ЖАҢА АЛФАВИТ ТІЛДІК ЕРЕКШЕЛІГІМІЗГЕ САЙ

Қазақстан Республикасының Президенті Қасым-Жомарт Тоқаевтың 2019 жылдың 21 қазанында латын графикасына негізделіп жасалған қазақ алфавитін бекіткеннен кейінорфографиялық жұмыс тобы ғалымдары мен тіл мамандары ол алфавитті ғылыми-практикалық апробациядан өткізді. Латын графикасы негізінде жасалған 40-тан астам әліпби жобасын ғалымдар мен тіл мамандары сол алфавиттердің жоба авторларын қатыстыра отырып кеңінен талқылап, талдау жасады.

Қазақстан Республикасы Президенті Әкімшілігінің тапсыруымен 2020 жылдың 4-5 наурызында еліміздің барлық аймақтарында жоғарғы оқу орындарының ғалым-филологтары, колледждер мен мектептердің қазақ тілі әдіскерлері мен мұғалімдері бар 630-дан астам кәсіби мамандар қатысып ашық республикалық талқылау жасады. Талқылау Орфографиялық жұмыс тобы жетілдірілген алфавиттің құрамына С, W, X таңбаларын және И, І, Ж, Ң дыбыстарын белгілеу және Ц,Ч дыбыстарына таңба беру

Бойынша жүргізілді. Еліміздің 9 аймағы жетілдірілген алдфавиттің жобасын қолдады. 16 аймақта жетілдірілген алфавитке С, W, X символдарын мүлде қоспады, ал 15 аймақта алфавитке Ц, И, Ч дыбыстарын қосуға қарсы болды. Одан әрі төтенше жағдай туындауына байланысты жаңа Қазақ алфавитін жетілдіру жұмыстары онлайн форматта жалғасты.

2020 жылдың 15 сәуірінде Орфографиялық жұмыс тобы мен А. Байтұрсынов атындағы тілтану институтының оқымыстыларының  онлайн мәжілісінде У, І және і таңбаларының дыбыстық мәні талқыланды. Сол жылдың 20 сәуірі мен 6 мамыры аралығында Орфографиялық жұмыс тобы ғалымдары алфавитті құрудың теориясы мен жалпы практикасы негізінде түркі халықтарының алфавит құру тәжірибесі мен орфография, фонетика бойынша 18 онлайн лекция өткізді. Youtube каналы мен Facebook әлеуметтік желілері арқылы онлайн режимде көрсетілген бұл лекцияларға еліміздің барлық аймақтарының ,алымдары, аймақтық оқыту орталықтарының оқытушылары мен әдіскерлері онлайн қатысты.

Президент Қ.К. Тоқаевтың жаңа алфавитті жетілдіру бойынша тапсырма бергенінен кейін 3 медия-жоспар жасалынып, алфавит құру, оның принциптері мен жеке таңбалары бойынша 582 ғылыми мақалалар жарияланды.

Жетілдірілген жаңа әліпбиде 31 әріп пен тек шетелдік сөздерге қолданылатын қосымша тағы 3 әріп бар. А. Байтұрсынұлы атындағы Тіл білімі институты тіл мәдениеті бөлімінің меңгерушісі Назира Әміржанова жаңа нұсқаның басқалардан айырмашылығын айтып берді.

Маманның айтуынша, бұл — тілтанушы ғалымдардың бірнеше жыл бойы зерттеулерінің нәтижесінде жасалған  жоба. Сондықтан ерекшелік те жоқ емес. Мысалы, әріп саны алдыңғы жобада 32 болса, бұл әліпбиде — 31. Диграф сияқты екі әріп қосындысынан жасалған әріптер жоқ.

«Бұл әліпбиде диакритикалық белгілердің төрт түрі қолданылды. Әліпбиді жетілдіру барысында диакритикалық белгілердің қызметі мен мазмұны ескерілді. Алдыңғы жобада акут таңбасы (әріп үстіндегі үтір) қолданылған. Акут белгісі «екпін» дегенді білдіреді. Әлем тілдеріндегі жағдайды есепке алсақ, акцентті тілдерде акут таңбасы көбінесе  сөзді дұрыс оқу үшін қолданады. Сондықтан акут белгісі әліпбиден мүлде алынып, оның орнына умляут белгісіне (әріп үстіндегі қос нүкте) басымдық берілді. Умлаут белгісі арқылы дауысты дыбыстардың жіңішке вариантына қойып, тілдің табиғи болмысын бұрмалаусыз бере аламыз», — дейді Әміржанова.

Жетілдірілген әліпби нұсқасы қазақ тілінің дамуына жаңа серпін беріп, оның заманауи үрдістерге сай жаңғыруына ықпал етеді. Алдағы уақытта қазақ тілін латын графикалы әліпбиге кезең-кезеңімен көшіру бағытында қарқынды жұмыс жүргізілсе алдағы оншақты жылда латын графикасындағы жаңа Қазақ алфавиті толық қолданысқа енеді.