың Ресейге Қазақстан арқылы жаңа жол іздестіріп отырғанын, бұрынғы каналдарының көпшілігі жабылып қалғандықтан мұнымен амалсыз келісіп отырғандарын да сезді. Сонымен екі апта ішінде ірі көлемдегі тауарды Шымкенттегі «Бір көлік» асуына жеткізіп беретін болды.

Шымкентке келген соң Нокаутерге оңаша жолықты. «Біркөлікке» таяу тұста тау бауырында оның бір диқан танысы бар екен. Сол Нокаутердің мейрамханасына жеміс, көкөніс қоятын сенімді адамы көрінеді. Тәжіктер жеткізген тауарды қабылдап алып, сонда сақтай тұруға болады. Осыны естігенде Әмір креслосына шалқая түсіп «Тамаша!» деп дауыстап жіберді. Нокаутер оның тауарды уақытша сақтайтын орын табылғанына соншалықты қуанғанына таңдана қарады.

-Сен ол шаруашылықтан қанша көлемде жеміс, көкөніс жинай аласың?

Оның ойын түсінбесе де жобасын айтты.

• Онда тамаша болды. Сен ол диқаныңа айт, шаруашылығындағы жемісі мен көкөнісінің барлық түрінен ең тәуірлерін жинастыруға кіріссін, оншақты тоннадан кем болмасын., — деді Әмір әлденеге көңілі көншіп.

Бұдан соң Әмір өткенде Дәурен Ниязұлымен кездескен жерге жігіттерін апарып әбден зерттеді. Жігіттеріне әкім орынбасарымен кездесердің алдында осы жерге мұның тапсырғанындай етіп істі атқарып, аулақтан бақылауды тапсырды. Жылмиған жігіт Есен арқылы Дәукеңмен кездесу қажеттігін айтты.

Дәурен де ол Самарқанға барып қайтқан соң әлдебір істі қолға алғанын сезіп, тықыршып жүрген. «Менсіз, өзі жүзеге асырып, үлессіз қалып қоямын ба» деп қауіптеніп жүргендіктен кездесуге қуана келісті. Өзінше сақтығын сақтап жұрт көзінен таса, өткендегі жерде, түс әлетінде кездесу белгіледі.

Әмірдің жігіттері кездесу болатын жерге ертерек келіп, барлығын тап-тұйнақтай етіп орындап, жылыстап кетті. Әдетінше кездесетін шоқ талдың түбіне Дәуреннің машинасы келді, көп ұзамай Есеннің машинасы жетіп, одан түскен Әмір облыс әкімі орынбасарының көлігіне мінді. Қалтасынан қағаз-қаламын шығарып «Дәуке, мәселе маңызды болғандықтан машинаның ішінде сөйлесу қауіпті» деп жазып ұсынды. Дәурен қағаздағыны оқыған соң бұған сыртты нұсқап иек қақты. Машинадан бес-алты метр ұзаған соң:

• Дәуке, көлігіңізге тыңдағыш құрал орнатылған болса, сізге тиер зияны көп, деген сақтығым ғой, жүріңіз анау ағаштың көлеңкесіне барайық, — деп үлкен қараталдың түбіне ертіп келді. Сөзін қайта жалғады:
• Дәуке, өткендегі өзіңіздің тапсырмаңыз бойынша тәжіктерге жолығып, ірі көлемдегі есірткіні Шымкенттен Петропавловскіге дейін жеткізіп беретін болдық. Жүз мың доллардай түседі. Соның елу пайызы сіздің жеке үлесіңіз, қалғанын біз өзара бөлісеміз. Тауарды солтүстік облысқа жеткізу үшін сіздің көмегіңіз керек.

Дәурен Ниязұлы қасын кере бұған қарады:

— Ия, Петропавловскіге қалай жеткізбексің, ақшасына қарағанда бес-он келі тауар емес сияқты ғой.

• Дәурен Ниязұлы, есіңізде болса, бірнеше жыл бұрын Қазақстанның барлық облыстары бір-бірімен бауырласып, мәдени күндерін, жәрмеңкелерін өткізіп еді ғой. Біздің облыс Солтүстік Қазақстан облысымен бауырласқан, сол дәстүрді қайта жаңғырту сіздің қолыңызда. Тауарды жеміс, көкөністің астына жасырып, жәрмеңкеге баратын көліктердің арасына қосып алып барамыз. Бірақ уақыт тығыз, қылмыс әлемінде, әсіресе, есірткі бизнесінде келісілген іс уақтылы орындалмаса басымызға бәле болады.

Дәурен ойланып қалды. Мына шотмаңдай ақылсыз емес сияқты. Ешкімнің үш ұйықтаса түсіне кірмейтін нәрсені ойлап тұрғанын қарашы. Шын мәнінде өзбектің жемісін қымбатқа алып жатқан солтүстік облыстағылар Оңтүстіктің арзан жәрмеңкесін өткіземіз десек, қуана келісері сөзсіз. Оның үстіне бірден елу мың доллар алса қалтасын теспейді.

