ТӘУЕЛСІЗДІК ЖЕТІСТІКТЕРІ: БІЛІМ САЛАСЫНДАҒЫ БЕТБҰРЫСТАР

Адами даму индексінің әлемдік рейтингіндегі позициясын 90-жылдардың басында 98-ші орыннан 26-шы орынға көтерілген Қазақстан бүкіл Тәуелсіздік кезеңінде білім саласын дамытып келеді. Бұл бірінші кезекте осы білім беру жүйесін қаржыландыруға қатысты болды. Мысалы, егер 2001 жылы Қазақстанда білім беруге 107,9 млрд теңге бөлінсе, 2021 жылы — 1,377 трлн теңге бөлінді.

«Білім беру» субфакторы бойынша IMD рейтингінде Қазақстан 2009 жылдан бастап 48-орыннан 26-орынға көтеріліп, өз позициясын 17 орынға жақсартты. Мектепке дейінгі білім беру мәселесін 2000 жылдың басында күрделі жағдайда болды. Бірақ бұл қиындықты жеңе білді. ҚР Тұңғыш Президенті-Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың тапсырмасы бойынша 2000-шы жылдардан бастап балабақшаларды салуды және қалпына келтіруді қамтамасыз ету бағыты қолға алынды. Бұрын жалға алынған немесе жекешелендірілген мектепке дейінгі мекеме ғимараттары қайтарылды. Жекеменшік балабақшалар, даму орталықтары мен балалар шағын орталықтарының саны артты. Қабылданған шаралардың нәтижесінде балаларды мектепке дейінгі тәрбиемен және оқытумен қамту 9,6 есеге артты: 1999 жылғы 10,2%-дан 2020 жылы 98,7% — ға дейін.

Бүгінде елімізде 7440-тан астам жалпы білім беретін мектеп жұмыс істейді, онда 3,4 млн оқушы оқиды. Тәуелсіздік жылдары кешенді тәсілдің арқасында 1800 жаңа мектеп салуға қол жеткізілді, бұл 4 және 3 ауысымдық оқытуды қысқартуға, оқушы орындарының тапшылығын және апатты мектептер санын азайтуға мүмкіндік берді. Сонымен қатар, жеке меншік мектептер, лицейлер, гимназиялар және дарынды балаларға арналған мамандандырылған мектептер арқылы орта білім берудің бүкіл жүйесін жаңғыртуға мүмкіндік туды. Бүкіл Қазақстан бойынша жиырма Назарбаев Зияткерлік мектебі (НЗМ) құрылды, онда білім берудің жаңа әдістемелері қолданылады, олардың тәжірибесі орта білім беру мекемелерінің жалпы моделіне бірте-бірте интеграциялануда.

Тәуелсіздік алған сәттен бастап еліміз білікті кадрлардың тапшылығына тап болды. Мәселені қысқа мерзімде шешу қажет болды. Сондықтан Республиканың Тұңғыш Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың осы бағыттағы алғашқы шешімдерінің бірі 1993 жылы «Болашақ»стипендиялық бағдарламасын енгізу болды. Оның көмегімен, бүгінгі күнгі жағдай бойынша, шетелде 14 269 маман даярлау мүмкін болды. 90-шы жылдардың басынан бастап жоғары оқу орындарының саны 61-ден 128-ге дейін өсті, олардың 10-ы QS нұсқасы бойынша әлемнің үздік университеттерінің рейтингіне кірді. Ал Қазақ ұлттық университеті. сол рейтингтің нұсқасы бойынша әл-Фараби әлемнің үздік 200 жоғары оқу орындарының қатарына енді.

2010 жылдан бастап Қазақстан Болон процесінің қатысушысы болды және мамандарды даярлаудың үш сатылы моделіне өтті: бакалавриат — магистратура — докторантура. Бұл факт, кейбір сарапшылардың пікірінше, қазақстандық жоғары оқу орындарының шетелдіктер арасында танымал болуына да әсер етті. 2019 жылы Қазақстанда шетелден 39 558 студент білім алды. Өткенге көз жүгіртсек, Қазақстанның іс жүзінде мүмкін еместігін көруге болады. Барлық көрсеткіштер бойынша Қазақстан қазірдің өзінде Одақ бойынша өзінің бұрынғы көршілерінен сенімді түрде асып түседі және ең бастысы, қол жеткізген жетістіктерімен тоқтап қалмақ емес.