— Сен өзіңе тиесілі жағын дайындай бер. Жәрмеңкеге баруға тиіс адамдарың мен көлікті Есен арқылы тізімге қосқыз, сол арқылы байланыс. Мен өзіме тиесілі жағын шешемін, -деп қоштасып көлігіне мініп жүріп кетті. Бұл Есеннің машинасымен кетті. Қос машина қыр асып кеткен соң мотоциклмен келген екі жігіт қос қарағаштың үстіне өрмелеп құс ұяларына жасырылған видеокамераларын алып жатты. Ертесіне Әмір сол жігіттер әкелген бейнетаспаларды көріп, оның сапасына, дауыстардың анық жазылғанына риза болды. «Дәукең енді маған ор қазса, бірінші өзі соған құлары анық. Мынадай компроматты ЦРУ-да жасай алмас», деп көңілі жайланып, «Біркөліктегі» тауарды қарсы алуға дайындықты тексеруге аттанып кетті.

Бір жұмадан асқанда оңтүстіктіктер Солтүстік Қазақстан облысында өтетін жәрмеңкеге қызу дайындалып жатты. Мұның адамдары да диқанмен бірге дайындық жасап, тауарды жасыратын жағдайын да әзірлеп алды.

Жігіттерімен қарсы алып, тауарды жасырып, ақшаны алып келген Нокаутерге Әмір істі толық аяқтаған соң есеп айырысатындықтарын айтты. Бірнеше күннен кейін Оңтүстіктен шыққан көлікті керуенді МАИ автомашинасы бастап солтүстікті бетке алды. Керуендегі жүк машиналарының орта тұсындағы бір «КамАЗ»-дың кабинасында Дәрмен мен Нокаутердің бір жігіті отырды. Машинаның қорабындағы артылған жеміс-жидектердің астыңғы жағында мұқият жасырылған қапшықтарда тауар жатты. Шымкент әуежайынан ұшып шыққан ұшақтағы делегация құрамында Әмір де бар еді.

Ол Петропавлға жетісімен келісілген телефонға хабарласып, оңтүстіктен Дикийдің бөлесі келгенін айтты. Кешкісін келісілген жердегі шағын кафеде Әмір секпіл бет ұзын бойлы жігітпен дәм ішіп отырды. Екеуі ертең келіп жететін тауарды қайда, қалай қабылдап алу жайын сөйлесті. Дикийдің қала шетіне таман орналасқан автошеберханасына Әмірдің тауар артылған көлігі машинаның ақауын жөндетіп алу сылтауымен келісілген мерзімде барады да, жүкті түсіріп алып, ақшаны беретін болып келісті. Бірақ, операция біткенше Дикий Әмірдің жанында болады. Тауарды түсіріп алған соң оның адамы ақшаны әкеледі де, екеуі жөндеріне кетеді. Әмір танымайтын Дикийдің қандай қитұрқылыққа барарын білмегендіктен осылай сақтық жасады.

Ертесіне Әмірдің жүк көлігі машинасын жөндетуді сылтау етіп бір сағатқа керуен тұрған жерден сытылып шықты да келісілген жерге барды. Арада жарты сағат өткенде Әмірдің жігіттері тауарды өткізгенін хабарлады, артынша Дикий де өз жігіттерінен тауарды толық қабылдап алғаны туралы хабар алысымен біреуге телефон шалды. Көп ұзамай оның жігіттері спорттық сөмкеге салынған ақшаны әкеліп, Әмірдің жігіттері оны қабылдап алды. Шымкентке оралған соң ол Нокаутердің үлесін де, Есен арқылы Дәуреннің үлесін де берді. Оған бұдан ары мұндай ірі көлемде тауар тасымалдау мүмкіндігі болмайтындықтан енді таяу арада көлемді табыс түсе қоймайтынын қожайынына жеткізуді де ескертті. Ал өзі Нокаутер арқылы бірнеше «КамАЗ» сатып алып, солтүстікке қарай жеміс-көкөніс, ол жақтан бері қарай тақтай, бөрене жеткізуді ұйымдастырды. Сол «КамАЗдар» арқылы аздаған мөлшерде тауар да тасымалдана бастады.

Қала іргесіндегі әкесінің үйіне барған сайын анасы «Әміржан, «кәмерсия» саған қатын болмайды, үйлен» деп құлағының құрыш етін жейді. Мұндайда есіне баяғы Алматыдағы Айнашы түседі. Қайда екен сол Айнаш? Бек пен Арқар не тіршілік жасап, қайда жүр екен?

Елге оралғанына жарты жылдай болғанда Арқар мұны өзі тапты. Екеуі бір күн бойы әбден шер тарқатысты. Арқар Аюлы аялдамасында Әмірмен қоштасқан соң Созағына қайтып, бір-екі жыл бойтасалап жүріпті. Сосын, Алматыға қайта барып Бекті тауып алған. Бұрынғы жігіттердің қалғанын, тағы жаңа жігіттер жинап, шетелдік көліктерді ұрлап сатумен шұғылданыпты. Шетелден өздері де автокөлік айдап әкеліп сатып, шетелдік фирмаларға шығып, солардың Алматыдағы өкілдеріне, диллерлеріне айналыпты.

Біртіндеп шетелдік автокөлік сататын автосалон, бензин босату нүктелерін ашып жағдайлары жақсарған. Артынан кавказдық бәсекелестермен болған «ерегестерде» бірнеше жігіттері сотталып, Арқар қайтадан елге қашқан. Көп ұзамай жағдайын қайта түзеген Бек мұны қасына қайта шақырғанымен бұл «бәледен машайық қашыпты» дегендей қайтып оған бармаған. Бек берген шамалы қаржымен аудан орталығынан дүкен, сырахана ашып, сонымен күн көріп, кішігірім кәсіпкер болып жүр екен. Ал Бек болса үкімет билігіне қатысты бір көке тауып алып, соның қалтасын қампайтудың арқасында автосалонын, бизнесін кеңейтіп, өзі қалалық мәслихатқа депутат, белгілі кәсіпкерге айналған. Сол Бек Алматыда бірге жүргенде «Айнашты көрдім, Әмірден жүкті болып ұл туып алыпты» деген бір әңгіме айтып еді, деп еске алды Арқар. Әмір оны Шымкентке, қасына шақырды, бірақ, ол әйелі мен үш баласын, қазіргі жағдайының да шүкіршілік екенін айтып бас тартты.

Сол күннен бастап Әмірдің ойынан Айнаш шықпай қойды. «Шынымен, менен жүкті болып ұл тапқаны ма? Шын шығар, өйткені, ол Бекке кездесіп ұл туғанын айтқанда олардың екеуі де мұның қайда жүргенінен, тіпті өлі-тірісінен хабарсыз еді ғой. Сондықтан, Айнашқа менен таптым деп өтірік айтудың қажеті болған жоқ, яғни шынымен менен тапқан болуға тиіс. Қалай болғанда да Айнашты тауып барлық жайды анықтау керек. Бірақ, Айнаш ендігі басқа біреуге тұрмысқа шығып, үйлі-баранды болып кеткен болса не істеймін? Ұлым ендігі мектепте оқитын болар, анасы оған мен туралы айтты ма, айтпады ма? Талай жыл жоқ болып кеткен мені Айнаш қайтып қабылдай ма? Әлде қайдан келсең сонда кет, деп айдап шыға ма? Өмірінде көрмеген ұлым әке деп мойындай ма? Осындай ойлардан басы қатқан Әмір ескі әдетінше «не болса да пешенеңдегіден артық ештеңе де болмайды, бара көрермін» деп Алматыға аттанды.

Бек мұны бірден таныды. Қимас досындай құрметтеді. Әмірдің Мәскеуде «вор» болып тәж кигені туралы естіпті. Алматыдағы «бауырластармен» аздап байланысып тұрады екен. Бірақ, негізінен таза бизнеске көшкен. Айнашты көптен көрмепті, бұрын біраз уақыт ақшалай көмектесіп тұрыпты. Оның бұдан ұлды болғаны да анық екен.

• Әмір, есіңде ме, баяғыда Айнаш пен жеңгесіне «барахолкадан» шағын шәйхана ашып беріп едің ғой. Сол шәйхананы жеңгесі әлі ұстап отыр, сол арқылы Айнашыңды тауып аламыз, алаңдама, — деді.

Айнаштың жеңгесі де Әмірді салған жерден таныды.

• Әмір қайным-ау, сені де көретін күн бар екен ғой, аманбысың? Кейпіңе қарағанда мына Бектен де үлкен дөкейге айналғандайсың ғой, — деп жарқылдай қарсы алды. Өзі де алтынға малынып, алма беті жалтырап, үлде мен бүлдеге ораныпты. Баяғыда осы базарда шағын сөмкесін арқалап тоқаш, самса сатып жүретін жүдеу келіншекті мына әйелден тану қиын. Ол мұны жиі еске алатындарын, Айнаш оның ұлын өсіріп отырғанын айтты.
• Әміржан-ау, сені неге ұмытайық, сен болмағанда Айнаш екеуміз ауылдағы бір қора бала-шағаны, менің мүгедек күйеуімді, қарт әке-шешесін қалай асырар едік. Сенің арқаңда Айнаштың іні-сіңлілері мен менің балаларымның алды оқу бітіріп, үйленіп үй болды. Сенің сол жақсылығыңды мәңгі ұмытпаспыз. Оның үстіне Айнаш сені шын сүйеді, әлі күнге дейін күйеуге шықпай өзіңді күтумен жүр. Біз үмітімізді үзіп, қайтып оралмас, деп жүргеніміз де шындық, тек Айнаш қана үмітін үзген жоқ. Соның бағы шығар, міне, сен келіп тұрсың, — деп кемсеңдеп, көзіне жас алды. Бірақ, қайынсіңлісінің өткенде «Қалған ғұмырымда ұлымды адам етуден басқа мақсатым жоқ, жар қызығын да дәметпеймін» дегенін, «Отызға толмай жатып кемпірдің сөзін айтпай күйеуге шық, жар қызығын көр» деп кейіген жеңгесіне «Енді Әмір келсе де тұрмысқа шықпаймын, маңдайыма жалғыздық жазылған болса, соған көндім» деген сөзін айтпай қалды.

Жеңгесінен әдрісін алып, алдын ала хабарласпастан кешкісін Айнаштың үйіне келді де жүрексіне тұрып есік қоңырауын басты. Біреу есік көзінен қарап, кері кеткендей болды. «Айнаш мені көрген соң есікті ашпай кеткені ме?» деп қобалжып тұрғанда есік ашылды. Табалдырықтың екі жағында тұрған екеуі бір-біріне қараған күйі тұрып қалды. Сосын, келіншек көзі жасаурай «Әмір» деп дірілдей үн қатты да, қолында бір бума гүлі мен жылтыр қорабы бар жігіттің мойнына асыла кетті. Дәлізде мамасы мен бөтен көкеге қарап түкке түсінбей қараторы торсық шеке ұл тұрды.

Көп ұзамай үшеуі бай жиһазды бөлмеде дастархан басында отырды. Айнаш көбірек сөйлеп отыр. Сөйлегенде өзі туралы, ұлы туралы айтады, бұған сұрақ қояды. Әмір Алматыдан кеткелі басынан кешкендерін қысқаша айтып берді. Түрмеге тағы түскенін жасырып қалды. Мәскеуде ірі кәсіпорында жұмыс жасап, сырттай оқып инженер-механик мамандығын алғанын, біраз уақыттан бері елге оралып, «Арлан» деген кешен ашып, бизнеспен айналысып жүргенін айтты. Кешенде Өміржан сияқты балалар, жастар, ересектер, тіпті полиция қызметкерлері де түрлі үйірмелерде спортпен шұғылданатынын да қосып қойды, ондағысы, Айнаштың өзі туралы дұрыс көзқарасын қалыптастыру.

Айнаш та, ұлы Өміржан да оның айтқандарына елеңдеп қалды. Ұлы:

• Мен де Джеки Чан сияқты мықты боламын деп едім ғой, мама, көке рұқсат етсе соның спорт залына барып, үйірмесіне қатысайыншы, — деді.

Айнаш ұлына зілсіз ғана:

• Көрерміз, балам. Шымкент бұл жерден алыс, — деді көзін көтермеген қалпы. Ол туған ұлының «көке» дегеніне Әмірдің басына қаны шауып «Неге ұлыма әкесі екенімді айтпады?» деп ренжіп отырғанын сезді. Бірақ ашық әңгімелесіп алмай тұрып қалайша «әкең келді» десін, ол ертең қайтып кетсе не болмақ? Мүмкін әлдеқашан үйленген, балалы-шағалы болған да болар? Бұларды арнайы іздеп келіп отыр ма, әлде Алматыға жолы түсіп Бектен осында екендіктерін білген соң жәй соғып кеткелі келді ме? Осының бәрін анықтап алмай Өміржанына ештеңе айтпайды.

Бұл сұрақтардың жауабы түнде берілді. Айнаш пен Әмір түн ортасы ауғанша оңаша отырып әңгімелесті. Екеуі де шындықтарын айтып, ашық сырласты. Әмір Ресей түрмесінде отырып шыққанын, Ет цехы, ондағы Лилия туралы да жасырмады. Тек өзінің тәж киген «вор» екенін, есірткі тасымалымен айналысып жүргенін жасырып қалды. Өйткені, ұлы өсіп келе жатқан Айнаш он жерден әкесі болса да қылмысты бизнесі туралы білсе ұлын да жақындатпайды, өзі де жоламайды.

Ал Айнаш шын мәнінде Алматы Халық шаруашылығы институтын сырттай бітіріп, экономист мамандығын меңгеріпті. Кішкентай ұлын ауылына апарып тастап екі жылдай мамандығы бойынша жұмыс та істеген. Бек көп көмектесіпті.

Екеуінің бір-біріне сүйіспеншілігін жылдар суыта алмапты, қайта аңсарлары артып, махаббаттарын нығайта түсіпті. Олардың құшақтары айқасты…

Әмір үйлену туралы ұсыныс жасап, «Шымкентке барғың келмесе осында тұрамыз, ұлымызды әкесіз қалдыруға сенің де дәтің бара қоймас, жаным» деген. Айнаш ойланып қалды. Адал бизнеске көшкені рас болса, бұған басқа не керек. Сонша жыл бойы күткені осы Әмір емес пе еді, енді оған қалай жоқ демек. Кішкентай Өміржанын бауырына қысқан қалпы талай түнді ұйқысыз өткізгенде құдайдан «Әмірімді оралта көр» деп тілемеп пе еді. Сол Әмірі мұны өзі тапты, бүгін міне, құшағында жатыр. Екеуі тұрмыс құрып жұрт қатарлы өмір сүрсе, ұлын бірге тәрбиелесе несі бар. Бастары жас Өмірдің артынан іні-қарындастары да ілесуі мүмкін. Бұдан артық қандай бақыт керек!

Дегенмен, Айнаш «ия» деген жоқ, «ойланайын» деді.

Өмірді орталарына алып үш күн бойы Алматыны әбден қыдырды. Үшеуінің мәз-мәйрам болған жүздеріне қарап ары-бері өткендер бақыт нұрына бөленген отбасына қызыға сүйсінеді. Бұлар күнде сырласа, ойласа келіп үйленуге бекінді. Содан соң ғана Айнаш ұлына әкесін дұрыстап таныстырды.

• Маған бірден айтпай әдейі сынадыңдар ғой, ә. Бірақ, көке алғаш келгенде екеуіңнің ұзақ құшақтасқандарыңнан, сенің көзіңнен жас парлағанынан-ақ шын папам екенін білгем, — деген Өмірдің еркелігімен қатар байқампаздығына әке-шешесі қосыла күлді.

Әмір Шымкентке орлаған соң үйіне барып әке-шешесіне келесі аптада келіншегі мен ұлын таныстыруға ертіп келетінін хабарлады. Олар үйленбеген баласының әйелі мен баласы қайдан пайда болғанын түсінбей қайран қалды. Жайшылықта тау қозғалса да мыңқ етпейтін әкесі:

• Бала өз кіндігіңнен бе, әлде балалы біреуге үйлендің бе? – деді салқын көз тастап. Бұл ұлының өзінің аузынан түскендей екенін көріп келгендіктен әкесіне қарап алаңсыз жымиды.
• Немереңізді көрген соң кімге тартқанын өзіңіз айтарсыз, — деді жұмбақтай.

Бек пен Арқар бар бір топ жігіттеріне, Айнаштың туыс-таныстарына Алматыда шағын той жасап, үш джиппен келіншегі мен ұлын үйіне әкелді. Әкесінің үйінде де ауыл тойын жасады. Шешесі «Кішкентай күніндегі Әміржанның дәл өзі ғой» деп немересін маңдайынан сүйді. Соңғы кездері ұлы мен келіншегінің жанында жиі болып, барлық шаруаны ұмытқан Әмірді Дәурен бірнеше рет іздеткенімен ол хабарласпай діңкелетті. Сосын, ол құқық қорғау органдарындағы сыбайластарымен ақылдасып, «Арлан» кешенін тексеріп, Әмірді біраз қысып алу керек деп шешті.

Сағынтай Әмірге телефон шалып, өздерінде жаттығатын полиция офицерінің мәліметіне қарағанда ішкі істер басқармасында «Арлан» кешеніне байланысты бір операция ұйымдастырылып жатқанын хабарлады. Әмір «Кім бізді мазалай бастаған, әлде Дәурен үлесін азсынып айдап салып отыр ма екен? Одан оған келер пайда жоқ қой, мүмкін үлесін көбейтсін, деп қыр көрсетіп отырғаны ма? деп ойлады.

Нокаутермен кездескен соң бәрі де анықталды. Сөйтсе Дәурен бұл Алматыда жүргенде Нокаутерге адам жіберіп, «Әмірсіз тікелей жұмыс жасайық» деп ұсыныпты.

• Мен бірден бас тарттым. Бәр пәле сол әкім «Көкеден» келіп отыр. Өйткені, тауар «Арлан» түгілі Шымкентке де кірместен «КамАЗдармен» бірден жөнелтіледі. Тіпті олардың бірі ұсталып қалған күнде саған да, кешенге де күдік тумауға тиіс, сондықтан да полицияны сол «Арланға» айдап салып отыр, — деді Нокаутер. Әмір оған Дәуренге қатысты «компроматы» бар кассетаның бір көшірмесін беріп:
• Мынаны маған бірдеңе болса тиісті жеріне жібер, — деп тапсырды.

Көп ұзамай тексеруге келген кісі қысқаша есірткіге байланысты өздеріне түскен мәліметтер барын айта келіп:

• Әмір Мамысұлы, мүмкін кешеніңіздегі қызметкерлер арасында сыртыңыздан заңсыз іс ұйымдастырып жүргендер бар болар, күдіктенетін адамыңыз болса айтыңыз, өзіңіздің де кешеніңіздің де абыройын сақтап қалыңыз, — деді сыпайылап.
• О не дегеніңіз, егер кешенде есірткі сатпақ түгілі тұтынатын бір адам табылса хабарын беремін. Бірақ бізде есірткі түгілі ішімдік пен темекіге де құмартатындар жоқ. Дәу де болса біздің кешеннің жұмысы жүргенін көре алмайтындар, не полицияны жалған жолға салғысы келгендердің ісі болар. Ал менің түрмеде отырып шыққаныма байланысты күдік туған болса, жастық шақтағы шалыс басқаным үшін жазамды өтегенмін.

Сыпайы жауап беріп тексерушіні шығарып салды. Әңгімесінен аңғарғаны бұлардың ісі туралы құқық қорғау органдарында ешқандай айғақ жоқ. Тек Дәуреннің бағыттауымен тіміскілеп жүрген болды. Бірақ, сол «әкім көкемен» тезірек тіл табыспаса, мыналар басшылары тапсырма берсе кешенге есірткіні өздері әкеліп тастап болса да қылмыстық іс қозғауға тырысары сөзсіз.

Әмір сол күні кешенде жұмыс істейтіндерді түгел жинап жиналыс өткізді.

-«Арлан» кешенінің ашылғанына көп өтпесе де сіздердің қажырлы еңбектеріңіздің арқасында жұмысымыз жемісін беріп келеді. Дегенмен, біздің табысымызды көре алмайтын қара ниетті біреулер құқық қорғау органына біздің кешенде есірткі сатылады деген арыз түсіріпті. Мен оған сенбеймін. Егер араларыңызда мұқтаждықтан есірткі сатуға, не өзі тұтынуға мәжбүр адамдар болса ұжымның алдында айтсын. Мен ол адамды жазаламаймын, қайта қаржылай көмектесемін, есірткіден арылуларыңызға жәрдем жасаймын. – Ол отырғандарға жағалай қарап шықты. Жұрт үнсіз. Бұл сөзін жалғады.

— Мен сіздерге сенемін, бірақ көре алмаушылар кешенге келіп жүргендер арқылы есірткіні әдейі әкеліп тастауы да мүмкін, сол жағына қырағы болыңыздар. Сондықтан бүгінгі жиынымыздың қортындысы ретінде құқық қорғау органдарына, қала әкімдігіне «бізді есірткі әкеліп тастап арандату сияқты жағдайдан қорғаңыздар» деген мазмұнда хаттама толтырып апарып тапсыруымыз қажет. Ал өздеріңіз күдікті нәрсе байқасаңыздар Темірге, соның «омондарына» дереу хабар беріңіздер.

Осылай сақтық шараларын құжаттап алған соң Әмір қалалық әкімдік, ішкі істер, прокуратура, денсаулық, білім салалары басшыларымен хабарласып «Есірткіге спорт соққысы!» деген девизбен бірлесіп «Арлан» кешенінде апталық акция өткізуді ұсынды. Өзі толық қаржыландыратындықтан оның ұсынысын басқалар қуана құптады.

Есен арқылы ақыры Дәуренмен жолықты. Екеуінің әңгімесі еш қабыспай қойды. Дәурен Ниязұлы әлден соң ренішін білдіріп, дауыс та көтере бастады.

• Біле-білсең мен болмасам сенің кешенің жұмыс істемек түгілі әлі күнге дейін ғимарат салуға орын да, рұқсат та ала алмай жүрер едің. Қылмыстық өткені бар сен түгілі адал азаматтардың өзі рұқсат алу үшін жылдап жүреді. Кинотеатр үйін саған дейін де сұрағандар көп, бірақ мен саған әпердім ғой. Өзің ақылды, түсінігі бар жігіт пе десем, не болып барасың? Көзіңе шел бітсе, сені жасаған мен, өзім сені жоқ қыламын. Қысқасы, менің үлесімді молайтасың, не «Арланың» да, өзің де жойыласың.
• Дәуке, сабаңызға түсіңіз, сіздің мұныңыз қылмыс әлемінің ең сұмпайылары – «беспредельщиктерге» ұқсап барады. Олар да «қайдан тапсаң одан тап пәлен мың доллар беріп тұратын боласың» деп бастайды әңгімесін. Бірақ, басқа да әдістер бар ғой, мысалы «компромат» арқылы айтқанды істету, не сіз сияқтыларды сабасына түсіру.
• Не? Қайдағы «компромат»? Кімге «компромат»? Не тантып отырсың өзің? Немене маған қоқан-лоққы жасағың келе ме? – деп булығып, түтігіп кеткен Дәуреннің сөзін бөліп:
• Дәурен Ниязұлы, есіңізде болсын, мен ешкімді қорқытпаймын, ал қажет болса әкім екен демеймін, — Әмір де даусын қатайтып, қабағын түйе оған қадала қарады. – Аламын да өзін де, үрім-бұтағын да бауыздай саламын. Бізде сатқындық кешірілмейді, кіммен байланысқаныңызды ұмытпаңыз, — деген ол қоштаспастан орнынан тұрды да жүре беріп «бұрынғыша қаламын десеңіз хабарласарсыз» деді.

Екеуі де бітіспес жауға айналғандарын ұқты. Әкімнің орынбасары да өз көлігіне міне сала Әмірді кешенімен қоса тезірек құртудың жолын ойластыруға кірісті.

Әмір тықыр таянбастан-ақ өзіндегі байлықтың негізін туыстарының, Айнаш пен ұлының атына аударып тастаған, өзіне алып қалғаны осы «Арлан» ғана. Ол кешендегі бөлмесіне келген соң бір шөлмек арақ пен шайнама алдырды. Әдетінше қырлы стақанға толтыра құйып тартып жіберді де диванға қисайды.

«Мен сияқты көкжалдарша түн қатып мұндай жолмен жүретіндерде қатын-бала да, туыстар да, достар да болмағаны дұрыс екенін мына шенеунік тағы да бір растап бергендей болды-ау. Туыс-бауырларына қоса Айнаш пен Өміржаны тағы бар. Соларға алаңдайды, әйтпесе, Дәуренді әкім орынбасары емес министр болса да басындырмай, жынын қағып алып, құрдай жорғалатар еді-ау. Әттең, баяғы Куба айтқандай «жіпсіз байланды» деген осы. Бұрын қарсыласына көзінен от шаша, тірідей қанын ішетіндей, аяу дегенді білмейтін қаныпезердей болып көрінетін Әмір елге оралғанына бірер жыл болғанда, міне, қайдағы бір дүниеқоңыз шенеуніктің алдында бейшара болып қалғандай. Жұрт сияқты тыныш өмір сүрмек еді, оған мүмкіндік берер емес. Әлде бәрі де құрысын деп Дәуреннің үлесін көбейтсе қайтеді. Бірақ құнығып алған соң ол «ставкасын» көтере бермесіне кім кепіл. Енді қандай жағдайда да ол екеуінің арасында адал әріптестік қайтып орнамайды. Енді кім бұрын әрекет етіп екіншісінің көзін жою ғана қалды.

Дәуреннің тапсырмасымен «Арланды» айналдыру басталды. Түрлі сылтаумен тексерушілер бірінен соң бірі келіп жатты. Жергілікті басылымдарда тапсырыспен «Арланды» «әшкерелеген» мақалалар басыла бастады. Ол аз болса Шымкенттен шыққан «КамАЗ» көліктерінің бірінен Жезқазған қаласының тұсында есірткі табылып, оның түбі тексеріле бастады.

Шымкенттің құқық қорғаушылары есірткімен айналысатын ірі «барон» саналатын Морозды қысуға кірісті. Оған «Егер «Арланның» қожайынын есірткіні ірі көлемде сатушы ретінде ұстауға көмектеспесең өзің кетесің. Екеуіңнің бірің есірткі саудалаушы ретінде қалайда түрмеге қамаласың» деген талап қойды. «Мороз» полицияға көмектеспесе болмасын түсінді, әрі бәсекелесінен құтылады. Азды-көпті дәрежеде есірткімен айналысатын шымкенттік қылмыстық топтар «Арланның» қожайынының кесірінен өздеріне қауіп төніп, тынышы кететіндігін ойлап Мороздың жанына топтасып, «Арланға» келіп, Әмірге жолықты.

Олар «Шымкентке келгенің кеше, бәрімізді әбігерге салып отырсың. Шенеуніктермен байланысқаның аздай енді қалада есірткі сатуды жоюға сен себепкерсің. Мүмкін өзіңнің сенімді «көкең» бар болғандықтан бізді бәсекелес болмасын деп түгелдей ұстатып құртып, жеке өзің рахаттанбақ шығарсың. Оныңа көне алмаймыз. Қаладан кет, болмаса біз шара қолданамыз» деп талап етті.

Әмір бұлардың арандатумен келіп отырғанын ұқты. Оларды қуып шығуға оқталды, бірақ олай жасамады. Қайта мейрамханасына апарып құрметті қонағындай дастархан мәзірін ұсынды. Өздері екпіндетіп келгенде қарсы өре түрегелер деген  Әмірдің жаймашуақ қалпында құрмет көрсеткенін түсінбей аңтарылып отырғандарға жағалай қарап шығып сөз бастады:

• Сендердің қай-қайсың да кемі бір реттен отырған, баланданың дәмін татқандарсыңдар. Үкіметтің де, «ворлардың» да заңына, түсінігіне мойынсұнбайтын «беспредельщиктер» болсаңдар айтыңдар. Мен «законникпін», әлгіндей басынып айтқан талаптарың үшін қайсыңды болсын жазалауға құқым бар, құдіретім де жетеді. Бірақ, мен олай етпеймін. Өйткені, сендер «ментураның» алдауына, арандатуына ілесіп маған қарсы келіп отырсыңдар. Олар сендердің қолдарыңмен мені, менің қолыммен сендерді жойып, екі жеп биге шықпақ. Араларыңда солармен ауыз жаласып, соған қызмет етіп жүрген сатқын бар. Ол қайсыңды болсын сатып кетеді, сондықтан оны төрт көзіміз түгел отырғанда жазалауымыз керек. – Ол осылай деген кезде есік ашылып жігіттері кіріп келіп, қару кезеніп тұра қалды. – Мен сендердің бәрің сондайсың демеймін. Араларыңдағы сатқынды жазалауға кедергі жасамасаңдар басқаларың бұл жерден тірі кететіндіктеріңе кепілдік етемін…

Оның сөзін телефон шылдыры бөліп жіберді.

• «Арланды» полиция мен «спецназ» қоршауда. Есік аузында прокуратура мен арнаулы бөлімнен ішке кіргізуді талап етіп тұр. Күшпен кіретін түрі бар, — деді Сағынтай. Әмір «ментура» бұлардың бәрін де алдап соққанын ұқты, бірақ енді кеш еді. «Кіргізіңдер» деді ол телефонға. Сосын үстел басындағы елеңдесіп отырғандарға қарап:
• Сендер айдап салғанға еріп, мені құртып өздерің аман қаламыз деп ойладыңдар. Бірақ олар қулығын асырып кетті. Енді бәрімізді осы жерде басып қалатын болды, — деді орынан тұра беріп. – Бәрің де кете берулеріңе болады.

Отырғандар абдырап не істерін білмей қалды. Мороз:

• Бұған сенбеңдер, алдап тұр, — деді.

Бәрі үнсіз терезеге таянды, төменде тұрған полиция көліктері мен «арнаулы бөлім» киіміндегі қарулы әскерді көрді. Осы кезде мейрамхана есігінен сондай қарулыларды бастап бірнеше жәй киімді кірді.

• Орындарыңнан қозғалмаңдар! Қолдарыңды желкелеріңе ұстаңдар! – деп айғай салғанның бірі әлдене айтпақ болып өздеріне қарай жүре берген Морозды атып салды да «Қарсылық көрсеткендерді ескертусіз атамыз!» деп ақырып жіберді.

Әмір өздерінің аузын ұрғанын түсінді. Қаладағы есірткіге қатысы бар қылмыстық топ басшыларын Морозға бастатып Әмірге айдап салып қана қоймай, бәрін «Арлан» кешенінде қолға түсіру арқылы бұл кешенді қаладағы есірткімен айналысатын топтардың басты «ошағы» етіп көрсетіп, Әмірді солардың басшысы кейпінде қолға түсірмек. Морозды сөзге келмей атып тастағандары өздерінің тыңшысын жою арқылы бұл операцияның сол арқылы ұйымдастырылғанын жабу. Облыс әкімінің орынбасарын әшкерелемес үшін мұның көзін де жояры анық. Осыны түсінген Әмір зал ортасындағы үлкен люстраны атып түсіріп, қараңғылықты пайдаланып бүйір есікке қарай ұмтылды. Шам сөнгенде залда әбігершілік туып, атыс басталып кетті.

Асхана бөлмелері арқылы төменге түсетін тепкішек сатыға жете бергенде қуғыншылардың бірінің оғы иығынан тиіп, қолындағы пистолеті ұшып кетті. Иығын екінші қолымен ауырсына ұстап жүгірген ол бірінші қабат пен екінші қабаттың аралығындағы текпішек алаңшасындағы терезені сындырып сыртқа секіре бергенде соңындағылар бірнеше мәрте атып үлгерді. Жарақаттарын ауырсына жерге жайсыз құлап, орнынан тұрмай қалды.

Осы кезде оған қарай жүгіре жеткендердің бірі еңкейе беріп:

• Әмір аға! – деп айқайлап жіберді де жүрелеп отыра кетіп, оның басын сүйемелдеп көтерді. Өлі-тірісі белгісіз, денесі қанға малынған ағасының басын құшақтаған Төре «Ағатай-ай, айтып едім-ау, осылай боларын біліп едім-ау, қайтейін…» деп күбірлей берді. Оның жанарынан үзіліп түскен тамшылар ағасының бетіне тамып, қанымен араласып төмен сырғып барады…

Түнгі қаланың әлем-жәлем, алуан түсті шамдары ойнақылана жыпылықтасып ашық аспандағы сансыз жұлдыздармен жымдасып кеткендей жымыңдасады. Қала орталығындағы үлкен де әсем ғимараттың маңдайындағы «Арлан» деген жазу мен көкжал қасқырдың электр сымдарымен өрілген суреті күндегісіндей жалт-жұлт етіп жұртты шақырып мен мұндалап тұрған жоқ, көмескіленіп зорға көрінеді. Сол ғимараттың түбінде інісі басын сүйемелдеп отырған қылмыс әлемінің «арланы» — «Қара Әмірдің» де әлсіз ашылған көзіне бүкіл әлем көмескіленіп, бұлдырап бара жатқандай болды…